Η σημασία της Xρηματοοικονομικής εκπαίδευσης από το δημοτικό

Εισαγωγή

Σύμφωνα με πρόσφατες επιστημονικές μελέτες, δισεκατομμύρια πολίτες σε ολόκληρο τον κόσμο αδυνατούν να διαχειριστούν τα οικονομικά τους και να καταλάβουν βασικές οικονομικές έννοιες, όπως το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν και τις συνιστώσες του , την ποσοτική χαλάρωση και τι συνέπειες έχει στο ύψος των επιτοκίων , στο μέλλον των συντάξεων, στις  χρηματιστηριακές τιμές ,  αλλά και πως επηρεάζει τον πλούτο των φτωχών χωρών διευρύνοντας τις υπάρχουσες οικονομικές ανισότητες , τις επιπτώσεις της υπερχρέωσης  στην διαχρονική ποιότητα της ζωής των πολιτών ,αλλά και το  πώς η αύξηση του προσδόκιμου ζωής επηρεάζει το ύψος των μελλοντικών συντάξεων .

Αυτά και πολλά άλλα ερωτήματα αποτελούν μέρος της ύλης  που θεραπεύει  μια νέα  ειδικότητα της  χρηματοοικονομικής επιστήμης, ο Χρηματοοικονομικός Αλφαβητισμός και για τον λόγο αυτό θεωρείται μια απαραίτητη δεξιότητα  για  όλους τους πολίτες, καθώς τους βοηθά να καταρτίζουν σωστούς και προσαρμοσμένους στις ανάγκες τους ατομικούς και οικογενειακούς προϋπολογισμούς, να διαχειρίζονται σωστά τα χρήματά τους, να προστατεύονται από διάφορους χρηματοοικονομικούς κινδύνους, να μην υπερχρεώνονται, να αποταμιεύουν και να επενδύουν αποτελεσματικά έχοντας στο μυαλό τους την ποιότητα ζωής τους κατά τη διάρκεια της συνταξιοδότησης.

Να σημειωθεί ότι η υπερχρέωση ίσως είναι το σημαντικότερο οικονομικό πρόβλημα του πλανήτη στις μέρες μας, στον βαθμό που το συνολικό παγκόσμιο, ιδιωτικό και δημόσιο χρέος έφτασε  στις  αρχές του 2024 στο ιστορικό ρεκόρ των 315 τρις δολαρίων .

Όπως είναι γνωστό από τη χρηματοοικονομική επιστήμη, η ασύμμετρη πληροφόρηση λειτουργεί εις βάρος των οικονομικά ασθενέστερων ομάδων, διευρύνοντας τις υπάρχουσες οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες.

Αντίθετα, σύμφωνα με διεθνείς μελέτες , ο Χρηματοοικονομικός Αλφαβητισμός αυξάνει την κοινωνική και οικονομική κινητικότητα των πολιτών και μειώνει δραστικά τις υπάρχουσες κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες.

Η σημασία της διδασκαλίας των παιδιών από την πρωτοβάθμια εκπαίδευση

Αμέσως μετά  την χρηματοπιστωτική κρίση του 2007 ,αρκετές χώρες  όπως οι ΗΠΑ, και η Ιταλία, μεταξύ άλλων σύστησαν  αρμόδια εθνικά συμβούλια για την ενδυνάμωση της χρηματοοικονομικής ικανότητας των πολιτών και δεκάδες άλλες  χώρες σχεδίασαν και προώθησαν  συγκεκριμένες εκπαιδευτικές   μεταρρυθμίσεις  που αφορούν τον χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό των πολιτών, ακολουθώντας  τις συστάσεις  του ΟΟΣΑ ( 2005).

Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε όχι μόνον από τον  ΟΟΣΑ (2005), αλλά και από την  UNICEF  (2012) και την World Bank (2017),στην  άποψη ότι η χρηματοοικονομική εκπαίδευση πρέπει να ξεκινάει όσο το δυνατόν νωρίτερα στη ζωή των πολιτών, δηλαδή από την πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Επίσης, στην άποψη αυτή έχουν καταλήξει κορυφαίοι ψυχολόγοι σε όλο τον κόσμο, οι οποίοι συμφωνούν ότι τα παιδιά είναι ώριμα να κατανοήσουν την έννοια της αποταμίευσης ακόμη και από την ηλικία των 4 ετών.

Η προαγωγή της χρηματοοικονομικής γνώσης στα παιδιά και στους νέους είναι ιδιαίτερης σπουδαιότητας για τη δημιουργία ενός χρηματοοικονομικά εγγράμματου πληθυσμού, ικανού να λαμβάνει σωστές αποφάσεις, μακριά από τις παγίδες του λαϊκισμού. Ενδεικτικό είναι το παράδειγμα της χώρας μας, στην οποία η κρίση αποδείχθηκε ιδιαίτερα ανθεκτική και πολύχρονη, λόγω του χρηματοοικονομικού αναλφαβητισμού και της αδυναμίας κατανόησης και επίλυσης των χρόνιων διαρθρωτικών αδυναμιών της χώρας, τόσο από ένα μεγάλο τμήμα των πολιτών, όσο και από ένα μέρος της πολιτικής ηγεσίας.

Η προαγωγή της χρηματοοικονομικής γνώσης και μιας θετικής χρηματοοικονομικής νοοτροπίας στα παιδιά και στους νέους είναι σημαντική για την εξασφάλιση της μελλοντικής τους ευημερίας, αντιλαμβανόμενοι τη «μεγάλη εικόνα», κατανοώντας ταυτόχρονα τους κινδύνους και τις ευκαιρίες που αναδύονται στη νέα πολύπλοκη ψηφιακή πραγματικότητα.

Aν επιθυμούμε λοιπόν να διαμορφώσουμε μια μελλοντική κοινωνία χρηματοοικονομικά ενήμερων και υπεύθυνων πολιτών, η προσπάθειά μας θα πρέπει να ξεκινήσει σήμερα από το δημοτικό σχολείο!

Γιατί είναι αναγκαία η διδασκαλία του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού από το σχολείο

Η διδασκαλία του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού από την πρωτοβάθμια εκπαίδευση είναι σημαντική για τους εξής αναγνωρισμένους από τη διεθνή βιβλιογραφία λόγους:

Θέτει τα πρώτα χρηματοοικονομικά θεμέλια: Το δημοτικό σχολείο αποτελεί το πλέον πρόσφορο έδαφος για τη σταδιακή απόκτηση δεξιοτήτων, συμπεριλαμβανομένου του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού. Η  εισαγωγή χρηματοοικονομικών εννοιών στη διδακτέα ύλη του δημοτικού βοηθάει τους/τις μικρούς/ές μαθητές/τριες να αποκτήσουν μία πρώτη επαφή με βασικές χρηματοοικονομικές αρχές και πρακτικές, οι οποίες θα τους φανούν χρήσιμες καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους.

Έχει σημαντικό αντίκτυπο στην ενήλικη ζωή τους: Ο τρόπος λήψης χρηματοοικονομικών αποφάσεων διαμορφώνεται συνήθως από  τις πρώιμες εμπειρίες των ατόμων με το χρήμα, και τις χρηματοοικονομικές γνώσεις και δεξιότητες που λαμβάνουν κατά τα πρώτα χρόνια της σχολικής τους εκπαίδευσης. Για παράδειγμα, η αποταμίευση ή η υπερβολική κατανάλωση αποτελούν  διαφορετικές νοοτροπίες και έχουν άμεση σχέση με τις συνήθειες που αποκτούνται από την παιδική ηλικία. Ως εκ τούτου, η διδασκαλία του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού σε μικρή ηλικία μπορεί να συμβάλει στην ανάπτυξη συνετών συμπεριφορών στη διαχείριση του χρήματος και την  οικονομική εξασφάλιση των ατόμων.

