Γιώργος Αλογοσκούφης: Πριν και Μετά τη Μεταπολίτευση Θεσμοί, Πολιτική και Οικονομία στην Ελλάδα

Δημοσιεύτηκε το ερευνητικό δοκίμιο του Ομότιμου Καθηγητή στο ΟΠΑ, Γεωργίου Aλογοσκούφη, no16/24 στη ΣΕΙΡΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΏΝ ΔΟΚΙΜΙΩΝ ΤΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ. Πρόκειται για μια εργασία που εξετάζει, αναλύει και ερμηνεύει την εξέλιξη του κράτους και της οικονομίας της μεταπολεμικής Ελλάδας, πριν και μετά τη μεταπολίτευση του 1974.

Όπως αναφέρει ο Γ. Αλογοσκούφης, η μεταπολίτευση οδήγησε σε μια αλλαγή καθεστώτος που περιλάμβανε ένα πολύ μεγάλο μέρος του ιδεολογικού και θεσμικού οικοδομήματος που χαρακτήριζε την Ελλάδα στα είκοσι πέντε χρόνια μεταξύ του τέλους του εμφυλίου πολέμου το 1949 και της μετάβασης στη δημοκρατία το 1974. Αν και οι κοινωνικοί και πολιτικοί θεσμοί και οι επιδόσεις βελτιώθηκαν σημαντικά μετά το 1974, οι οικονομικές επιδόσεις επιδεινώθηκαν σημαντικά.

Η ανάλυση δείχνει ότι αν και αυτό ήταν εν μέρει αναμενόμενο λόγω των διεθνών εξελίξεων, η μεγάλη επιδείνωση των οικονομικών επιδόσεων ήταν κυρίως αποτέλεσμα των αποτυχιών του πολιτικού καθεστώτος μετά το 1974 να αντικαταστήσει τους μηχανισμούς δέσμευσης και συντονισμού που είχαν συμβάλει στο ‘οικονομικό θαύμα’ των δεκαετιών του 1950 και του 1960, να ακολουθήσει κατάλληλους και συνεπείς κανόνες στην οικονομική πολιτική και εισάγει τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις. Επιπλέον, η Ελλάδα εισήλθε στην Ε.Ε και αργότερα στη ζώνη του ευρώ σχετικά απροετοίμαστη, κάτι που συνέβαλε στην επιδείνωση των οικονομικών της επιδόσεων και, τελικά, στην κρίση χρέους της δεκαετίας του 2010 και στη μεγάλη ύφεση που ακολούθησε. Η τελευταία ενότητα της εργασίας συζητά διάφορες μεταρρυθμίσεις που θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην ενίσχυση της οικονομικής ανάπτυξης, εδραιώνοντας και βελτιώνοντας τη θέση της στην ΕΕ και τη ζώνη του ευρώ, ενισχύοντας παράλληλα τα επιθυμητά κοινωνικά και πολιτικά χαρακτηριστικά του μετά το 1974 καθεστώτος.

Μετά την απελευθέρωση το 1944 η Ελλάδα βίωσε έναν αιματηρό εμφύλιο πόλεμο. Η ένταξη της στη Δύση στις απαρχές του ψυχρού πολέμου καθόρισε τόσο το αποτέλεσμα του εμφυλίου όσο και τη φύση των μεταπολεμικών πολιτικών και οικονομικών θεσμών. Η Ελλάδα είχε το πλεονέκτημα σημαντικής εξωτερικής βοήθειας μέσω του δόγματος Truman και του Σχεδίου Marshall, αλλά εισήγαγε και μία σειρά από πολιτικούς και οικονομικούς θεσμούς που ενίσχυσαν την οικονομική ανάπτυξη κατά την πρώτη εισοσιπενταετία μετά τον εμφύλιο. Ωστόσο, οι θεσμοί αυτοί, παρότι κοινοβουλευτικοί έως το 1967, δεν ήταν συμβατοί με την ισονομία, τη δίκαιη διανομή του εισοδήματος και τις ελευθερίες που επικράτησαν στην υπόλοιπη δυτική Ευρώπη, τόσο λόγω των πληγών που είχε δημιουργήσει ο εμφύλιος, όσο και λόγω των δημοκρατικών ελλειμμάτων του μεταμφυλιακού πολιτικού καθεστώτος και των εξωθεσμικών παρεμβάσεων των ‘ανακτόρων’ και του ‘ξένου παράγοντα’.

