Ρωσία: Ο κίνδυνος του «σκιώδους» στόλου

Μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022, ο σκιώδης στόλος έχει μεγεθυνθεί.

Αποτελούμενος από πλοία που δραστηριοποιούνται εκτός του επίσημου κόσμου της ναυτιλίας, ο σκιώδης στόλος αποτελεί κίνδυνο για τα νομίμως πλέοντα πλοία, τα παράκτια κράτη και το θαλάσσιο περιβάλλον. Αποτελεί όμως και μια πρόσθετη απειλή για τα μέλη του ΝΑΤΟ: Η Ρωσία θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει τον τεράστιο στόλο για θαλάσσιες μεταφορές στρατηγικής σημασίας, σύμφωνα με δημοσίευμα του Politico.

Ακόμη και πριν οι δυτικές κυβερνήσεις επιβάλουν ανώτατο όριο τιμής 60 δολαρίων ανά βαρέλι στο ρωσικό πετρέλαιο τον Δεκέμβριο του 2022, οι δυτικές ναυτασφαλιστικές εταιρείες υπέθεταν δικαίως ότι μια τέτοια κίνηση θα ακολουθούσε. Όπως τονίζει η συγγραφέας του άρθρου Elisabeth Braw μια νέα έρευνά της σχετικά με τον σκιώδη στόλο έδειξε πως, οι συγκεκριμένοι ασφαλιστές, οι οποίοι κυριαρχούν στην ασφάλιση προστασίας και αποζημίωσης (P&I) της ναυτιλίας, είχαν αρχίσει να αποσύρουν την κάλυψη των δεξαμενόπλοιων που μεταφέρουν ρωσικό πετρέλαιο ακόμη και πριν ανακοινωθεί το ανώτατο όριο. Στη συνέχεια, όταν θεσπίστηκε, αναγκάστηκαν να τερματίσουν εντελώς την κάλυψη, καθώς δεσμεύονται από τους νόμους των χωρών προέλευσής τους.

Ρωσία: Ποιος ασφαλίζει τελικά τον σκιώδη στόλο; Οι νέοι παίκτες στην αγορά

Οι δυτικές ναυτιλιακές εταιρείες δεσμεύονταν επίσης από το αναφερόμενο πλαφόν. Και οι περισσότερες ναυτιλιακές εταιρείες που βρίσκονταν αλλού σταμάτησαν επίσης να μεταφέρουν ρωσικό πετρέλαιο για το οποίο είχαν επιβληθεί κυρώσεις, καθώς κάτι τέτοιο θα σήμαινε ότι θα ταξίδευαν χωρίς την κατάλληλη ασφάλιση για ατυχήματα.

Τα κέρδη για τη Ρωσία

Όλα αυτά είχαν ως στόχο να μειώσουν τα ζωτικής σημασίας έσοδα της Ρωσίας από το πετρέλαιο και ενδεχομένως να πείσουν τη Μόσχα να τερματίσει τον πόλεμό της κατά της Ουκρανίας. Αντ’ αυτού, το πλαφόν στις τιμές του πετρελαίου κατέληξε να προκαλέσει εκρηκτική αύξηση του σκιώδους στόλου.

Αυτά τα σκιώδη πλοία – γνωστά και ως σκοτεινά πλοία ή πλοία-φαντάσματα – ανήκουν σε αδιαφανείς εταιρείες, δεν διαθέτουν λειτουργική ασφάλιση P&I και πλέουν υπό τις σημαίες της Γκαμπόν και άλλων χωρών με ελάχιστη ή καθόλου ναυτική εμπειρία. Μέχρι τη θέσπιση του ανώτατου ορίου τιμών και άλλων κυρώσεων, ο σκιώδης στόλος αποτελούνταν από μερικές εκατοντάδες πλοία που μετέφεραν προϊόντα που υπόκεινται σε κυρώσεις από και προς το Ιράν, τη Βενεζουέλα και τη Βόρεια Κορέα. Αλλά ξαφνικά, η Ρωσία ήταν εξαιρετικά εξαρτημένη από τον σκιώδη στόλο, πράγμα που σήμαινε ότι πολλοί επίσημα δραστηριοποιούμενοι πλοιοκτήτες ενδιαφέρθηκαν ξαφνικά να πουλήσουν γερασμένα πλοία σε αυτήν.

Οι…σκιώδεις ιδιοκτήτες

Η αρμάδα μεγάλωσε πολύ γρήγορα. Αν και τα σκιώδη πλοία είναι εξ ορισμού δύσκολο να εντοπιστούν, ο στόλος εκτιμάται ότι περιλαμβάνει πλέον το 17% του παγκόσμιου στόλου πετρελαιοφόρων, ενώ μεγάλος αριθμός άλλων δεξαμενόπλοιων και φορτηγών πλοίων είναι πλέον επίσης μέρος του.

Αυτό σημαίνει ότι οι ιδιοκτήτες περισσότερων από 1.000 εμπορικών πλοίων έχουν πάρει το μέρος της Ρωσίας. Σίγουρα, οι σκιώδεις ιδιοκτήτες που κρύβονται πίσω από εταιρείες σε κρυφές τοποθεσίες μπορεί να μην υποστηρίζουν πολιτικά το Κρεμλίνο, αλλά έχουν εκμεταλλευτεί μια επιχειρηματική ευκαιρία. Και αυτοί οι ιδιοκτήτες και τα πλοία θα μπορούσαν κάλλιστα να βοηθήσουν το Κρεμλίνο και με άλλους τρόπους. Συγκεκριμένα, το Κρεμλίνο θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει αυτά τα πλοία για θαλάσσιες μεταφορές στρατηγικής σημασίας.

