Η έννοια του «παγκόσμιου νότου» τροφοδοτεί μη ρεαλιστικές φιλοδοξίες

Κατά τη διάρκεια της καριέρας μου, έχω δει μια μεγάλη εξέλιξη στον τρόπο με τον οποίο οικονομολόγοι, συμμετέχοντες στην αγορά και υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής προσπάθησαν να ομαδοποιήσουν εκείνες τις χώρες που δεν ταξινομούνται ως «προηγμένες οικονομίες». Αυτό που ξεκίνησε πριν από δεκαετίες ως αναφορές στον «τρίτο κόσμο» και τις «λιγότερο ανεπτυγμένες» χώρες εξελίχθηκε σε «αναπτυσσόμενες» και «αναδυόμενες» οικονομίες. Πρόσφατα συμπληρώθηκαν από την ευρύτερη έννοια του «παγκόσμιου νότου».

Οι αλλαγές στην παγκόσμια οικονομία όχι μόνο διαβρώνουν την αναλυτική χρησιμότητα μιας τέτοιας προσέγγισης αλλά και την καθιστούν δυνητικά επιζήμια. Σε ορισμένες χώρες, είχε ως αποτέλεσμα την παραπλανητική πολιτική σκέψη καθώς και τις μη ρεαλιστικές φιλοδοξίες για διαπραγματευτική ισχύ και στρατηγική αυτονομία.

Η διεθνής τάξη ανατρέπεται. Οι ενοποιητικές διαρθρωτικές τάσεις, όπως το αυξανόμενο παγκόσμιο εμπόριο και η χρηματοπιστωτική ολοκλήρωση, υπονομεύονται από τον κατακερματισμό. Η επιβολή από τον Πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ δασμών στον Καναδά, το Μεξικό και την Κίνα σηματοδοτεί την πιο πρόσφατη κλιμάκωση αυτής της διαδικασίας.

Για να αναφέρω τις πιο πρόσφατες παγκόσμιες οικονομικές προοπτικές της Παγκόσμιας Τράπεζας για το 2025, βρισκόμαστε τώρα σε έναν κόσμο «πτωτικών προοπτικών» για λιγότερο εύπορες οικονομίες. Πρέπει να πλοηγηθούν σε μια παγκόσμια οικονομία που είναι ευάλωτη σε πιο συχνές και πιο βίαιες εξωτερικές κρίσεις – και σε μια εποχή που οι χώρες πρέπει να τοποθετηθούν για να επωφεληθούν από καινοτομίες όπως η τεχνητή νοημοσύνη. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, τόσο τα ατομικά όσο και τα συλλογικά προβλήματα θα αποδειχθούν πιο δύσκολα στην επίλυσή τους. Αυτό απαιτεί αντίσταση στη φανταστική σκέψη για νέες ομάδες και στρατηγική αυτονομία.

Όταν εντάχθηκα για πρώτη φορά στο «Πρόγραμμα Economist» του ΔΝΤ το 1983, με δίδαξαν τη σημασία δύο επιχειρησιακών αρχών που, εκ πρώτης όψεως, μπορεί να φαίνονται αντιφατικές σε ορισμένους: της ομοιομορφίας μεταχείρισης για όλες τις χώρες μέλη και της διεκδίκησης της υπόθεσης- προσεγγίσεις κατά περίπτωση. Ο στόχος ήταν να διασφαλιστεί ότι, από τη σκοπιά από πάνω προς τα κάτω, η τήρηση σημαντικών γενικών αρχών συνοδευόταν από λεπτομερείς και προσαρμοσμένες προσεγγίσεις που αντικατοπτρίζουν διαφορές από τη βάση προς την κορυφή.

Ομοίως, η χρήση του «παγκόσμιου νότου» επιδίωξε να συλλάβει κοινά χαρακτηριστικά, ενώ παράλληλα άφησε χώρο για σημαντικές διαφορές χωρών. Ορισμένοι το βλέπουν ως ενοποιητικό εργαλείο για την επιδίωξη κοινών στόχων και ως ομπρέλα για ομάδες όπως οι Brics.

