Μπορεί η φιλελεύθερη διεθνής τάξη να επιβιώσει χωρίς την Αμερική;

Στους τελευταίους μήνες της θητείας του, ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν προειδοποίησε επανειλημμένα σχετικά με την αυξανόμενη απειλή για τις φιλελεύθερες δημοκρατίες παγκοσμίως και το υπό αμερικανική ηγεσία πλαίσιο που έχει στηρίξει την παγκόσμια ασφάλεια, το εμπόριο και τη διεθνή συνεργασία από τη δεκαετία του 1940. Οι ενέργειες του Ντόναλντ Τραμπ κατά τις δύο πρώτες εβδομάδες της δεύτερης προεδρίας του, ιδιαίτερα η απόφασή του (σε αναστολή για 30 μέρες) να επιβάλει αιφνιδίως νέους δασμούς σε συμμάχους των ΗΠΑ όπως ο Καναδάς και το Μεξικό, δείχνουν ότι οι προειδοποιήσεις του Μπάιντεν δεν ήταν αβάσιμες.

Η φιλελεύθερη διεθνής τάξη συνέβαλε στην ανοικοδόμηση ενός κόσμου που καταστράφηκε από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο οποίος στοίχισε τουλάχιστον 60 εκατομμύρια ζωές και άφησε πολλές χώρες κατεστραμμένες. Ως η κινητήρια δύναμη της Δύσης πίσω από την ήττα των δυνάμεων του Αξονα, οι Ηνωμένες Πολιτείες ηγήθηκαν φυσικά της μεταπολεμικής ανοικοδόμησης.

Το πλέον αξιοσημείωτο είναι ότι οι ΗΠΑ όχι μόνο σχεδίασαν τους κανόνες της νέας παγκόσμιας τάξης, αλλά συμφώνησαν επίσης να τους τηρήσουν. Υπό την ηγεσία της Αμερικής, ιδρύθηκαν θεσμοί όπως τα Ηνωμένα Εθνη και οι συνδεδεμένοι φορείς τους, το ΝΑΤΟ και η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ανθρακα και Χάλυβα (πρόδρομος της Ευρωπαϊκής Ενωσης), θέτοντας τα θεμέλια για δεκαετίες παγκόσμιας σταθερότητας και συνεργασίας.

Οι ΗΠΑ ήταν επίσης ιδρυτικό μέλος της μεταπολεμικής Γενικής Συμφωνίας για τους Δασμούς και το Εμπόριο και τον διάδοχό της, τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου. Και τα δύο ιδρύθηκαν ως απάντηση στην οικονομική ζημιά που προκλήθηκε από τον νόμο Smoot-Hawley Tariff Act του 1930, ο οποίος πυροδότησε έναν παγκόσμιο εμπορικό πόλεμο που επιδείνωσε τη Μεγάλη Υφεση τροφοδοτώντας και την άνοδο του φασισμού. Βεβαίως, η μεταπολεμική σταθερότητα σημαδεύτηκε από περιοδικές συγκρούσεις της ψυχροπολεμικής εποχής, όπως ο πόλεμος του Βιετνάμ. Αλλά στο τέλος, οι ΗΠΑ και η Δυτική Ευρώπη θριάμβευσαν, οδηγώντας στην κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης και της σιδηράς κυριαρχίας της στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη.

Τα τελευταία χρόνια, η μεταπολεμική τάξη έχει δεχθεί άνευ προηγουμένου πίεση, θύμα της δικής της επιτυχίας. Μετά τον θάνατο του Μάο Τσε Τουνγκ το 1976, η Κίνα επανεντάχθηκε στην παγκόσμια οικονομία και άνθισε, αξιοποιώντας την απελευθέρωση του εμπορίου που προωθήθηκε από τις ΗΠΑ και την Ευρώπη. Κατά ειρωνικό τρόπο, η άνοδος της Κίνας κατέστη δυνατή χάρη στο υπό την αμερικανική ηγεσία σύστημα το οποίο τώρα επικρίνει.

Εν τω μεταξύ, ύστερα από τη μετασοβιετική οικονομική και πολιτική αναταραχή της δεκαετίας του 1990, η Ρωσία μετατράπηκε σε αστυνομικό κράτος υπό τον πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν, που διέπεται από έναν ρεβανσιστικό εθνικισμό. Αψηφώντας το διεθνές δίκαιο, εισέβαλε στη Γεωργία το 2008, κατέλαβε την Κριμαία το 2014 και ξεκίνησε μια πλήρους κλίμακας εισβολή στην Ουκρανία το 2022.

Σήμερα, η Ρωσία αποτελεί απειλή όχι μόνο για τους άμεσους γείτονές της αλλά και για τη Δυτική Ευρώπη, η οποία, απολαμβάνοντας δεκαετίες σχετικής ειρήνης, εφησύχασε και άφησε να ατροφήσει η στρατιωτική άμυνά της. Παρά τις υψηλές πολιτικές φιλοδοξίες της ΕΕ, εξακολουθεί να εξαρτάται από τις ΗΠΑ για την ασφάλεια.

Ομως, ενώ οι ΗΠΑ ήταν για δεκαετίες ο αδιαμφισβήτητος και ευρέως αξιόπιστος ηγέτης των δυτικών δημοκρατιών, η άνοδος του λαϊκιστικού εθνικισμού έχει αναδιαμορφώσει το πολιτικό τους σύστημα.

Από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ποτέ ξανά ο κόσμος δεν ένιωθε τέτοια αβεβαιότητα για την ηγεσία της Αμερικής. Ισως το πιο ανησυχητικό είναι η αυξανόμενη αίσθηση ότι οι ΗΠΑ έχουν γυρίσει την πλάτη στις παγκόσμιες ευθύνες τους υπέρ μιας διεθνούς τάξης όπου, όπως αναφέρει ο Θουκυδίδης, «οι ισχυροί κάνουν ό,τι μπορούν και οι αδύναμοι υποφέρουν ό,τι πρέπει».

Οπως πολλοί, ελπίζω ο Τραμπ να εγκαταλείψει τον καταστροφικό και εκδικητικό δρόμο στον οποίο βρίσκεται. Ελπίζω επίσης η Βρετανία, η ΕΕ και άλλες φιλελεύθερες δημοκρατίες να αναγνωρίσουν την επείγουσα ανάγκη να σταματήσουν να βασίζονται στις εγγυήσεις ασφαλείας των ΗΠΑ και να αναλάβουν την ευθύνη για τη δική τους άμυνα.

Ο Chris Patten, τελευταίος βρετανός κυβερνήτης του Χονγκ Κονγκ και πρώην επίτροπος της ΕΕ για τις εξωτερικές υποθέσεις, είναι πρύτανης του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης