BRICS: Από τα «βαφτίσια» της Goldman Sachs σε μια διευρυμένη ομάδα «αντίβαρο» στην G7

Η Ινδονησία, η τέταρτη πολυπληθέστερη χώρα στον κόσμο, έγινε δεκτή στην ομάδα χωρών που είναι γνωστό με την επωνυμία BRICS, όπως ανακοίνωσε η Βραζιλία, που ασκεί την εναλλασσόμενη προεδρία της συμμαχίας των αναδυόμενων χωρών που στοχεύουν να είναι το αντίπαλο δέος της G7.

Η ομάδα BRICS το ακρωνύμιο σημαίνει Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Νότια Αφρική  έχει μετατραπεί από ένα μότο που ονειρεύτηκε μια επενδυτική τράπεζα πριν από δύο δεκαετίες σε μια πραγματική λέσχη που ελέγχει έναν πολυμερή δανειστή, σύμφωνα με δημοσίευμα του Bloomberg.

BRICS: H νέα τάξη πραγμάτων κατά τον Πούτιν

Αποτελούμενη από 10 κράτη μέλη, συνδυάζει αρκετούς μεγάλους παραγωγούς ενέργειας με μερικούς από τους μεγαλύτερους καταναλωτές μεταξύ των αναπτυσσόμενων χωρών. Η ομάδα αυξάνει τις τάξεις της, ενισχύοντας την οικονομική της επιρροή σε έναν κόσμο που κυριαρχείται από τις ΗΠΑ.

Πριν από την ένταξη της Ινδονησίας, η συμμαχία αντιπροσώπευε σχεδόν το 45% του παγκόσμιου πληθυσμού και το 35% του παγκόσμιου AEΠ, μετρούμενο με βάση την ισοτιμία αγοραστικής δύναμης.Το μερίδιο των BRICS στο παγκόσμιο ΑΕΠ προβλέπεται να αυξηθεί στο 37% μέχρι το τέλος αυτής της δεκαετίας, ενώ το μερίδιο που αναλογεί στην ομάδα των επτά μεγάλων δυτικών οικονομιών θα μειωθεί σε περίπου 28% από 30% φέτος, σύμφωνα με στοιχεία του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου.

Πώς ξεκίνησαν οι BRICS

Ο όρος «BRIC» επινοήθηκε το 2001 από τον οικονομολόγο Jim O’Neill, που εργαζόταν στην Goldman Sachs. Στόχος του «νονού» της ομάδας ήταν να επιστήσει την προσοχή στους ισχυρούς ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης της Βραζιλίας, της Ρωσίας, της Ινδίας και της Κίνας. Ήταν ένα αισιόδοξο σενάριο για τους επενδυτές εν μέσω της απαισιοδοξίας της αγοράς μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις στις ΗΠΑ στις 11 Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους.

Η Νότια Αφρική προσκλήθηκε να συμμετάσχει το 2010, προσθέτοντας άλλη μια ήπειρο και το γράμμα «S»

Οι τέσσερις χώρες έχοντας κοινά συμφέροντα και προκλήσεις συμφώνησαν να ενώσουν τις φωνές τους για να αυξήσουν την επιρροή τους. Η πρώτη συνάντηση των υπουργών Εξωτερικών των BRIC διοργανώθηκε από τη Ρωσία στο περιθώριο της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών το 2006. Η ομάδα πραγματοποίησε την πρώτη σύνοδο κορυφής των ηγετών της το 2009. Η Νότια Αφρική προσκλήθηκε να συμμετάσχει το 2010, προσθέτοντας άλλη μια ήπειρο και το γράμμα «S».

Ποια είναι τα νέα μέλη των BRICS

Το μπλοκ διευρύνθηκε στις αρχές του 2024 με την είσοδο στους κόλπους του Ιράν, των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, της Αιθιοπίας και της Αιγύπτου. Η Σαουδική Αραβία ανακοινώθηκε επίσης ως νέο μέλος, αν και το βασίλειο δεν έχει ακόμη λάβει οριστική απόφαση για το αν θα ενταχθεί.

