Το προνοείν και προλαμβάνειν…

“Better be safe than sorry”. Είναι προτιμότερο να είσαι προετοιμασμένος παρά να το μετανιώνεις. Αυτή την προσέγγιση υιοθετεί η σουηδική κυβέρνηση με το νέο εγχειρίδιο ετοιμότητας για κρίσεις, «Σε Περίπτωση Κρίσης ή Πολέμου» το οποίο έχει ξεκινήσει και διανέμει στους πολίτες του σε έντυπη μορφή. Το εγχειρίδιο μεταφέρει ένα ισχυρό μήνυμα εμπνευσμένο από τη ρητορική ηγετών όπως ο Τσόρτσιλ και ο Τζον Κένεντι: «Ζούμε σε αβέβαιους καιρούς. Για να αντισταθούμε σε αυτές τις απειλές, πρέπει να σταθούμε ενωμένοι.»

Ο στόχος είναι η ενημέρωση του κοινού χωρίς τη διασπορά πανικού—με την ελπίδα ότι τα μέτρα αυτά δεν θα χρειαστούν ποτέ. Παράλληλα, όμως, είναι απαραίτητο να ευαισθητοποιηθεί ο λαός, ώστε να αντιμετωπίσει σοβαρά το ενδεχόμενο της απειλής. Η σουηδική κυβέρνηση αντιμετωπίζει μια σημαντική πρόκληση: πώς να ευαισθητοποιήσει τους πολίτες σχετικά με τους εθνικούς κινδύνους και να ενισχύσει την πολιτική άμυνα. Αν και παρατηρείται άνοδος του εθνικισμού στη Σουηδία, αυτό δεν μεταφράζεται απαραίτητα σε πατριωτισμό ή σε αίσθηση πολιτικής αλληλεγγύης.

Η αφύπνιση ενός λαού δεν είναι εύκολη υπόθεση και εύλογα δημιουργείται το ερώτημα: δίνουν οι πολίτες της Σουηδίας εν προκειμένω, προτεραιότητα στην ενότητα και τη συλλογική ανθεκτικότητα μπροστά σε αυτές τις αυξανόμενες προκλήσεις;

Η δεύτερη αυτή έκδοση του εγχειριδίου, μετά την πρώτη που κυκλοφόρησε το 2018, έχει έναν πιο «ανησυχητικό» τόνο, καθώς τονίζει ότι ο πόλεμος είναι πλέον μια πραγματική πιθανότητα. Το εξώφυλλο, απεικονίζει έναν στρατιώτη με ένα τουφέκι εφόδου, με στόχο να υπογραμμίσει τη σοβαρότητα του μηνύματος. Αυτή η επείγουσα προσέγγιση έρχεται σε αντίθεση με τα εξώφυλλα που χρησιμοποιούν γειτονικές χώρες (Δανία και Φινλανδία) για παρόμοια εγχειρίδια. Το εγχειρίδιο της Δανίας, που κυκλοφόρησε τον Ιούνιο, δείχνει έναν ηλεκτρικό πυλώνα, ενώ το ανανεωμένο εγχειρίδιο της Νορβηγίας δίνει έμφαση σε βασικά εφόδια έκτακτης ανάγκης, όπως μπουκάλια νερού και ραδιόφωνα με μανιβέλα. Γιατί η διαφορά; Από τη σκοπιά της επικοινωνίας, είναι λογικό. Οι εικόνες πρέπει να αντανακλούν τις ιδιαίτερες πραγματικότητες κάθε χώρας, καθώς καμία δεν είναι ίδια με την άλλη.

Από την οπτική ενός επικοινωνιολόγου, μεγαλύτερη πρόκληση δεν είναι απλώς η ενημέρωση, αλλά η δημιουργία ενός αφηγήματος που συνδέεται ουσιαστικά με τις αξίες των ανθρώπων και τους παρακινεί να δράσουν, να κινητοποιηθούν, μέσα στο σωστό πλαίσιο και με κατεύθυνση. Γι’ αυτό, η προσέγγιση πρέπει να είναι ολιστική και στρατηγικά σχεδιασμένη, με κάθε στοιχείο να υπηρετεί τον στόχο της ουσιαστικής σύνδεσης και δράσης.

Όλα πρέπει να συμβάλλουν προς αυτή την κατεύθυνση. Από την επιλογή του εικαστικού, της φωτογραφίας που θα μπει στο εξώφυλλο, στη διατύπωση των μηνυμάτων, και στο ύφος με το οποίο θα διατυπωθεί κάτι. Κάθε στοιχείο πρέπει να εξυπηρετεί τον βασικό στόχο: να κατανοήσει το κοινό το μήνυμα και να προσαρμοστούν οι πληροφορίες στις δικές του ανάγκες. Εξίσου σημαντικός είναι και ο σωστός χρονισμός—ο κόσμος χρειάζεται χρόνο για να σκεφτεί, να κατανοήσει και να αποδεχθεί το μήνυμα. Αν και αυτά τα εγχειρίδια κρίσης δημιουργούνται με την ελπίδα να μη χρειαστούν ποτέ, η προετοιμασία παραμένει πάντα η πιο ασφαλής επιλογή.

Η Σουηδία αναδεικνύει την αξία της προετοιμασίας για κρίσεις μέσω στρατηγικής επικοινωνίας και σωστής ενημέρωσης των πολιτών. Η προετοιμασία είναι το κλειδί, με την ελπίδα ότι δεν θα χρειαστεί ποτέ. Οι σκανδιναβικές χώρες ακολουθούν μια ξεκάθαρη, στωική προσέγγιση στην ετοιμότητα για κρίσεις, προσηλωμένες στη συλλογική ασφάλεια και τη διαφάνεια.

Ωστόσο, είναι ενδιαφέρον να αναλογιστούμε πώς θα αντιδρούσαν οι χώρες της νότιας Ευρώπης αν κυκλοφορούσε ένα παρόμοιο εγχειρίδιο. Οι πολιτισμικές αντιλήψεις για τις κρίσεις και την προετοιμασία διαφέρουν σημαντικά, και είναι απαραίτητο να εξετάσουμε πώς τέτοια μηνύματα θα γίνονταν αποδεκτά σε διαφορετικές περιοχές της Ευρώπης. Ίσως ήρθε η ώρα να λάβουμε κι εμείς ένα παρόμοιο εγχειρίδιο, προσαρμοσμένο στις δικές μας ανάγκες και πραγματικότητες.

Η κ. Ρέα Αγγέλου είναι στέλεχος πολυεθνικής