Συμβάλλει στη χρηματοοικονομική ενδυνάμωση των ατόμων: Ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός αποτελεί πηγή ενδυνάμωσης για τη λήψη ενημερωμένων χρηματοοικονομικών αποφάσεων για θέματα όπως η αποταμίευση, ο  προγραμματισμός  και η έξυπνη κατανάλωση. Επίσης, συμβάλλει στην αποφυγή χρηματοοικονομικών σφαλμάτων και στον καλύτερο έλεγχο της ατομικής, αλλά και οικογενειακής χρηματοοικονομικής ευημερίας.

Βοηθάει στην ανάπτυξη δεξιοτήτων για τη λήψη χρηματοοικονομικών αποφάσεων και όχι μόνο: Ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός βοηθάει τα παιδιά να αναπτύξουν κρίσιμες δεξιότητες λήψης αποφάσεων μέσα από την αξιολόγηση των διαφορετικών διαθέσιμων επιλογών, τον καθορισμό στόχων και καταναλωτικών προτεραιοτήτων, δεξιότητες οι οποίες θα είναι χρήσιμες και σε άλλους τομείς της ζωή τους.

Συμβάλλει στην αποφυγή της συσσώρευσης χρεών: Ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός βοηθάει τους/τις μαθητές/τριες να κατανοήσουν τις συνέπειες του δανεισμού και της συσσώρευσης χρεών, ενθαρρύνοντας την υιοθέτηση υπεύθυνων δανειοληπτικών πρακτικών, οι οποίες θα μειώσουν τον κίνδυνο υπερχρέωσης στην ενήλικη ζωή. Το πρόβλημα αυτό είναι έντονο σε ολόκληρη τη Δύση, και ιδιαίτερα στην Ελλάδα.

Αναπτύσσει την καταναλωτική συνειδητότητα: Ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός βοηθάει τους/τις μαθητές/τριες να γίνουν έξυπνοι/ες καταναλωτές/τριες, καθώς μαθαίνουν να αξιολογούν καλύτερα τα διαθέσιμα χρηματοοικονομικά προϊόντα και τις διαθέσιμες χρηματοοικονομικές υπηρεσίες, όπως και να αποφεύγουν τις απάτες μέσα από τη λήψη συνετών καταναλωτικών και επενδυτικών αποφάσεων. Φυσικά η γνώση αυτή οδηγεί στην εξοικονόμηση εισοδήματος, αφού θα γίνουν οι μελλοντικοί συνειδητοποιημένοι καταναλωτές. Στην Ελλάδα το πρόβλημα αυτό είναι ιδιαίτερα έντονο, αφού πολλές πολυεθνικές εταιρείες τιμολογούν πιο ακριβά τα ίδια προϊόντα σε διαφορετικές χώρες, οι οποίες μάλιστα έχουν υψηλότερο κατά κεφαλήν εισόδημα!

Οδηγεί στη διατήρηση της οικονομικής σταθερότητας: Αν ο  γενικότερος πληθυσμός είναι χρηματοοικονομικά εγγράμματος, υπάρχουν μεγαλύτερες πιθανότητες διατήρησης της οικονομικής σταθερότητας μιας κοινωνίας. Όσο αυξάνεται η υπευθυνότητα των μεμονωμένων πολιτών στη διαχείριση των οικονομικών τους, τόσο μειώνεται η πιθανότητα εκδήλωσης χρηματοπιστωτικών κρίσεων και η ανάγκη μεσολάβησης ή παροχής οικονομικής στήριξης από τις κυβερνήσεις των κρατών. Η Ελλάδα έχει βιώσει αλλεπάλληλες χρηματοπιστωτικές κρίσεις, όπως το κραχ του Χρηματιστηρίου το 1999, τη μερική πτώχευση του κράτους και την κατάρρευση των ελληνικών ομολόγων το 2010, και τις συνεχείς ανακεφαλαιοποιήσεις των τραπεζών, οι οποίες κόστισαν δεκάδες δισεκατομμύρια ευρώ στον Ελληνικό λαό.

