Βίκτορ Όρμπαν: Το σχέδιο για την ανοικοδόμηση της Βουδαπέστης

Η Βουδαπέστη είχε σχεδόν εξαλειφθεί στον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, με το στρατηγικό ψηλό έδαφος των λόφων της Βούδας μεταξύ των περιοχών που επλήγησαν περισσότερο. Το σοσιαλιστικό καθεστώς της Ουγγαρίας σκόπιμα άφησε μερικά από τα ερείπια για να τονίζει τα πολεμικά τραύματα.

Τώρα αυτά τα κενά καλύπτονται σε ένα από τα μεγαλύτερα έργα ιστορικής ανοικοδόμησης της Ευρώπης. Εμφανίζονται ολοκαίνουργια μπαρόκ κτίρια όπου, για γενιές, δεν υπήρχε τίποτα.. Τα τόσο λαμπερά νέα/παλιά κτίρια φαίνονται αναχρονιστικά. Είναι πόλη προσομοίωση, σαν σκηνικό ταινίας.

Όρμπαν εναντίον όλων στο Ευρωκοινοβούλιο

Η πιο ριζική μεταμόρφωση ήταν η ανοικοδόμηση του παλιού αρχηγείου άμυνας, που υπέστη σοβαρές ζημιές στην πολιορκίας της Βούδας το 1945. Για δεκαετίες έστεκε ως ένα μπαρουτοκαπνισμένο μνημείο σε ένα σκοτεινό παρελθόν. Τώρα ξαναχτίζεται σαν παρθένα αναπαράσταση του πρωτότυπου του 1896, με τον θόλο και όλα τα αρχικά στοιχεία.

Πολύ περίοπτο είναι επίσης το πρόσφατα ανακαινισμένο κτίριο του υπουργείου Οικονομικών, μια νεογοτθική οπτασία δίπλα στην παρόμοια περίτεχνη εκκλησία του Matthias, στην οποία έχει πλέον αποδοθεί η αρχική της διακόσμηση και στέγη. Η Αίθουσα Ιππασίας του Βασιλικού Παλατιού έχει ξαναχτιστεί, όπως και το περίτεχνο εσωτερικό της Αίθουσας του Αγίου Στεφάνου. Το παλάτι του Αρχιδούκα Ιωσήφ, κλειστό επί του παρόντος για ανακαίνιση, είναι το επόμενο.

Οι «χριστιανικές αξίες» του Όρμπαν

Ακριβώς όπως ο Όρμπαν διακηρύσσει θέλει να διατηρήσει τις «χριστιανικές αξίες», και μεγάλο μέρος του έργου είναι η επιστροφή σε μια νοσταλγική εκδοχή της Βούδας

Φυσικά δεν είναι κάτι μοναδικό. Το κέντρο της Βαρσοβίας ανοικοδομήθηκε μετά τον πόλεμο, και ακόμη και οι γερμανικές πόλεις που απέφευγαν για πολύ καιρό την ιστορική ανοικοδόμηση, ανακατασκευάζουν πρόσφατα τα χαμένα μνημεία τους. Το παλιό Παλάτι της Δημοκρατίας στο Βερολίνο, σε καθαρό σοσιαλιστικό στιλ δεκαετίας του 1970, κατεδαφίστηκε για την ανοικοδόμηση ενός προϋπάρχοντος πολύ διαφορετικού παλατιού, δίνοντας προτεραιότητα στην νοσταλγία έναντι της ιστορίας.

Η Φρανκφούρτη, πρόσφατα ανοικοδόμησε ένα μεγάλο μέρος του ιστορικού της κέντρου. Οι ανακατασκευές φαίνονται εξωπραγματικές, με τον τρόπο που φαίνεται η μεσαιωνική γερμανική αρχιτεκτονική. Θα μπορούσε να γίνει κιτς, αλλά σώζεται χάρη στα αμέσως μεταπολεμικά κτίρια που κατάφεραν να συνδυάσουν την ιστορική κλίμακα και το υλικό με τη σύγχρονη έκφραση, πολλά με εντυπωσιακά ψηφιδωτά και σκαλίσματα, χωρίς να φοβούνται τη νεωτερικότητά τους, αλλά με επίγνωση του πλαισίου τους.

Η νεώτερη ιστορία παραγκωνίζεται από την εξιδανικευμένη αρχιτεκτονική ενός χαμένου παρελθόντος

Κάτι παρόμοιο συνέβη στη Βούδα μεταπολεμικά. Πολλά από τα μικρότερα κατεστραμμένα κτίρια ανακατασκευάστηκαν με ευαισθησία, σύγχρονα αλλά με καλά σχέδια, ενώ τα μεγαλύτερα κτίρια αναστηλώθηκαν. Αυτό συνέβη εν μέρει επειδή υπήρχε έλλειψη τεχνιτών για την ανακατασκευή αυτών των κτιρίων, αλλά και επειδή ήταν αποδεκτό ότι βρισκόμασταν σε διαφορετικές εποχές. Ο μοντερνισμός ήταν η σύγχρονη απάντηση.

