Κάλεσμα ευρωπαϊκής αφύπνισης: Ακόμα μια τετριμμένη κοινοτοπία;

Σύμφωνα με τους Financial Times, το κλίμα στην Κοπεγχάγη αρχίζει να θυμίζει κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Το τηλεφώνημα μεταξύ της Δανής πρωθυπουργού Μέττε Φρέντερικσεν και του Ντόναλντ Τραμπ, το οποίο, υποτίθεται, θα αποκλιμάκωνε την τεταμένη ατμόσφαιρα που είχε δημιουργηθεί μετά τις δηλώσεις του τελευταίου περί προσάρτησης της Γροιλανδίας από τις ΗΠΑ, δεν πήγε καθόλου καλά. Οι Δανοί –και οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι– αρχικά πίστεψαν ότι ο Τραμπ δεν μπορούσε να μιλάει σοβαρά. Έπειτα ήλπισαν ότι απλώς επρόκειτο για ρητορικές εξάρσεις, με σκοπό να ξεκινήσει κάποια διαπραγμάτευση για μεγαλύτερη αμερικανική στρατιωτική παρουσία στη Γροιλανδία –η οποία αποτελεί την κρίσιμη γεωπολιτικά πύλη στην Αρκτική, που θα είναι το επόμενο πεδίο στρατηγικής αντιπαράθεσης μεταξύ των Μεγάλων Δυνάμεων– και για ευνοϊκή πρόσβαση στον τεράστιο και ανεκμετάλλευτο γεωλογικό πλούτο της νήσου: σπάνιες γαίες, πολύτιμα μέταλλα και, φυσικά, υδρογονάνθρακες.

Στο τέλος του τηλεφωνήματος είχε γίνει απολύτως σαφές ότι οι Αμερικανοί μιλούσαν πολύ σοβαρά και ότι δεν ήταν καθόλου διατεθειμένοι να αρκεστούν με μια «αμοιβαία επωφελή συμφωνία». Θέλουν τη Γροιλανδία και σκοπεύουν να την πάρουν, με κάθε μέσο. Το πλήγμα για τη μικρή Δανία γίνεται ακόμα χειρότερο, δεδομένου ότι η χώρα συμμετείχε ασμένως σε κάθε «συμμαχία των προθύμων» που έστησαν οι ΗΠΑ τα τελευταία τριάντα χρόνια. Η προοπτική να χαθεί –και μάλιστα χωρίς καμία συναίνεση από την πλευρά της, αλλά με τρόπο απροκάλυπτα και ταπεινωτικά ηγεμονικό– αυτή η τόσο σημαντική δανική κτήση σίγουρα δεν ήταν στον ορίζοντα των Ευρωπαίων πριν από έναν χρόνο. Θα έλεγε κανείς ότι, ενώ περίμεναν τους Ρώσους Spetsnaz, τους προέκυψαν οι … US Marines. Θα μπορούσε όμως να τεθεί καλόπιστα το ερώτημα γιατί η Δανία δεν είχε φροντίσει επί αρκετές δεκαετίες –με τη συνδρομή των Ευρωπαίων εταίρων της, φυσικά– να θωρακίσει τη Γροιλανδία, να προσφέρει ευημερία και ασφάλεια στους 60.000 κατοίκους της, οι οποίοι μάλλον αντιμετωπίστηκαν διαχρονικά από την Κοπεγχάγη όχι ως ισότιμοι πολίτες αλλά ως ιθαγενείς και να εκμεταλλευτεί η ίδια και για λογαριασμό της Ευρώπης τον τεράστιο πλούτο της.

Ίσως όμως, ακόμα περισσότερο από τους Δανούς, θα έπρεπε να ανησυχούν οι Γερμανοί Σοσιαλδημοκράτες και οι Βρετανοί Εργατικοί. Η απροσχημάτιστη υποστήριξη του ιδιόρρυθμου μεγιστάνα της high-tech Ίλον Μασκ στο ακροδεξιό AfD δείχνει να έχει ένα αξιοσημείωτο δημοσκοπικό αποτύπωμα, ενόψει των επερχόμενων γερμανικών εκλογών. Και μπορεί ο απερχόμενος Όλαφ Σολτς (μεταξύ άλλων Ευρωπαίων ηγετών) να καταγγέλλει την παρέμβαση του Αμερικανού δισεκατομμυριούχου (νοτιοαφρικανικής καταγωγής) στις εσωτερικές υποθέσεις της Γερμανίας, τούτο όμως δεν φαίνεται να πτοεί τον τελευταίο, ούτε την Αλίς Βέντελ, υποψήφια της Εναλλακτικής για τη Γερμανία για τη θέση της Καγκελαρίου, η οποία εκμεταλλεύεται στο έπακρο την «ξαφνική» αυτή στήριξη. Εξάλλου, είχε προηγηθεί (και συνεχίζεται) η βίαιη επίθεση του Μασκ εναντίον του Κιρ Στάρμερ και της Κυβέρνησης των Εργατικών στο Ηνωμένο Βασίλειο, με αφορμή το σκάνδαλο των συμμοριών ανδρών –κυρίως νότιας ασιατικής καταγωγής– που συστηματικά προσέγγιζαν και βίαζαν ανήλικες κοπέλες σε πολλές αγγλικές πόλεις.