Οι μεγάλες κοινωνικές και οικονομικές ανακατατάξεις που δημιούργησε η οικονομική ανάπτυξη οδηγούσαν ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1960 σε σταδιακή αμφισβήτηση των μετεμφυλιακών πολιτικών θεσμών, παρά τη συνεχιζόμενη ταχεία ανάπτυξη. Η αναδυόμενη μεσαία τάξη επεδίωκε να βγει από το πολιτικό περιθώριο και να δημιουργήσει νέους θεσμούς. Η επιβολή της δικτατορίας το 1967 ανέστειλε αυτές τις διαδικασίες, αλλά η κατάρρευση της το 1974 κάτω από το βάρος των εθνικών, πολιτικών και οικονομικών αδιεξόδων της, δημιούργησε τις προϋποθέσεις για μία μεγάλη θεσμική αλλαγή.

Με τη μεταπολίτευση του 1974, το προβληματικό μετεμφυλιακό πολιτικό καθεστώς υποκαταστάθηκε από μια γνήσια κοινοβουλευτική δημοκρατία. Η έμφαση στην ασφάλεια, την οικονομική ανάπτυξη, τη νομισματική σταθερότητα, καθώς και ο αντικομμουνισμός, που χαρακτήριζαν το προηγούμενο καθεστώς υποκαταστάθηκε μετά τη μεταπολίτευση από ένα νέο σύστημα αξιών, κοινωνικών προτεραιοτήτων και θεσμών που έδινε έμφαση στις πολιτικές και κοινωνικές ελευθερίες, στην ισονομία, την αναδιανομή του εισοδήματος και του πλούτου, την προστασία της απασχόλησης και την εθνική συμφιλίωση. Ωστόσο, η επιδιώξη της οικονομικής ανάπτυξης και της νομισματικής σταθερότητας μπήκε εκ των πραγμάτων σε δεύτερη μοίρα.

Έτσι, μετά την αρχική ευφορία από την αποκατάσταση της δημοκρατίας, την οικονομική ανάκαμψη από την ύφεση του 1974 και την ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ), πρόδρομο της σημερινής Ε.Ε., η περίοδος της μεταπολίτευσης συνδέθηκε με μεγάλα διαστήματα οικονομικής στασιμότητας, δημοσιονομικής και νομισματικής αστάθειας, ατελέσφορων οικονομικών μεταρρυθμίσεων και προσαρμογών και επώδυνων οικονομικών κρίσεων. Όπως και η ένταξη στην ΕΟΚ, έτσι και η ένταξη στη ζώνη του ευρώ πραγματοποιήθηκε χωρίς να έχουν προηγηθεί οι απαιτούμενες θεσμικές προσαρμογές και μεταρρυθμίσεις. Αποκορύφωμα των κρίσεων υπήρξε η «μεγάλη καθίζηση» της ελληνικής οικονομίας την περίοδο 2010- 2016, μετά τη μεγάλη διεθνή ύφεση της περιόδου 2008-2009, και την εφαρμογή των προγραμμάτων των μνημονίων.

Ένα από τα κεντρικά συμπεράσματα της ανάλυσης του Γ. Αλογοσκούφη είναι ότι τα πολιτικά αντικίνητρα στις απαιτούμενες θεσμικές μεταρρυθμίσεις και η συνακόλουθη απουσία δεσμευτικών για τις κυβερνήσεις θεσμών και κανόνων για την οικονομική πολιτική συνετέλεσαν καθοριστικά στις απογοητευτικές οικονομικές επιδόσεις της περιόδου μετά τη μεταπολίτευση, στην κρίση χρέους του 2010 και τη μεγάλη οικονομική καθίζηση της περιόδου 2010-2016, από την οποία η οικονομία ακόμη δεν έχει ανακάμψει. Αναλύονται επίσης οι βασικοί άξονες και οι πολιτικές προϋποθέσεις των απαιτούμενων μεταρρυθμίσεων προκειμένου να μπορέσει η χώρα να ξεπεράσει τα προβλήματα των τελευταίων δεκαετιών και να εισέλθει σε μια περίοδο υψηλής και διατηρήσιμης ανάπτυξης.

Το δοκίμιο είναι αναρτημένο στα ΝΕΑ/ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ του τμήματος Οικονομικής Επιστήμης με link το Aνάρτηση Ερευνητικού Δοκιμίου no 16/24  και στη Σειρά Ερευνητικών Σεμιναρίων του Τμήματος με link το Σειρά Ερευνητικών Δοκιμίων