Οι θαλάσσιες μεταφορές στρατηγικής σημασίας είναι μία από εκείνες τις απαραίτητες στρατιωτικές δραστηριότητες που λαμβάνουν χώρα μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας: Εμπορικά πλοία μεταφέρουν εξοπλισμό που χρειάζονται οι στρατοί, από δεξαμενές μέχρι καύσιμα. Και αν η Ρωσία ή οι φίλοι της αποφάσιζαν να ξεκινήσουν μια νέα στρατιωτική σύγκρουση, θα μπορούσαν τώρα να αξιοποιήσουν τον σκιώδη στόλο.

Τι θα γίνει αν…

«Μαθαίνω συζητήσεις στον κλάδο που επισημαίνουν ότι ακόμη και αν οι κυρώσεις καταργούνταν σήμερα, δεν θα επέστρεφαν όλα τα πλοία του [σκιώδους στόλου] στο εμπόριο», δήλωσε ο Svein Ringbakken, διευθύνων σύμβουλος της νορβηγικής ασφαλιστικής εταιρείας ναυτιλιακών πολεμικών κινδύνων DNK, προσθέτοντας πως «Κάποια είναι ακατάλληλα- κάποια λειτουργούν σε ένα περιβάλλον πολύ χαμηλού κόστους».

Πράγματι, πολλά πλοία του σκιώδη αυτού στόλου χάνονται για πάντα από τον επίσημο ναυτιλιακό τομέα. «Τα πλοία αυτά εξυπηρετούν ήδη ανεπίσημα τη Ρωσία και άλλες χώρες που βασίζονται στον σκιώδη στόλο», σημείωσε ο Ringbakken, προσθέτοντας πως «Το γεγονός ότι ο σκοτεινός στόλος είναι διαθέσιμος σε αυτές τις χώρες σε καιρό ειρήνης σημαίνει ότι μπορεί επίσης να είναι διαθέσιμος όταν τα πράγματα γίνουν λιγότερο ειρηνικά».

Το πρόβλημα για τις ΗΠΑ

Αυτό δεν έχει σημασία μόνο επειδή η Ρωσία μπορεί να χρειαστεί θαλάσσιες μεταφορές στρατηγικής σημασίας, αλλά επειδή οι θαλάσσιες μεταφορές της Αμερικής βρίσκονται σε δεινή κατάσταση. Από τα πρώτα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου, το στρατηγικό σύστημα θαλάσσιων μεταφορών αποτελείται από πλοία και ναυτικούς που απασχολούνται από τη Διοίκηση Ναυτιλιακών Μεταφορών του Πενταγώνου, καθώς και από πλοία και ναυτικούς που οργανώνονται από την πολιτική Ναυτιλιακή Διοίκηση και προσλαμβάνονται από τον ιδιωτικό τομέα. Ενώ το σύστημα αυτό λειτουργούσε ως επί το πλείστον καλά κατά την περίοδο αυτή, έκτοτε έχει βιώσει δύσκολες στιγμές.

Σήμερα, 17 από τα 44 πλοία roll-on/roll-off που διαχειρίζεται η Διοίκηση Μεταφορών των ΗΠΑ, η οποία περιλαμβάνει τη Maritime Sealift Command, είναι 50 ετών ή μεγαλύτερα. Η Ναυτιλιακή Διοίκηση, εν τω μεταξύ, διαθέτει σήμερα 92 πλοία – από 2.277 τη δεκαετία του 1950. Και όμως, επί του παρόντος, περισσότερο από το 90% του εξοπλισμού του αμερικανικού στρατού μεταφέρεται στην Ευρώπη δια θαλάσσης.

Ούτε ο ναυτιλιακός τομέας της Αμερικής μπορεί να κάνει πολλά για να βοηθήσει, καθώς είναι μικρός και εξαντλημένος. Σύμφωνα με τη Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Εμπόριο και την Ανάπτυξη, 3.531 εμπορικά πλοία (3,4% του συνόλου του κόσμου) πλέουν σήμερα υπό αμερικανική σημαία. Η Ρωσία, από την πλευρά της, έχει 2.910 εμπορικά πλοία που πλέουν υπό τη σημαία της, αλλά χάρη στον σκιώδη στόλο, μπορεί να έχει εκατοντάδες περισσότερα στη διάθεσή της.

Προτεραιότητα

Η πρώτη προτεραιότητα της Αμερικής σε αυτό το θέμα θα πρέπει αναμφισβήτητα να είναι η επιδιόρθωση της δικής της στρατηγικής στη ναυτιλία – ειδικά από τη στιγμή που τώρα πρέπει να κάνει υπολογισμούς και με βάση την πιθανότητα μιας ένοπλης σύγκρουσης όχι μόνο με τη Ρωσία αλλά και με την Κίνα, η οποία έχει 5.997 εμπορικά πλοία υπό τη σημαία της και 842 υπό τη σημαία του Χονγκ Κονγκ.

Αξίζει να σημειωθεί πως μερικοί Ευρωπαίοι σύμμαχοι έχουν τη δυνατότητα να βοηθήσουν τις ΗΠΑ στο να δημιουργηθεί μια στρατηγική στη ναυσιπλοΐα. Αλλά η διασφάλιση ότι ο σκιώδης στόλος δεν θα διπλασιαστεί  είναι σχεδόν εξίσου σημαντική.