Όταν οι δανειστές υπερβαίνουν τα όρια: Η αρχή της αναλογικότητας σε δράση

Το Μονομελές Πρωτοδικείο Καλαμάτας, στο πλαίσιο ειδικής διαδικασίας περιουσιακών διαφορών, εξέδωσε πρόσφατα μια σημαντική απόφαση που αναδεικνύει τη σημασία της τήρησης της αρχής της αναλογικότητας κατά τη διαδικασία αναγκαστικής εκτέλεσης (αριθμός απόφασης 133/2024). Η υπόθεση αφορούσε την επιβολή κατάσχεσης σε ακίνητο οφειλέτη για την είσπραξη απαίτησης, με το δικαστήριο να ακυρώνει τη διαδικασία λόγω καταχρηστικής άσκησης δικαιώματος από τον δανειστή. Η απόφαση αυτή φέρνει στο προσκήνιο βασικές έννοιες του αστικού και δικονομικού δικαίου, εστιάζοντας στις αρχές της καλής πίστης και της αναλογικότητας.

Σύμφωνα με το άρθρο 281 ΑΚ, η άσκηση ενός δικαιώματος θεωρείται καταχρηστική όταν υπερβαίνει τα όρια που επιβάλλουν η καλή πίστη, τα χρηστά ήθη ή ο κοινωνικοοικονομικός σκοπός του δικαιώματος. Η υπέρβαση αυτή πρέπει να είναι προφανής και να συνδέεται με τη συμπεριφορά του δικαιούχου, τις περιστάσεις ή τη διαμορφωθείσα πραγματική κατάσταση. Όπως έχει κρίνει επανειλημμένα η νομολογία, η καταχρηστική συμπεριφορά μπορεί να εκδηλώνεται με:

· Δυσαναλογία μεταξύ του μέσου και του σκοπού: Όταν ο δανειστής χρησιμοποιεί μέσα που είναι δυσανάλογα σκληρά σε σχέση με τον σκοπό που επιδιώκει.

· Κακοβουλία ή έλλειψη καλής πίστης: Όταν ο δανειστής ενεργεί αποκλειστικά για να βλάψει τον οφειλέτη, παραβλέποντας τις συνέπειες που επιφέρει η άσκηση του δικαιώματος.

· Υπέρβαση των οικονομικών και κοινωνικών ορίων: Όταν η πράξη της εκτέλεσης δημιουργεί έντονη αίσθηση αδικίας για τον οφειλέτη.

Η απόφαση του δικαστηρίου στηρίχθηκε στη νομολογία του Αρείου Πάγου, η οποία έχει καταστήσει σαφές ότι η καταχρηστικότητα της αναγκαστικής εκτέλεσης μπορεί να οδηγήσει στην ακύρωση της διαδικασίας.

Η αναγκαστική εκτέλεση αποτελεί ουσιαστικό δικαίωμα του δανειστή, ο οποίος επιδιώκει την ικανοποίηση της απαίτησής του μέσω μέτρων όπως η κατάσχεση περιουσιακών στοιχείων. Ωστόσο, η άσκηση αυτού του δικαιώματος δεν είναι απεριόριστη. Το άρθρο 281 ΑΚ, σε συνδυασμό με τα άρθρα 116 και 933 ΚΠολΔ, προβλέπει ότι η αναγκαστική εκτέλεση πρέπει να κινείται εντός των ορίων που επιβάλλουν η καλή πίστη, τα χρηστά ήθη και η αρχή της αναλογικότητας.

Στην προκείμενη υπόθεση, ο δανειστής είχε επιβάλει κατάσχεση σε ακίνητο αξίας 168.000 ευρώ για την ικανοποίηση απαίτησης ύψους μόλις 33.495 ευρώ. Έτσι, λοιπόν, η συμπεριφορά του δανειστή εξετάστηκε υπό το πρίσμα της καταχρηστικότητας. Στην υπόθεση αυτή, η καθ’ ης η ανακοπή, ως διαχειρίστρια εταιρεία, είχε επιβάλει την κατάσχεση για την είσπραξη απαίτησης που είχε προκύψει από σύμβαση τιτλοποίησης τραπεζικών δανείων. Ωστόσο, η επιλογή του συγκεκριμένου μέσου εκτέλεσης κρίθηκε δυσανάλογη, καθώς το κατασχεθέν ακίνητο αποτελούσε την κύρια περιουσία του οφειλέτη. Τελικώς, το δικαστήριο αφού έκρινε ότι η διαφορά αυτή στην αξία δημιουργεί μια προφανή δυσαναλογία, που υπερβαίνει τα όρια της αναλογικότητας, ακύρωσε την έκθεση αναγκαστικής κατάσχεσης.

Η Σουζάνα Κλημεντίδη είναι δικηγόρος