Ο πρόεδρος της Αργεντινής Χαβιέρ Μιλέι, ο οποίος ανέλαβε τα καθήκοντά του τον Δεκέμβριο του 2023 και κατευθύνει τη γεωπολιτική ευθυγράμμιση της χώρας του προς τις ΗΠΑ και μακριά από την Κίνα και τη Βραζιλία, απέρριψε την πρόσκληση για ένταξη. Τον Νοέμβριο του 2024, η Τουρκία δήλωσε ότι της χορηγήθηκε «καθεστώς χώρας εταίρου», υπολειπόμενη της προσδοκίας της ότι θα γινόταν πλήρως δεκτή.

Σε ορισμένες άλλες χώρες έχει επίσης προσφερθεί η εν λόγω ιδιότητα μέλους δεύτερης βαθμίδας, η οποία θα παρέχεται χωρίς δικαίωμα ψήφου. Στα έθνη που εξακολουθούν να επιδιώκουν την ένταξή τους περιλαμβάνονται η Μαλαισία και η Ταϊλάνδη.

Ποια είναι η ώθηση για την διεύρυνση

Η ώθηση οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην Κίνα, που είναι πλέον η κατεξοχήν βιομηχανική δύναμη στον κόσμο και η οποία προσπαθεί να ενισχύσει την παγκόσμια επιρροή της. Η Νότια Αφρική και η Ρωσία έχουν υποστηρίξει την διεύρυνση. Η Ινδία ήταν αρχικά διστακτική επειδή ανησυχούσε ότι μια μεγαλύτερη BRICS θα μετέτρεπε την ομάδα σε φερέφωνο της Κίνας, ενώ η Βραζιλία ανησυχούσε μήπως αποξενωθεί από τη Δύση  αν και τελικά και οι δύο συμφώνησαν στη διεύρυνση.

Για τα νέα μέλη, οι BRICS προσφέρουν τη δυνατότητα ευκολότερης πρόσβασης σε χρηματοδότηση από τα πλουσιότερα μέλη τους και έναν πολιτικό χώρο ανεξάρτητο από την επιρροή της Ουάσινγκτον.

Τι σημαίνει η διεύρυνση των BRICS για τον κόσμο

Η προσθήκη μεγάλων παραγωγών ορυκτών καυσίμων μπορεί να δώσει στο μπλοκ περισσότερα περιθώρια να αμφισβητήσει την κυριαρχία του δολαρίου στις συναλλαγές πετρελαίου και φυσικού αερίου, μεταβαίνοντας σε άλλα νομίσματα, μια έννοια που αναφέρεται ως αποδολαριοποίηση.  Η πρόθεση έχει εξοργίσει το νέο ένοικο του Λευκού Οίκου, Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος ανακοίνωσε ότι η χώρα που θα εγκαταλείψει το δολάριο θα πρέπει να βγάλει από το μυαλό της  να πουλήσει οτιδήποτε στην Αμερική και να βρει άλλο «κορόιδο» για να συναλλάσσεται.

Οι αναλυτές του Bloomberg Economics υποστηρίζουν ότι η επέκταση των BRICS είναι «περισσότερο πολιτική και λιγότερο οικονομική». Το Πεκίνο προσπαθεί να οικοδομήσει μια εναλλακτική τάξη πραγμάτων τραβώντας τις χώρες του νότιου ημισφαιρίου στην οικονομική του τροχιά σε μια πρόκληση για την ηγεμονία των ΗΠΑ. Η διευρυμένη συμμαχία μπορεί να αποτελέσει ισχυρότερο αντίβαρο στην Ομάδα των Επτά βιομηχανικών χωρών – ΗΠΑ, Καναδάς, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Ιαπωνία, Ηνωμένο Βασίλειο και Γαλλία. Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν, απομονωμένος από τις ΗΠΑ και τους συμμάχους τους λόγω του πολέμου του στην Ουκρανία, επιθυμεί επίσης να δει την παγκόσμια επιρροή της Ουάσινγκτον να υποχωρεί.

