Κραχ ή αργός θάνατος; – Οι προειδοποιήσεις για την Ευρωζώνη είναι πολλές

Μπορεί στην Ευρώπη να επικρατεί μια ψυχραιμία για τις πολιτικές αναταράξεις στη Γαλλία και στη Γερμανία, ωστόσο τα ανησυχητικά σημάδια δεν είναι λίγα. Ήδη άλλωστε αρκετοί αναλυτές μιλούν ανοιχτά για μια κρίση που σοβεί στη Γηραιά Ήπειρο, η οποία μπορεί να μην ξεσπά, αλλά σιγοκαίει.

Όπως επισημαίνει και το Politico, οι εξελίξεις στη Γαλλία ήταν για πολλούς μια άβολη υπενθύμιση ότι τα προβλήματα χρέους της Ευρώπης, αν και έχουν επισκιαστεί από άλλες κρίσεις τα τελευταία χρόνια, δεν είχαν εξαφανιστεί ποτέ. Και μπορεί αυτή η ευπάθεια να βρισκόταν κυρίως στα άκρα της ευρωζώνης πριν από 15 χρόνια, σήμερα όμως βρίσκεται στην καρδιά της.

Ευρώπη: Η ζοφερή πραγματικότητα κρύβει ευκαιρίες – Τι βλέπουν οι αναλυτές

Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα προειδοποίησε τον περασμένο μήνα ότι ο συνδυασμός υψηλού χρέους, υψηλών δημοσιονομικών ελλειμμάτων και αδύναμης ανάπτυξης καθιστά την περιοχή ευάλωτη σε μια κρίση αγοράς όπως αυτή που σχεδόν διέλυσε την ήπειρο το 2011-2012 .

Ψυχραιμία στις αγορές

Οι φόβοι δείχνουν μέχρι στιγμής ελεγχόμενοι. Μετά την ψηφοφορία δυσπιστίας που ανέτρεψε την κυβέρνηση της Γαλλίας την περασμένη εβδομάδα, οι κινήσεις της αγοράς ήταν σημαντικές, αλλά εύρυθμες. Το ασφάλιστρο κινδύνου της Γαλλίας, ή το spread, αυξήθηκε στις 0,90 ποσοστιαίες μονάδες – το υψηλότερο από το 2012. Αλλά αυτό απείχε από τη «μεγάλη καταιγίδα και την πολύ σοβαρή αναταραχή» που προέβλεψε ο πρωθυπουργός Michel Barnier ότι θα έλθει με την έξοδό του.

Την ίδια ώρα όμως, ο επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Τραπεζικής Ομοσπονδίας, Wim Mijs, εκτιμά ότι οι συζητήσεις για την κρίση του δημόσιου χρέους δεν είναι παρά ένα πολιτικό μήνυμα από τον Πρόεδρο Emmanuel Marcon και την ομάδα του. Στους πολιτικούς αρέσει να κάνουν «μια επιλογή μεταξύ μιας σκάλας προς τον παράδεισο ή μιας εθνικής οδού προς την κόλαση», είπε ειρωνικά.

Αυτή τη φορά είναι διαφορετική

Όπως οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι «έσβησαν τη φωτιά» πριν από μια δεκαετία, αναφέρουν για ακόμη μία φορά ότι οι φόβοι για μια κατάρρευση της ευρωζώνης είναι υπερβολικοί – αλλά παραδέχονται ότι αυτό μπορεί να μην σταματήσει μια αργή και επώδυνη ευρωπαϊκή οικονομική κατάρρευση.

Η μεγάλη διαφορά μεταξύ του τώρα και του 2010, λένε, είναι η εμπειρία. Το 2010, κανείς στον ιδιωτικό ή στον δημόσιο τομέα δεν είχε εμπειρία συστημικής τραπεζικής κρίσης και δεν θεωρήθηκε αδύνατο να περάσει σε μια μεγάλη τράπεζα ή μια ευρωπαϊκή κυρίαρχη χώρα. Ως αποτέλεσμα, κάθε νέα κρίση φαινόταν να είναι το έναυσμα για την επόμενη. Η μετάδοση ήταν το σύνθημα της ημέρας.