Κανείς δεν ξέρει ποια ευρωπαϊκή κυβέρνηση θα βάλει στο στόχαστρό του ο Μασκ στη συνέχεια, ούτε το κατά πόσον αυτές οι παρεμβάσεις του γίνονται αποκλειστικά με δική του πρωτοβουλία ή σε συνεννόηση με τον Τραμπ, στην κυβέρνηση του οποίου έχει αναλάβει σημαντικό, καίτοι άτυπο, ρόλο. Είναι όμως σίγουρο ότι δηλώσεις όπως αυτές του (πρώην) Ευρωπαίου Επιτρόπου Τιερί Μπρετόν, ότι, «αν χρειαστεί, θα κάνουμε στη Γερμανία ό,τι κάναμε και στη Ρουμανία», δεν είναι ιδιαίτερα εποικοδομητικές, έστω κι αν δεν εννοούσε (μάλλον) την ακύρωση των εκλογών, αλλά την εφαρμογή της ευρωπαϊκής νομοθεσίας για τις ψηφιακές υπηρεσίες (Digital Services Act) στην περίπτωση του ιδιοκτήτη της επιδραστικής πλατφόρμας X.

Ποια αφύπνιση, ποιας Ευρώπης;

Με αυτά τα δεδομένα, δεν θα μπορούσε να μη συμφωνήσει κανείς με τη δραματική έκκληση που ακούγεται από τις ευρωπαϊκές ηγεσίες και από πολυάριθμους αναλυτές ότι η Ευρώπη «οφείλει να αφυπνιστεί επειγόντως» ενόψει της (υπαρκτής) πρόκλησης που συνιστά η εποχή Τραμπ 2.0. Πλην όμως, υπάρχουν κάποιες επιφυλάξεις που οφείλουν να επισημανθούν, προκειμένου να διαπιστωθεί εάν και κατά πόσον είναι πρακτικά εφικτή μια τέτοια ευρωπαϊκή «αφύπνιση» ή σε τι ακριβώς θα μπορούσε να μεταφραστεί πολιτικά.

Καταρχάς, το εν λόγω κάλεσμα θα είχε μεγαλύτερη βαρύτητα εάν δεν ήταν ήδη μια από τις πιο χρησιμοποιημένες και τετριμμένες φράσεις στο ευρωπαϊκό δημόσιο discours εδώ και τουλάχιστον είκοσι χρόνια – μαζί με το «η Ευρώπη βρίσκεται σε σταυροδρόμι». Όπως, επίσης, εάν οι Ευρωπαίοι πολιτικοί και διανοητικοί ταγοί που το απευθύνουν δεν ήταν εν πολλοίς οι ίδιοι υπεύθυνοι για την κατάσταση παρακμής και αδυναμίας στην οποία έχει περιέλθει η Ευρώπη ώστε να χρειάζεται αφύπνιση.

Έπειτα, αυτή η περίφημη ευρωπαϊκή αφύπνιση σημαίνει πολύ διαφορετικά πράγματα για πολύ διαφορετικούς ανθρώπους. Λόγου χάρη, για τον νέο Γενικό Γραμματέα του ΝΑΤΟ Μαρκ Ρούττε σημαίνει να θυσιάσουν οι Ευρωπαίοι (επιπλέον όσων έχουν ήδη θυσιάσει) το κοινωνικό κράτος, τη δημόσια υγεία και τις πολιτικές συνοχής υπέρ των εξοπλισμών – οι οποίοι εντούτοις θα γίνουν, πάντα στο πλαίσιο της ευρωατλαντικής συμμαχίας (δηλαδή της αμερικανικής ηγεμονίας), και σε μεγάλο βαθμό θα διοχετευθούν σε οπλικά συστήματα αμερικανικής κατασκευής. Για την (θεωρητικά) επικεφαλής της ευρωπαϊκής διπλωματίας Κάγια Κάλας σημαίνει να αναλάβει η Ευρώπη το κόστος του πολέμου στην Ουκρανία και να… ετοιμαστεί για πόλεμο με τη Ρωσία. Και για την Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν σημαίνει, όπως ανακοίνωσε στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ, ακόμα ένα ογκώδες και λαβυρινθώδες πακέτο κανονιστικών πράξεων στο πλαίσιο ενός «πενταετούς πλάνου ενίσχυσης της ευρωπαϊκής ανταγωνιστικότητας». Με άλλα λόγια, ακόμα περισσότερη γραφειοκρατία, ωσάν αυτό να λείπει από την Ευρώπη αυτή τη στιγμή.