Συμβάλλει στη μείωση των οικονομικών και κοινωνικών ανισοτήτων: Σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία, ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός οδηγεί στη μείωση των κοινωνικών και οικονομικών ανισοτήτων. Μάλιστα,  η Lusardi επισημαίνει ότι ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός μπορεί να ερμηνεύσει το 30% του πλούτου των ατόμων κατά την συνταξιοδοτική περίοδο!

Προετοιμάζει τους/τις μαθητές/τριες για την αγορά εργασίας: Ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός δεν περιορίζεται στην προσωπική χρηματοοικονομική, αλλά εξοπλίζει επίσης τους/τις μαθητές/τριες για τη μετέπειτα καριέρα τους. Η κατανόηση εννοιών όπως η λειτουργία της οικονομίας σε τοπικό και παγκόσμιο επίπεδο, η κατάρτιση προϋπολογισμού, οι επενδύσεις, και οι φόροι είναι βασικός πυλώνας για την ομαλή ένταξή τους στο εργατικό δυναμικό.

Προσφέρει μία παγκόσμια οπτική: Σε ένα διασυνδεδεμένο κόσμο, η σημασία του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού αυξάνεται όχι μόνο σε προσωπικό επίπεδο, αλλά και σε παγκόσμια κλίμακα. Η κατανόηση της λειτουργίας  της παγκόσμιας οικονομίας, του διεθνούς εμπορίου, των συναλλαγματικών ισοτιμιών, και των χρηματοοικονομικών αγορών είναι κρίσιμη για τη λήψη ενημερωμένων αποφάσεων στην παγκόσμια οικονομία, αλλά και του χώρου  που κάποιος θα διαλέξει να μείνει ή να εργαστεί.

Συνοψίζοντας, η διδασκαλία του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση είναι σημαντική διότι εξοπλίζει τα άτομα με στοιχειώδεις δεξιότητες για τη ζωή τους, οι οποίες μπορούν να έχουν σημαντικό αντίκτυπο στην μελλοντική προσωπική ευημερία και οικονομική τους σταθερότητα, αλλά και στη γενικότερη οικονομική ευημερία της κοινωνίας.

Χώρες με υποχρεωτικά προγράμματα χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης

Ηνωμένες Πολιτείες: Σε ορισμένες πολιτείες, όπως η Φλόριντα, έχει γίνει υποχρεωτική η διδασκαλία χρηματοοικονομικών δεξιοτήτων, ενώ άλλες πολιτείες την εντάσσουν προαιρετικά ή μέσω ειδικών μαθημάτων.

Ηνωμένο Βασίλειο: Η χρηματοοικονομική εκπαίδευση αποτελεί μέρος του εθνικού προγράμματος διδασκαλίας για μαθητές ηλικίας 11-16 ετών.

Αυστραλία: Το πρόγραμμα “MoneySmart” από την Αυστραλιανή Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς παρέχει χρηματοοικονομική εκπαίδευση από την πρωτοβάθμια μέχρι τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.

Σιγκαπούρη: Περιλαμβάνει χρηματοοικονομικές δεξιότητες στο εκπαιδευτικό της πρόγραμμα, δίνοντας έμφαση στην πρακτική κατανόηση.

Ιταλία: Από το 2020, εφαρμόζεται υποχρεωτική χρηματοοικονομική εκπαίδευση σε σχολεία, με στόχο την καλλιέργεια δεξιοτήτων όπως η αποταμίευση και ο προϋπολογισμός.

Καναδάς: Σε επαρχίες όπως το Οντάριο, οι μαθητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης παρακολουθούν μαθήματα για βασικές χρηματοοικονομικές έννοιες.