Για την τρέχουσα, αυτοαποκαλούμενη «ανελεύθερη-δημοκρατική» κυβέρνηση του Βίκτορ Όρμπαν, αυτό σαφώς δεν είναι πλέον αρκετό. Έχει μεταφέρει τα δικά του γραφεία σε ένα πρώην μοναστήρι των Καρμελιτών και μεταφέρονται και άλλα υπουργεία. Είναι μια κίνηση που έχει προκαλέσει κατηγορίες για βασιλική συμπεριφορά από τον μακροβιότερο πρωθυπουργό της Ευρώπης.

Αλλά έχει επικριθεί, επίσης, επειδή είναι βαθιά μη πρακτικό. Αυτή είναι η καρδιά της τουριστικής Βουδαπέστης. Και η Βουδαπέστη έχει γίνει σχεδόν αγνώριστα τουριστική. Είναι μια περιοχή απόκρημνων λόφων, χωρίς μετρό, με αυστηρά περιορισμένη κυκλοφορία. Το πώς θα φιλοξενήσει χιλιάδες δημοσίους υπαλλήλους μένει να φανεί.

Στο επίκεντρο του ζητήματος, όμως, βρίσκεται ο συμβολισμός, που είναι, το επίκεντρο της ανοικοδόμησης. Ακριβώς όπως ο Όρμπαν διακηρύσσει την πρόθεσή του να διατηρήσει τις «χριστιανικές αξίες», έτσι ένα μεγάλο μέρος του έργου είναι η επιστροφή σε μια νοσταλγική εκδοχή της Βούδας στο απόγειο της αυτοκρατορικής της μεγαλοπρέπειας, όταν η χώρα είχε τρεις φορές το παρόν της μέγεθος.

Το Εθνικό Πρόγραμμα Hauszmann

Η υπεράσπιση της κυβέρνησης της ανοικοδόμησης (γνωστή ως το Εθνικό Πρόγραμμα Hauszmann, από τον αρχιτέκτονα του Βασιλικού Παλατιού) είναι ότι αυτός είναι ο φυσικός τόπος διακυβέρνησης της πόλης, από όπου την έδιωξαν οι κομμουνιστές ηγέτες. Αυτό το όραμα αφαιρεί τα στοιχεία όλα τα ενδιάμεσα στάδια, και τις πάνω από τέσσερις δεκαετίες σοσιαλισμού. Είναι μερικό και φανταστικό, αλλά έχει πραγματικά σημασία;

Η κυβέρνηση ήταν μυστικοπαθής σχετικά με το κόστος. Ακόμη και η Unesco έχει εκφράσει ανησυχίες για την ασάφεια μεταξύ νέου και παλιού. Στους τουρίστες αρέσει το παρελθόν. Αλλά στη Φρανκφούρτη είναι εξίσου χαρούμενοι που φωτογραφίζουν το νέο με το παλιό.

Επόμενο στο Πρόγραμμα Hauszmann είναι το ίδιο το παλάτι, το κάποτε σπίτι του αυτοκράτορα Βασιλιά, του Φραντς Γιόζεφ, Αυτοκρατορικό και Βασιλικό. Χτισμένο στα ερείπια ενός μεσαιωνικού παλατιού που ξεκίνησε από τον Matthias Corvinus, ανακαινίστηκε εκτενώς από τον Alajos Hauszmann στα τέλη του 19ου αιώνα. Σχεδόν καταστράφηκε στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ξαναχτίστηκε σε ένα επικό και αργό εγχείρημα στη δεκαετία του 1980 αλλά με συγκρατημένο, εργατικό τρόπο, αφαιρέθηκαν μερικά ωραία κομμάτια και προσαρμόστηκε ως νέα εθνική βιβλιοθήκη και εθνική πινακοθήκη. Οι εσωτερικοί του χώροι είναι ένα περίεργο, συναρπαστικό κοκτέιλ μπαρόκ και όψιμου σοσιαλιστικού ρεαλισμού, με ευχάριστη αντίθεση αλλά καλοφτιαγμένο. Στη συνέχεια, θα «αποκατασταθεί» επίσης στην κατάσταση του 19ου αιώνα, μια κατάσταση που εκτυλίχτηκε επί οκτώ αιώνες και που διήρκεσε μόνο για τέσσερις ίσως δεκαετίες.

Παρόλα αυτά, ο Όρμπαν γυρίζει το ρολόι πίσω και η Βούντα αλλάζει ξανά. Έτσι μοιάζει η αρχιτεκτονική του λαϊκισμού. Και πιθανότατα, είτε το βρίσκει κανείς ανησυχητικό είτε όχι, θα είναι δημοφιλές.