Παραδόξως (ή και όχι), δεν φαίνεται η αφύπνιση της Ευρώπης να περιλαμβάνει, ενδεικτικά, μια ανοιχτή και ειλικρινή συζήτηση για το εάν, στη σημερινή εποχή και με βάση τα μέχρι τώρα πεπραγμένα της, παραμένει καλή ιδέα η εκχώρηση κεντρικών κρατικών εξουσιών σε μια ανέλεγκτη, επί της ουσίας, τεχνοκρατία με έδρα τις Βρυξέλλες και τη Φραγκφούρτη. Ή για το πώς θα ανακτούσαν τα ευρωπαϊκά κράτη μια κάποια ενεργειακή ανεξαρτησία από το (πανάκριβο) αμερικανικό LNG, που είναι η μοναδική εναλλακτική που τους έχει απομείνει μετά την απώλεια του ρωσικού φυσικού αερίου, καθώς τα ευρωπαϊκά κοιτάσματα δεν επαρκούν, η κατασκευή νέων πυρηνικών σταθμών, ακόμα κι αν εγκριθεί, απαιτεί δεκαετίες και το στοίχημα της Πράσινης Συμφωνίας δείχνει να χάνεται. Ή για τους τρόπους άμυνας στον εμπορικό εκβιασμό του Τραμπ, μεταξύ άλλων μέσω της προστασίας (απαγορευμένη λέξη) της Κοινής Αγοράς και της ανάπτυξης εναλλακτικών αγορών για τα ευρωπαϊκά προϊόντα, κάτι που εκ των πραγμάτων σημαίνει προσέγγιση και όχι (μόνο) ανταγωνισμό με τους BRICS και τον Παγκόσμιο Νότο – ιδίως δε με την Αφρική. Ή για τη διαμόρφωση, αν όχι ενός πλαισίου συνεργασίας, τουλάχιστον ενός modus vivendi με τις άλλες περιφερειακές δυνάμεις πέριξ της Ευρώπης, με απώτερο στόχο τη θέσπιση μιας νέας θεσμικής αρχιτεκτονικής για την ευρωπαϊκή ειρήνη και ασφάλεια, που δεν θα εξαρτάται αποκλειστικά από το ΝΑΤΟ.

Ή για το εάν η Οικονομική και Νομισματική Ένωση -–και η συναφής επιβολή του δόγματος της λιτότητας– πέτυχε τον διακηρυγμένο στόχο της ή το αντίθετο. Ή για ένα sine qua non κολοσσιαίο πρόγραμμα ευρωπαϊκών επενδύσεων στην ευρωπαϊκή βιομηχανική βάση και στον πρωτογενή τομέα, στην επιστήμη και την τεχνολογία, στον πολιτισμό και την παιδεία, στις στρατηγικές υποδομές και στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου όλων των Ευρωπαίων, κάτι που εκ των πραγμάτων προϋποθέτει την –ομοίως απαγορευμένη– έκδοση κοινού ευρωπαϊκού χρέους μέσω ευρωομολόγων. Ή για την αποκατάσταση του αισθήματος ασφάλειας των πολιτών στις ίδιες τους τις κοινότητες.

Και ούτω καθεξής. Ο κατάλογος των πραγμάτων που πρέπει να αντικρίσει με τόλμη (που δεν διαθέτει, δυστυχώς) η Ευρώπη ώστε να «αφυπνισθεί» είναι ατελείωτος.

Ελλείψει των ανωτέρω, η συλλογική Ευρώπη πρόκειται να διαπιστώσει με πολύ δυσάρεστο τρόπο ότι η μοίρα του υποτελούς, πάντα στην ιστορία, ήταν να υπομένει τις βουλές του επικυρίαρχου, ο οποίος ενδέχεται να μην είναι πάντα καλόβολος και να μην αρέσκεται να τηρεί τα προσχήματα. Και ότι η κυριαρχία –με άλλη διατύπωση: η κατά Μακρόν στρατηγική αυτονομία– δεν είναι κάτι που ανακτάται εύκολα, μόνο και μόνο εάν «αφυπνισθεί» αυτός που την απεμπόλησε αυτοβούλως.

Σε τελική ανάλυση, οφείλει να παραδεχθεί κανείς ότι το σύνθημα MEGA (Make Europe Great Again) είναι, επικοινωνιακά μιλώντας, ιδιαίτερα επιτυχημένο. Πόσο κρίμα, αλήθεια, που οι επιεικώς κατώτερες των περιστάσεων ευρωπαϊκές ηγεσίες δεν το σκέφτηκαν νωρίτερα από τους διαφόρους Μασκ, Βέντελ και Όρμπαν και που –ακόμα χειρότερα– απέτυχαν να του δώσουν κάποιο ουσιαστικό περιεχόμενο.

* Γιάννης Γούναρης, Δικηγόρος, LLM London School of Economics, Διδάκτωρ Νομι-κής Πανεπιστημίου Αθηνών – Η ανάλυση περιλαμβάνεται στο 24ο Δελτίο Διεθνών & Ευρωπαϊκών του Ινστιτούτου ΕΝΑ που θα δημοσιευθεί στο www.enainstitute.org