Καινοτομία: Η πρόκληση της καινοτομικής κοινωνίας

Όπως επισημαίνεται σε τελευταία ευρωπαϊκή έκθεση, στην Ελλάδα παρά τις προόδους τα τελευταία χρόνια, η καινοτομία δεν λάμπει με την παρουσία της. Και αυτό είναι σοβαρό μεσοπρόθεσμο πρόβλημα.

Pfizer: Μνημόνιο συνεργασίας του Κέντρου Ψηφιακής Καινοτομίας και του ΠΑΜΑΚ

Τεράστια προϋπόθεσή για να γίνει μια κοινωνία ανοικτή στην καινοτομία και στις αλλαγές που επιβάλλουν μεταβαλλόμενες συνθήκες σε όλα τα επίπεδα, το ταχύτερο δυνατόν, είναι να απαλλαγεί από τον πελατειακό κρατισμό και τη διαφθορά του, «Ο κορπορατισμός και το πνεύμα που επιβάλλει ,λέει ο νομπελίστας οικονομολόγος και καθηγητής Έντμουντ Φέλπς, είναι πληγή που προκαλεί μεγάλες θεσμικές και πνευματικές συνακόλουθες ζημιές»

Και από την άποψη αυτή η σημερινή Ελλάδα διατρέχει κινδύνους, εξίσου κρίσιμους με την τουρκική απειλή. Για παράδειγμα, την ώρα που κυριαρχεί η συζήτηση για το κοινοτικό Ταμείο Ανάκαμψης, κάποιοι ακούν να γίνεται λόγος για άφθονο χρήμα και στρώνουν τραπέζι. Σαφώς δε, έχουν δίκιό, Οι σειρήνες της διαπλοκής και του πελατειακού κρατισμού, στην Ελλάδα δεν πρόκειται ποτέ να σιγήσουν. Τουναντίον, όσο η πραγματικότητα θα γίνεται πιο σκληρή και απαιτητική, τόσο οι φορείς της διαπλοκής θα κάνουν θόρυβο και θα παραπλανούν. Αυτός είναι και ο λόγος που οι δυνάμεις του ζόφου πολεμούν λυσσωδώς τη γνώση. Η παιδεία είναι ο μεγάλος τους εχθρός. Η γνώση και η συνακόλουθη κριτική σκέψη, αποτελούν την πιο βασικές προϋποθέσεις για δημοκρατία, ανάπτυξη και ευημερία.

Συμβαίνει, όμως, οι άνθρωποι της παρακμής να θέλουν κοπάδια απέναντί τους, τα οποία βαφτίζουν «λαό» και στο όνομά του μπορούν να διαπράττουν απάτες και άλλα ανομήματα.

Στην άλλη όχθη, οι φιλελεύθερες δυνάμεις, στη βάση μίας ευρύτερης κοινωνικής συμφωνίας, θέλουν ελεύθερους, υπεύθυνους και σκεπτόμενους πολίτες, ικανούς να αναλαμβάνουν οι ίδιοι τις τύχες τους στα χέρια τους, στο πλαίσιο, όμως, μίας κοινωνίας όπου ισχύουν και εφαρμόζονται κανόνες δικαίου σε όλα τα επίπεδα της συλλογικής ζωής. Υπό αυτή την έννοια, ο φιλελευθερισμός δεν είναι μία απλή πολιτική έννοια. Είναι επίσης μία φιλοσοφική προσέγγιση, που απελευθερώνει το άτομο μέσω της προσωπικής ευθύνης, στο πλαίσιό όμως συλλογικών υποχρεώσεων και δικαιωμάτων.

Από την πλευρά του, ο πολιτισμός εδράζεται στην γνώση. Υπάρχουν όμως δύο μορφές γνώσεως. Η επιστημονική, αφ’’ ενός, η οποία επιτρέπει να κατανοούμε πώς κινείται ο κόσμος και με ποιον τρόπο οικοδομούνται θεσμοί και καταστάσεις και, αφ’’ ετέρου, η ελεύθερη, που προωθεί την κριτική σκέψη και την ατομική δημιουργία.

Γίνεται ταυτοχρόνως αυτονόητο ότι η επιστήμη και η ανάπτυξή της προϋποθέτουν την ανθρώπινη ελευθερία. Χωρίς την τελευταία, ο Κοπέρνικος, ο Γαλιλαίος, ο Νεύτων, ο Δαρβίνος, δεν θα είχαν ποτέ υπάρξει και οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι δεν θα είχαν ποτέ θεμελιώσει τον ορθά λόγο βάζοντας τον μύθο στο περιθώριο. Περιττό ίσως να προσθέσουμε ότι, χωρίς την ελευθερία του λόγου και της σκέψης, το Facebook, για παράδειγμα, θα ήταν επίσης ανύπαρκτο.