Άλλες ομάδες που ήδη προωθούν μια κίνηση προς έναν πιο «πολυπολικό» κόσμο και μακριά από την κυριαρχία των ΗΠΑ μετά τον Ψυχρό Πόλεμο περιλαμβάνουν τον ΟΠΕΚ, τον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης, την Κοινή Αγορά του Νότου (Mercosur) και την Αφρικανική Ένωση.

Τι έχουν πετύχει οι χώρες της BRICS

Τα μεγαλύτερα επιτεύγματα της ομάδας είναι οικονομικά. Οι χώρες συμφώνησαν να συγκεντρώσουν συναλλαγματικά αποθέματα ύψους 100 δισ. δολαρίων, τα οποία μπορούν να δανείζουν η μία στην άλλη σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης. Η εν λόγω διευκόλυνση ρευστότητας τέθηκε σε λειτουργία το 2016.

Ίδρυσαν επίσης τη Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα, ένα πιστωτικό ίδρυμα εμπνευσμένο από την Παγκόσμια Τράπεζα, το οποίο έχει εγκρίνει δάνεια ύψους σχεδόν 33 δισ. δολαρίων από τότε που άρχισε να λειτουργεί το 2015, κυρίως για έργα ύδρευσης, μεταφορών και άλλων υποδομών. Συγκριτικά, η Παγκόσμια Τράπεζα δέσμευσε 117,5 δισ. δολάρια σε χώρες εταίρους κατά το οικονομικό έτος 2024.

Ωστόσο η τράπεζα των BRICS διαφοροποιείται από την Παγκόσμια Τράπεζα και το ΔΝΤ, καθώς δεν θέτει προϋποθέσεις με πολιτικούς όρους για τα δάνεια. «Αποκηρύσσουμε κάθε είδους προϋποθέσεις», λέει με ρητό τρόπο η πρόεδρος της Ντίλμα Ρούσεφ. «Συχνά ένα δάνειο δίνεται με την προϋπόθεση ότι εφαρμόζονται ορισμένες πολιτικές. Δεν το κάνουμε αυτό. Σεβόμαστε τις πολιτικές κάθε χώρας».

Ποια είναι η χώρα με τη μεγαλύτερη επιρροή

Για το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου ύπαρξης των BRICS, το ΑΕΠ της Κίνας ήταν υπερδιπλάσιο από το συνολικό οικονομικό προϊόν των τεσσάρων άλλων μελών πριν από την διεύρυνση. Θεωρητικά, αυτό θα έπρεπε να της δίνει τη μεγαλύτερη επιρροή. Στην πράξη, η Ινδία, η οποία πρόσφατα ξεπέρασε την Κίνα σε πληθυσμό, αποτέλεσε αντίβαρο. Οι BRICS δεν ενέκριναν επίσημα το σχέδιο της Κίνας για την κατασκευή υποδομών στο εξωτερικό, που ονομάζεται Πρωτοβουλία Ζώνης και Δρόμου.

Αυτό οφείλεται εν μέρει στο γεγονός ότι η Ινδία αντιτάχθηκε σε τέτοια έργα σε αμφισβητούμενα εδάφη που κατέχει το Πακιστάν. Η Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα δεν έχει κυρίαρχο μέτοχο: Το Πεκίνο συμφώνησε με τις ίσες συμμετοχές για κάθε μέλος που υποστήριζε το Νέο Δελχί. Η έδρα της τράπεζας βρίσκεται στη Σαγκάη, αλλά έχει τεθεί υπό την ηγεσία ενός Ινδού και δύο Βραζιλιάνων, με πιο πρόσφατη την πρώην πρόεδρο Ντίλμα Ρούσεφ.