Χαρακτηριστικά των προγραμμάτων

Πρακτική εφαρμογή: Τα περισσότερα προγράμματα περιλαμβάνουν παραδείγματα από την καθημερινότητα, όπως η διαχείριση χρημάτων και οι αγορές.

Διαδραστική μάθηση: Χρήση τεχνολογίας, όπως ψηφιακά εργαλεία και εφαρμογές για προσομοιώσεις.

Συνεργασία με γονείς και κοινότητες: Ενισχύει τη μαθησιακή διαδικασία μέσω της εμπλοκής του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου.

Οι χώρες που υιοθετούν τέτοια προγράμματα τονίζουν τη σημασία της καλλιέργειας δεξιοτήτων για την οικονομική αυτάρκεια και την αποφυγή χρεών από νεαρή ηλικία. Αυτές οι πρωτοβουλίες συχνά εντάσσονται σε μεγαλύτερες στρατηγικές για την ενίσχυση του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού στον πληθυσμό.

Πρόσθετες Χώρες με Προγράμματα Χρηματοοικονομικής Εκπαίδευσης

Φινλανδία
Η χρηματοοικονομική παιδεία ενσωματώνεται στο εθνικό πρόγραμμα σπουδών μέσω μαθημάτων κοινωνικών επιστημών και μαθηματικών, με έμφαση στη διαχείριση προϋπολογισμού και την υπεύθυνη καταναλωτική συμπεριφορά.

Νότια Αφρική
Στην υποχρεωτική διδασκαλία “Οικονομικών και Διοικητικών Επιστημών” (grades 7-9) περιλαμβάνεται η προσωπική οικονομική διαχείριση και η επιχειρηματικότητα​

Βραζιλία
Χρηματοοικονομική εκπαίδευση προσφέρεται σε δημόσια σχολεία μέσω συνεργασίας της Κεντρικής Τράπεζας με εκπαιδευτικούς θεσμούς. Ενσωματώνεται σε μαθήματα όπως μαθηματικά και πορτογαλικά​

Ιαπωνία
Στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, θέματα όπως οικιακός προϋπολογισμός και δάνεια διδάσκονται μέσω του μαθήματος “Οικιακή Οικονομία.”

Σουηδία
Η εκπαίδευση για οικονομικές δεξιότητες περιλαμβάνεται στο πρόγραμμα σπουδών υπό τα μαθήματα οικονομίας και πολιτικής αγωγής. Διδάσκονται βασικές έννοιες, όπως οι αποταμιεύσεις και η φορολογία​

Ολλανδία
Υλοποιείται μέσω της πρωτοβουλίας “Εβδομάδα Χρημάτων” υπό την υποστήριξη του Υπουργείου Οικονομικών. Τα παιδιά εισάγονται σε βασικές έννοιες χρημάτων από μικρή ηλικία.

Πορτογαλία
Στο μάθημα της αγωγής του πολίτη περιλαμβάνεται η χρηματοοικονομική εκπαίδευση για όλες τις τάξεις, με στόχο την υπεύθυνη οικονομική συμπεριφορά.

Μαλαισία
Στο πλαίσιο του μαθήματος “Βασική Οικονομική Διαχείριση” διδάσκονται δεξιότητες όπως ο οικονομικός προγραμματισμός και η αποταμίευση.

Νέες Πρωτοβουλίες

Κίνα: Πιλοτικά προγράμματα χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης σε περιφερειακό επίπεδο.

Ινδία: Επεκτείνεται σταδιακά η εκπαίδευση χρηματοοικονομικών δεξιοτήτων μέσω εθνικών στρατηγικών.

Ο Νικόλαος Φίλιππας είναι Καθηγητής Χρηματοοικονομικής  Πανεπιστημίου Πειραιώς, Τμήμα Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων, Πρόεδρος και Ιδρυτής του Ινστιτούτου Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού

Η Αργυρή Κατωπόδη είναι Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου του Πειραιώς , Τμήμα Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων Επιστημονική Συνεργάτις του Ινστιτούτου Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού