Τα μαθήματα της πανδημίας COVID έχουν όλα ξεχαστεί

Project Syndicate

Τον Δεκέμβριο του 2019, καθώς ο κόσμος κοίταζε μπροστά για ένα νέο έτος, ένας νέος ιός εξαπλώθηκε αθόρυβα στην Κίνα, έχοντας πιθανότατα κάνει το άλμα από τα ζώα στους ανθρώπους σε μια «υγρή αγορά» της Γουχάν. Σύντομα, η πανδημία της COVID-19 θα έφερνε τον κόσμο σε αδιέξοδο, αναγκάζοντας δισεκατομμύρια ανθρώπους σε άνευ προηγουμένου lockdown και κλείνοντας τις οικονομίες σε όλο τον κόσμο. Πέντε χρόνια μετά, εξακολουθούμε να παλεύουμε με τις επιπτώσεις αυτού του «γκρίζου ρινόκερου»: ένας κίνδυνος υψηλής πιθανότητας που ωστόσο παραμελήθηκε ή αγνοήθηκε.

Τι μάθαμε; Για αρχή, η πανδημία εξέθεσε θεμελιώδη ελαττώματα στον σχεδιασμό της παγκόσμιας οικονομίας. Σε έναν τόσο στενά διασυνδεδεμένο κόσμο, ο ιός μπόρεσε να εξαπλωθεί παγκοσμίως μέσα σε λίγες μόνο εβδομάδες και οι κυβερνήσεις, εστιασμένες σε βραχυπρόθεσμους οικονομικούς στόχους, ήταν απρόθυμες να κάνουν ό,τι ήταν απαραίτητο για να τον αποτρέψουν ή να τον σταματήσουν. Ενώ ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας εξέδωσε προειδοποιήσεις, δεν είχε τους πόρους ή την εξουσία να λάβει αποφασιστικά μέτρα. Καθώς αυξάνονταν οι νοσηλείες, κανένα σύστημα υγειονομικής περίθαλψης στον κόσμο δεν αποδείχθηκε επαρκές για να ταιριάξει με τον ιό.

Επιπλέον, η ανισότητα –τόσο μεταξύ όσο και εντός των χωρών– τροφοδότησε αυξημένες κοινωνικές εντάσεις κατά τη διάρκεια των lockdown, επιδεινώνοντας τους αγώνες των τάξεων και των φύλων, αλλά και τις συγκρούσεις μεταξύ του Παγκόσμιου Βορρά και του Νότου. Μετά την κυκλοφορία του εμβολίου, οι πιο πλούσιες χώρες συσσώρευσαν δόσεις, ενώ δισεκατομμύρια άνθρωποι στις φτωχότερες χώρες έπρεπε να περιμένουν μήνες ή και χρόνια για πρόσβαση.

Αυτός ο «εμβολιαστικός εθνικισμός» ήταν μια στρατηγική αλλά και μια ηθική αποτυχία. Σύντομα εμφανίστηκαν νέες παραλλαγές του ιού, παρατείνοντας την πανδημία και υπονομεύοντας την παγκόσμια ανάκαμψη. Η πανδημία εξέθεσε επίσης και τροφοδότησε την απώλεια εμπιστοσύνης στους θεσμούς, καθώς οι εκστρατείες παραπληροφόρησης οδήγησαν σε δυσαρέσκεια σχετικά με την ανταπόκριση των κυβερνήσεων στην πανδημία. Τα μέτρα κοινής λογικής όπως η κοινωνική απόσταση και οι μάσκες έγιναν σύντομα βαθιά διχαστικά πολιτικά ζητήματα.

Η πανδημία έδωσε επίσης επείγουσα ανάγκη σε ερωτήματα που μπορεί να φαίνονται μακρινά για την καθημερινή λειτουργία της οικονομίας. Πρέπει να σκεφτούμε την οικονομία ως ανεξάρτητη από την κοινωνία υποδοχής και μπορεί να υπάρξει μια παγκόσμια οικονομία χωρίς παγκόσμιους θεσμούς;

Για μια φευγαλέα στιγμή, φαινόταν ότι η COVID θα μπορούσε να είναι το σήμα αφύπνισης που θα επιφέρει επιτέλους μεγαλύτερη οικονομική αλληλεγγύη. Όταν η σοβαρότητα της κρίσης έγινε εμφανής, πολλές κυβερνήσεις κινήθηκαν σχετικά γρήγορα για να επιβάλουν lockdown, να προστατεύσουν τους ευάλωτους πληθυσμούς και να εφαρμόσουν δημοσιονομικές και νομισματικές παρεμβάσεις σε άνευ προηγουμένου κλίμακα για να αποτρέψουν μια οικονομική ελεύθερη πτώση. Ήταν η πρώτη φορά στη ζωντανή μνήμη που οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής άρχισαν να ακούν πιο προσεκτικά τους επιδημιολόγους παρά τους οικονομολόγους, δίνοντας προτεραιότητα στους ανθρώπους έναντι των κερδών.

Ο ιός φώτισε τον χαρακτήρα των «κοινών», θολώνοντας τη γραμμή μεταξύ ατομικού και κοινού ενδιαφέροντος. Έθεσε ένα πρόβλημα συλλογικής δράσης που μόνο μια συντονισμένη προσπάθεια θα μπορούσε να αντιμετωπίσει. Εν συντομία, η εκτεταμένη αντιπαράθεση με τον θάνατο φαινόταν να αναδεικνύει μια πιο ευγενική, ευγενική πλευρά της κοινωνίας.

Αλλά μια επιστημονική ανακάλυψη τερμάτισε ξαφνικά αυτή την εξαιρετική ηθική κατάσταση. Όπως υποστήριξε ο οικονομικός ιστορικός Adam Tooze, το εμβόλιο mRNA επέτρεψε στον παγκόσμιο καπιταλισμό να ξεφύγει για άλλη μια φορά από τον απολογισμό. Η πανδημία έδειξε ξεκάθαρα ότι τα τρέχοντα οικονομικά μας συστήματα, με τη μυωπική εστίασή τους σε βραχυπρόθεσμα συμφέροντα, είναι ριζικά ανεπαρκή για να αντιμετωπίσουν αυτό που ο οικολόγος και μικροβιολόγος Garrett Hardin αποκάλεσε «τραγωδία των κοινών». Αλλά αυτή η εγγενής ευθραυστότητα σύντομα ξεπεράστηκε.

Ενώ η ώθηση για μεταρρυθμίσεις χάθηκε, είναι ακόμα προφανές ότι χρειαζόμαστε διεθνείς θεσμούς που να μπορούν να ευθυγραμμίσουν τα μακροπρόθεσμα παγκόσμια συμφέροντα με βραχυπρόθεσμα κίνητρα. Τα εμβόλια επέτρεψαν να αντιμετωπίζεται η COVID ως παρέκκλιση, αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε τι ήταν πραγματικά: Μια προεπισκόπηση του είδους των πλανητικών προκλήσεων που μας περιμένουν. Ενόψει της κλιματικής αλλαγής, της ανεξέλεγκτης τεχνητής νοημοσύνης και άλλων εξελίξεων, οι συνεργατικές διασυνοριακές λύσεις δεν είναι μια αστρική απόλαυση, αλλά μια υπαρξιακή αναγκαιότητα.

Από τότε που άρθηκαν τα lockdown για την πανδημία, επιστρέψαμε σε μεγάλο βαθμό στην κανονική λειτουργία, αποτρέποντας το βλέμμα μας από την αδυναμία των παγκόσμιων αλυσίδων εφοδιασμού που οδήγησε σε ελλείψεις βασικών αγαθών – συνέπεια της παραγωγής «ακριβώς στην ώρα» και της υπερβολικής εξάρτησης από τη συγκέντρωση κόμβων παραγωγής στο όνομα της αποτελεσματικότητας. Αντί να εφευρίσκουμε εκ νέου τα δίκτυα παραγωγής μας για να τα κάνουμε πιο ανθεκτικά και αποκεντρωμένα, βρισκόμαστε και πάλι σε μια αναζήτηση για το φθηνότερο δυνατό «παγκόσμιο εργοστάσιο».

Οι «βασικοί εργάτες» τους οποίους τιμήσαμε για λίγο, χτυπώντας τις κατσαρόλες και τα τηγάνια μας, παραμένουν ένα σε μεγάλο βαθμό μη συνδικαλισμένο πρεκαριάτο που δεν έχει τις διαβεβαιώσεις για ένα ισχυρό δίχτυ κοινωνικής ασφάλειας. Οι ανισότητες που καταδικάσαμε έχουν γίνει μόνο χειρότερες, με την Oxfam να παρατηρεί ότι η πανδημία άφησε πέντε δισεκατομμύρια ανθρώπους φτωχότερους, ενώ διπλασίασε την περιουσία των πέντε πλουσιότερων ανδρών του κόσμου.

Ομοίως, η κατακραυγή για τη φυλετική αδικία μετά τη δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ απορρίπτεται τώρα ως μέρος της ατζέντας «αφύπνισης» που οι Αμερικανοί ψηφοφόροι απέρριψαν στην κάλπη τον Νοέμβριο. Μετά από δύο χρόνια διαπραγματεύσεων, το προσχέδιο μιας παγκόσμιας συνθήκης για την πανδημία παραμένει ανυπόγραφο και τα επτά εκατομμύρια άνθρωποι που σκοτώθηκαν απευθείας από τον ιό έχουν γίνει απλές στατιστικές.

Η απογοητευτική αλήθεια που πρέπει να θυμόμαστε για το νέο έτος είναι ότι απειλές όπως η κλιματική κρίση, η απεριόριστη τεχνητή νοημοσύνη και οι αυξανόμενες γεωπολιτικές εντάσεις, για να μην αναφέρουμε τους κινδύνους για τη δημόσια υγεία όπως η γρίπη των πτηνών και το mpox, συγκεντρώνουν αθόρυβα δύναμη – ακριβώς όπως ο ιός έκανε πέντε πριν από χρόνια. Υπάρχουν φορές που η επιστήμη θα έρθει να διασώσει την κατάσταση. Όταν δεν το κάνει, θα μπορέσουν τα θεσμικά μας όργανα να μας προστατέψουν;

Αξίζει να θυμηθούμε ότι η COVID-19 ήταν ένας μόνο «γκρίζος ρινόκερος» και ήταν αρκετός για να μας παραλύσει. Ένα κοπάδι ρινόκερων –ο κίνδυνος που αντιμετωπίζουμε το 2025– ονομάζεται, «σύγκρουση».

Η Antara Haldar, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Εμπειρικών Νομικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, είναι επισκέπτρια στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ και η κύρια ερευνήτρια για μια επιχορήγηση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Έρευνας για το δίκαιο και τη γνώση.