Ο αντίκτυπος της εισβολής της Ρωσίας στην ΟυκρανίαΟι υπόλοιπες χώρες BRICS υιοθέτησαν σε γενικές γραμμές ουδέτερη στάση απέναντι στον πόλεμο, θεωρώντας τον περισσότερο ως περιφερειακό ζήτημα παρά ως παγκόσμια κρίση. Ωστόσο, ο πόλεμος άλλαξε τις σχέσεις της Ρωσίας με τους θεσμούς των BRICS. Η Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα πάγωσε γρήγορα τα ρωσικά έργα και η Μόσχα δεν είναι σε θέση να έχει πρόσβαση σε δολάρια μέσω του κοινού συστήματος ξένων νομισμάτων των BRICS. Ουσιαστικά, με τις κυρώσεις των ΗΠΑ να συσσωρεύονται, οι άλλες χώρες BRICS έθεσαν ως προτεραιότητα τη συνεχή πρόσβαση στο χρηματοπιστωτικό σύστημα που βασίζεται στο δολάριο έναντι της βοήθειας προς τη Ρωσία.

Η Μόσχα έχει προτείνει αλλαγές στις διασυνοριακές πληρωμές μεταξύ των χωρών BRICS, ένα σύστημα που θα παρακάμπτει το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα και θα συμβάλλει στην προστασία της οικονομίας της από κυρώσεις.

Οι εναλλακτικές λύσεις περιλαμβάνουν την ανάπτυξη ενός δικτύου εμπορικών τραπεζών που θα μπορούν να διενεργούν τέτοιες συναλλαγές σε τοπικά νομίσματα, καθώς και τη δημιουργία άμεσων συνδέσεων μεταξύ των κεντρικών τραπεζών, όπως προκύπτει από έκθεση που εκπονήθηκε από το ρωσικό υπουργείο Οικονομικών, την Τράπεζα της Ρωσίας και την εταιρεία συμβούλων Yakov & Partners με έδρα τη Μόσχα. Προβλέπεται επίσης η δημιουργία κέντρων για αμοιβαίες συναλλαγές πετρελαίου, φυσικού αερίου, σιτηρών, χρυσού και άλλων εμπορευμάτων.

Οι επενδυτές εξακολουθούν να ενδιαφέρονται για τις BRICS;

Υπάρχει ακόμη ενδιαφέρον για τις αναδυόμενες αγορές. Αλλά οι BRICS είναι σε μεγάλο βαθμό άσχετες ως επενδυτικό θέμα σήμερα λόγω των γεωπολιτικών αλλαγών και της διαφορετικής οικονομικής πορείας των μελών. Οι κυρώσεις υπό την ηγεσία των ΗΠΑ έχουν θέσει τη Ρωσία εκτός ορίων για τους περισσότερους ξένους επενδυτές, και ορισμένοι τομείς στην Κίνα -ιδίως οι εταιρείες τεχνολογίας- έχουν επίσης υποστεί κυρώσεις ή αντιμετωπίζουν πιθανές απαγορεύσεις επενδύσεων.

Η Κίνα είναι επίσης μια οικονομία που ωριμάζει, διαχωρίζεται όλο και περισσότερο από άλλες αναδυόμενες αγορές και αντιμετωπίζει διαρθρωτική επιβράδυνση. Η οικονομία της Βραζιλίας επιβραδύνθηκε αισθητά μετά το τέλος της παγκόσμιας άνθησης των εμπορευμάτων πριν από περίπου μια δεκαετία.

Η οικονομία της Νότιας Αφρικής παρακωλύεται από τις κυλιόμενες διακοπές ρεύματος και τα προβλήματα εφοδιασμού, αν και πρόσφατα σημείωσε κάποια δειλή πρόοδο στην αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων.

Η Ινδία εξακολουθεί να αποτελεί μια ιστορία ανάπτυξης που οι επενδυτικές τράπεζες συγκρίνουν με την Κίνα πριν από 10 ή 15 χρόνια, αν και δεν είναι σαφές αν μπορεί να ακολουθήσει το μοντέλο της Κίνας που βασίζεται στη μεταποίηση.