Ωστόσο, η ικανότητα υπερτροφοδότησης των εγχώριων αναπτυξιακών προσπαθειών μέσω της στενότερης παγκόσμιας οικονομικής και χρηματοπιστωτικής ολοκλήρωσης υπονομεύεται από την εργαλειοποίηση των εμπορικών και επενδυτικών ροών και τον λιγότερο σεβασμό για το κράτος δικαίου.

Η τρέχουσα αποδυνάμωση των πολυμερών θεσμών υπονομεύει επίσης την επίλυση των συγκρούσεων μεταξύ των χωρών και την ευρωστία των μέτρων στήριξης, συμπεριλαμβανομένων των συγκεντρωτικών μηχανισμών ασφάλισης για την αντιμετώπιση ζητημάτων όπως η υπερχείλιση του χρέους και η ευπάθεια στην κλιματική αλλαγή.

Δεν είναι επίσης σαφές ότι οι ΗΠΑ θα ανεχθούν τη μακροπρόθεσμη ανατίμηση του δολαρίου ως εύρυθμη συμβολή στην παγκόσμια αναπροσαρμογή, πράγμα που σημαίνει ότι οι λιγότερο εύπορες χώρες ενδέχεται να έχουν μικρότερο μελλοντικό νομισματικό πλεονέκτημα. Όλα αυτά έρχονται σε μια στιγμή που, σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, τέτοιες οικονομίες προβλέπεται να ολοκληρώσουν το πρώτο τρίμηνο αυτού του αιώνα με τις ασθενέστερες μακροπρόθεσμες προοπτικές ανάπτυξης σε περισσότερες από δύο δεκαετίες.

Η ιδέα ότι, ως απάντηση σε πραγματικές και πιθανές απειλές, μια μεγάλη ομάδα αυτών των χωρών μπορεί γρήγορα να επιτύχει στρατηγική αυτονομία και να ευημερήσει δεν είναι ρεαλιστική. Δεν πρόκειται μόνο για γεωπολιτικές επιλογές που θα επιβληθούν σε πολλές χώρες, εκτός από μια χούφτα που έχουν χαρακτηριστικά που τους επιτρέπουν να είναι «swing states» όπως η Βραζιλία, η Ινδία, η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Πρόκειται επίσης για τον δομικό κατακερματισμό της διεθνούς τάξης που θα οδηγήσει σε έναν αυξανόμενο αριθμό μεταβαλλόμενων «συνασπισμών ευκολίας» και, για ορισμένους, σε επικίνδυνη περιθωριοποίηση.

Με αυτό, αμφισβητείται σοβαρά η αποτελεσματικότητα και, πράγματι, η επιθυμία μιας εννοιολογικής κάλυψης όπως ο «παγκόσμιος νότος». Θα χρειαστεί χρόνος για να συνειδητοποιήσει ο κόσμος ότι η τρέχουσα πορεία του θα υπονομεύσει τη συλλογική του ευημερία και την πλειονότητα των χωρών. Ενώ ορισμένοι μπορεί να μπουν στον πειρασμό να περιμένουν να αρθούν οι απειλές ή να βασιστούν σε νέους συνασπισμούς, αυτή δεν είναι καλή στρατηγική, ούτε η συνέχιση με τον αυτόματο πιλότο πολιτικής.

Οι επιμέρους χώρες πρέπει να επιλέξουν πιο έγκαιρες προσαρμογές πολιτικών, ισχυρότερη οικονομική ανθεκτικότητα και πολύ μεγαλύτερη ευελιξία για την αντιμετώπιση δυσμενών εξωτερικών κραδασμών. Αυτό θα χρειαστεί σε έναν κόσμο που χάνει το τεκμήριο της παγκόσμιας σύγκλισης και αντιμετωπίζει πιο σημαντικές διαφορές μεταξύ προηγμένων χωρών και λιγότερο εύπορων χωρών — και επίσης μεγαλύτερη απόκλιση εντός της τελευταίας ομάδας.

Ο συγγραφέας είναι πρόεδρος του Queens’ College του Cambridge και σύμβουλος των Allianz και Gramercy