Σίγουρα ο αναγνώστης μας θα αναρωτιέται τί σχέση έχουν όλες αυτές οι θεωρητικές θέσεις και απόψεις με την Ελλάδα, που είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και όλων των κορυφαίων φιλελεύθερων θεσμών του δυτικού κόσμου.

Δυστυχώς, τα πενήντα τελευταία χρόνια, στην Ελλάδα της πλαστής ευημερίας με δανεικά, κυριάρχησαν αντιφιλελεύθερες, και αντιπαραγωγικές ιδέες, που εκ των πραγμάτων έφεραν την κρίση και την πτώχευση. Το απίθανο αυτό ιδεολογικό σύστημα και οι πρακτικές προεκτάσεις του, από το 1980 και μετά, απορρόφησε πάνω από 1.500 δις ευρώ επιδοτήσεις και δάνεια και το μόνο που κατάφερε ήταν να… πτωχεύσει! Πρόκειται για μοναδική περίπτωση ανικανότητας και φαυλοκρατίας, αλλά και της άρνησης μιας κοινωνίας και ενός πολιτικού συστήματος να συγκλίνουν προς την πραγματικότητα. Όταν το 1981 η Ελλάδα εντάχθηκε στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα αντιπροσώπευε το 50% του μέσου εισοδήματός της. Το ίδιο ποσοστό αντιπροσωπεύει και σήμερα, σαράντα πέντε χρόνια μετά.

Αντιθέτως η Ιρλανδία, όταν εντάχθηκε στην Ε.Ο.Κ. του 1973 αντιπροσώπευε το 48% του ΑΕΠ της, αλλά σήμερα ξεπερνά το 106%. Την ίδια περίοδο η μικρή αυτή χώρα, από κτηνοτροφική έγινε τεχνολογική και σήμερα είναι ένας από τους μεγαλύτερους παραγωγούς γνώσης και υψηλής τεχνολογίας στην Ευρώπη. Σε παρόμοιο δρόμο βρίσκονται και οι τρεις μικρές χώρες της Βαλτικής, ενώ η Φινλανδία, για να ξεπεράσει την κρίση που γνώρισε μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενώσεως, σε χρόνο ρεκόρ μετατράπηκε σε κοινωνία γνώσης και υψηλής ποιότητας παιδείας.Ετσι, σήμερα διαθέτει το καλύτερο εκπαιδευτικό σύστημα στον κόσμο, παράλληλα δε είναι και σημαντικός χώρος παραγωγής και εξαγωγής καινοτόμων προϊόντων υψηλής προστιθέμενης αξίας.

Μία άλλη σοβαρή διάσταση στις κοινωνίες αυτές είναι η καλλιέργεια της έννοιας της επιχειρηματικότητας ως μέσου προσωπικής ολοκλήρωσης, δημιουργίας και παραγωγής εισοδήματος. Είχαμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε σε σχολείο του Ελσίνκι πώς, από την πρώτη τάξη του δημοτικού τα παιδιά διδάσκονται να δημιουργούν επιχειρήσεις μέσω της ομαδικής προσπάθειας, μαθαίνοντας να επιλύουν προβλήματα χωρίς να περιμένουν κάποιους κρατικούς παντογνώστες να τους τα λύσουν. Μάς έκανε εντύπωση επίσης πώς τα παιδιά μαθαίνουν τί είναι οι κοινωνίες της ελευθερίας και ο σεβασμός των δικαιωμάτων των άλλων. «…Ο 21οςαιώνας», μάς είπε μία συμπαθέστατη Φιλανδή δασκάλα, «….θα είναι αυτός της αυτό-επιχειρηματικότητας. Τα παιδιά θα πρέπει να μάθουν από πολύ μικρά να αναλαμβάνουν ευθύνες και να έχουν την αίσθηση της προσωπικής δημιουργίας, μέσα όμως από συλλογικές προσπάθειες…».

Όλα αυτά, στην καθ’ ημάς πραγματικότητα είναι «άγνωστη γη». Γι’ αυτό και ο κοινωνικός ιστός έχει προβλήματα, με τους δυναμικότερους νέους ανθρώπους να έχουν εγκαταλείψει την Ελλάδα. Μοναδική ελπίδα ανάκαμψης είναι η ανάδυση μιας «επιχειρηματικής κοινωνίας», με μέλη της όλους αυτούς που θέλουν και μπορούν να έχουν την ευθύνη του εαυτού τους, χωρίς να ντρέπονται γι’ αυτό που κάνουν και να καθυβρίζονται επειδή μπορούν να κερδίζουν τα μέσα για μια καλύτερη ζωή