«Υπήρχε απόλυτη θεσμική ανετοιμότητα», θυμήθηκε ο Peter Praet, επικεφαλής οικονομολόγος της ΕΚΤ την περίοδο 2011-2019.

Αλλά από τότε, η ΕΕ δημιούργησε τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας, ένα ταμείο διάσωσης για κυβερνήσεις, στον οποίο έδωσε πάνω από 780 δισεκατομμύρια ευρώ. Έχει εμπιστευθεί στην ΕΚΤ την εποπτεία οποιασδήποτε τράπεζας αρκετά μεγάλης, ώστε να αντιμετωπίζονται τα προβλήματα πέρα από τη χώρα καταγωγής και δημιούργησε το Ενιαίο Συμβούλιο Εξυγίανσης για να επιβλέπει οποιαδήποτε περιφερειακά σημαντική χρεοκοπία τράπεζας. Ταυτόχρονα, η ΕΚΤ έχει αναπτύξει δύο νέα μέσα για να σταματήσει αποφασιστικά το είδος της μετάδοσης που έκανε την κρίση του 2010-2013 τόσο επιθετική. Αν και κανένα από αυτά δεν έχει χρησιμοποιηθεί, η ύπαρξή τους σημαίνει ότι όποιος θέλει να κάνει εικασίες για διάλυση της ευρωζώνης πρέπει να έχει πολύ, πολύ βαθιές τσέπες, αναφέρει το Politico.

Αλλά πιο σημαντικό από κάθε μεμονωμένη απάντηση είναι ότι η εμπειρία της τελευταίας κρίσης δημιούργησε «μια πολιτική αντίληψη ότι τα προβλήματα πρέπει να αντιμετωπίζονται με αποτελεσματικό και συνεργατικό τρόπο» και την ικανότητα να συμφωνήσουμε μια απάντηση «πιο εύκολα και γρήγορα» στο μέλλον», όπως είπε και ο Patrick Honohan, ο κεντρικός τραπεζίτης της Ιρλανδίας κατά την κατάρρευση του τραπεζικού της συστήματος.

Με άλλα λόγια, η σημερινή αφετηρία είναι η υπόθεση ότι η Ευρώπη θα κάνει «ό,τι χρειάζεται» για να προστατεύσει το ευρώ, όπως είχε πει και ο πρώην κεντρικός τραπεζίτης Mario Draghi. Η μετάδοση και η κρίση γίνονται δυνατές μόνο όταν η πίστη της αγοράς σε αυτό παραπαίει.

Αλλαγή ρόλων

Τουλάχιστον από ορισμένες απόψεις, η συγκέντρωση της απαραίτητης πολιτικής βούλησης θα πρέπει να είναι ακόμη πιο εύκολη σήμερα, καθώς όλοι αντιμετωπίζουν τις ίδιες προκλήσεις που απαιτούν τεράστιες επενδύσεις, υποστήριξε ο Honohan, επισημαίνοντας το γεγονός ότι ακόμη και η Γερμανία σκέφτεται να χαλαρώσει τους σκληρούς κανόνες δαπανών της.

«Δεν υπάρχει διαχωρισμός μεταξύ των χωρών πιστωτών και οφειλετών όπως στην τελευταία κρίση χρέους», είπε. «Εφόσον όλοι βρίσκονται στην ίδια βάρκα σήμερα, η Ευρώπη είναι πιθανό να ενωθεί».

Μόνο που κάποιοι στο σκάφος «κωπηλατούν» πιο έντονα από άλλους. Όπως είπε πρόσφατα ο διοικητής της Τράπεζας της Γαλλίας, François Villeroy de Galhau, η Γαλλία είναι μόνη που δεν έχει κάνει τις μεταρρυθμίσεις που έχουν κάνει πολλοί από τους γείτονές της («ακόμα και οι Ιταλοί!») από την τελευταία κρίση. Και, ενώ η πολιτική βούληση στην κορυφή της πυραμίδας της ΕΕ είναι αρκετά σταθερή, η κυβέρνηση του Barnier έπεσε ακριβώς επειδή η πλειοψηφία της αντιπολίτευσης στο κοινοβούλιο – παίζοντας με τις αντίστοιχες βάσεις της – αρνήθηκε να τις υποστηρίξει.

Ο δεσμός τράπεζας – κυβερνήσεων αποδυναμώθηκε

Για τον Vitor Constancio, ο οποίος διετέλεσε αντιπρόεδρος της ΕΚΤ κατά το μεγαλύτερο μέρος της κρίσης χρέους της ευρωζώνης, η κύρια διαφορά μεταξύ τώρα και του 2010 είναι ότι ο τραπεζικός τομέας είναι πλέον πολύ πιο ανθεκτικός, θέτοντας μικρό κίνδυνο για την οικονομία και τα δημόσια ταμεία. Σε όλες τις μεγαλύτερες τράπεζες της περιοχής, ο λεγόμενος δείκτης κεφαλαίου CET1 – σημείο αναφοράς για την οικονομική ευρωστία – έχει αυξηθεί σε πάνω από 15% από κάτω από 13% όταν η ΕΚΤ ανέλαβε ως επόπτης το 2014.

Αυτό είναι σημαντικό δεδομένου του πόσο ύπουλα λειτούργησε ο δεσμός τράπεζας-κυβερνήσεων την τελευταία φορά. Της κρίσης του δημόσιου χρέους προηγήθηκε η Παγκόσμια Χρηματοπιστωτική Κρίση, στην οποία οι τεράστιες απώλειες των τραπεζών απαιτούσαν ενέσεις κεφαλαίου και εγγυήσεις από τις κυβερνήσεις οι οποίες, τελικά, δεν μπορούσαν να αντέξουν οικονομικά. Στη συνέχεια, όταν οι κυβερνήσεις χρειάζονταν τα χρήματα, οι τράπεζες στις οποίες βασίζονταν παραδοσιακά για να αγοράσουν τα ομόλογά τους μια κρίση δεν μπορούσε να υποχρεώσει.

Όμως, ενώ οι τραπεζικοί ισολογισμοί έχουν ενισχυθεί, οι δημόσιοι έχουν αποδυναμωθεί, λόγω μιας χαμένης δεκαετίας ανάπτυξης και μιας διαδοχής οικονομικών κραδασμών. Η συνολική επιδείνωση ήταν σχετικά μέτρια: το ακαθάριστο δημόσιο χρέος αυξήθηκε μόνο από 83% την παραμονή της κρίσης του δημόσιου χρέους σε 88,1% στα μέσα του τρέχοντος έτους. Αλλά αυτό κρύβει μια απότομη επιδείνωση στη Γαλλία, όπου το χρέος έχει αυξηθεί στο 110% του ΑΕΠ από 89% το 2010.

«Οι τελευταίες πολιτικές εξελίξεις στη Γαλλία θα υπονομεύσουν περαιτέρω τη δυναμική ανάπτυξης της χώρας αυξάνοντας παράλληλα το κόστος δανεισμού για την κυβέρνηση, τις εταιρείες και τα νοικοκυριά», σχολίασε ο επικεφαλής οικονομικός σύμβουλος της Allianz, Mohammed El-Erian.

«Μαζί με τις πολιτικές εξελίξεις στη Γερμανία, αυτό θα δημιουργήσει ισχυρότερους αντίξοους ανέμους για την ανάπτυξη στη ζώνη του ευρώ, θα υπονομεύσει τη χάραξη πολιτικής σε μια κρίσιμη στιγμή για την ανταγωνιστικότητα και την παραγωγικότητα και θα αποδυναμώσει τη διαπραγματευτική στάση της ΕΕ έναντι της επερχόμενης κυβέρνησης των ΗΠΑ», πρόσθεσε.

Συνολικά, αντί για μια έκρηξη τύπου 2010, η μεγάλη ανησυχία είναι η συρρίκνωση «αργής καύσης», αν και αυτή που παραμένει ικανή να ξεσπάσει σε κάτι χειρότερο κάθε φορά που υπάρχει εξωτερικό σοκ.