Οι σεισμοί στις Κυκλάδες, οι επιχειρήσεις-εργοδότες και οι εργαζόμενοι

Εισαγωγή

Με αφορμή την συνεχόμενη για πολλές ημέρες σεισμική δραστηριότητα στην Σαντορίνη και τα γειτονικά της νησιά των Κυκλάδων και το παρατηρούμενο κλείσιμο των επιχειρήσεων ή/και αναχώρηση από τα νησιά εργαζομένων ή/και εργοδοτών σε συνδυασμό με την σιωπή εκ μέρους της Πολιτείας και σε συζητήσεις στα ΜΜΕ με την αρμοδία Υπουργό ή Υφυπουργό να γίνεται σχεδόν καμμιά αναφορά ή ερώτηση στο κρίσιμο αυτό θέμα που αφορά χιλιάδες εργαζόμενους και αρκετούς εργοδότες, ανακύπτουν εύλογα ερωτήματα:.

· Τι ισχύει για τους ήδη εργαζόμενους που είτε έμειναν στα νησιά και οι επιχειρήσεις έχουν κλείσει με απόφαση του εργοδότη είτε έχουν φύγει και οι επιχειρήσεις είναι κλειστές ή ανοιχτές;

· Οι εργαζόμενοι δικαιούνται μισθό από τον εργοδότη στην περίπτωση που ο εργοδότης έχει κλείσει προσωρινά την επιχείρηση λόγω των συνεχώς σεισμικών δονήσεων ή όχι;

· Πότε ο εργοδότης είναι υπερήμερος και τι συνέπειες έχει; Τι ισχύει για την περίπτωση της Σαντορίνης και των γειτονικών νησιών;

· Τι θα γίνει με τις υποχρεωτικές επαναπροσλήψεις στις επιχειρήσεις τουρισμού και εστίασης;

· Η συνεχόμενη για πολλές ημέρες σεισμική δραστηριότητα στην περιοχή και η κήρυξη του νησιού της Σαντορίνης σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης αποτελούν ανωτέρα βία;

Ανωτέρα Βία – Υπερημερία εργοδότη

Ανωτέρα Βία

Κατά πάγια Διοικητική νομολογία ανωτέρα βία αποτελεί κάθε γεγονός απρόβλεπτο, το οποίο στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν μπορούσε να αποτραπεί ούτε με την επίδειξη άκρας επιμέλειας και σύνεσης, λόγω του οποίου καθίσταται ανέφικτο στον υπόχρεο να προβεί ο ίδιος ή με άλλο πρόσωπο στην επιβαλλόμενη σ’ αυτόν ενέργεια.

Οι όροι “Τυχαίο Συμβαν” (ή “Τυχηρό”) και “Ανωτέρα Βία” χρησιμοποιούνται για να ορίσουν όλα εκείνα τα περιστατικά τα οποία δεν οφείλονται σε πταίσμα (από δόλο ή αμέλεια) του ζημιώσαντος. Πρόκειται, δηλαδή, για τα περιστατικά εκείνα που αίρουν την ευθύνη του δράστη.

Το άρθρο 330 ΑΚ ορίζει ότι «Ο οφειλέτης ενέχεται, αν δεν ορίστηκε κάτι άλλο, για κάθε αθέτηση της υποχρέωσής του από δόλο ή αμέλεια, δική του ή των νόμιμων αντιπροσώπων του. Αμέλεια υπάρχει όταν δεν καταβάλλεται η επιμέλεια που απαιτείται στις συναλλαγές». Η ευθύνη του οφειλέτη προς αποζημίωση σε περίπτωση αθέτησης των υποχρεώσεών του από ενοχή διέπεται από την αρχή της υπαιτιότητας, το οποίο σημαίνει ότι τότε μόνο υπέχει ευθύνη, όταν βαρύνεται με υπαιτιότητα (= πταίσμα), δηλαδή με δόλο ή αμέλεια.

Η υπαιτιότητα αποτελεί προϋπόθεση άλλοτε για την ίδια τη γένεση ενοχής και ευθύνης.

Ως τέτοια θεωρούνται γεγονότα απρόβλεπτα και μη δυνάμενα να αποτραπούν ακόμη και αν λάβει κάποιος μέτρα άκρας επιμέλειας και συνέσεως ή αν καταβάλει την επιμέλεια και την πρόνοια ενός επιμελούς ανθρώπου.

Στη νομολογία του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) δεν γίνεται σαφής διάκριση μεταξύ των εννοιών του τυχαίου συμβάντος και της ανωτέρας βίας. Στη νομολογία του ΔΕΕ, οι εν λόγω έννοιες συχνά συνενώνονται και εξετάζονται βάσει πανομοιότυπων κριτηρίων, χωρίς περαιτέρω εξηγήσεις όσον αφορά τυχόν διαφορές τους.

Συνεπώς, σε περίπτωση που έχουμε αδυναμία των επιχειρήσεων να λειτουργήσουν, καθώς και των εργαζομένων να προσέλθουν στην εργασία τους, ισχύουν τα εξής:

α) Κατά τη διάταξη του πρώτου εδαφίου του άρθρου 656 του Αστικού Κώδικα, «αν ο εργοδότης έγινε υπερήμερος ως προς την αποδοχή της εργασίας ή αν η αποδοχή της εργασίας είναι αδύνατη από λόγους που τον αφορούν και δεν οφείλονται σε ανώτερη βία, ο εργαζόμενος έχει δικαίωμα να απαιτήσει το μισθό, χωρίς να είναι υποχρεωμένος να παράσχει την εργασία σε άλλο χρόνο».

β) Εξ αντιδιαστολής των ανωτέρω, καθιερώνεται ο κανόνας ότι, αν ο εργοδότης εμποδίζεται προσωρινώς ή οριστικώς να δεχθεί την παροχή (εν προκειμένω την εργασία), από λόγους οφειλόμενους σε ανώτερη βία, αυτός δεν καθίστανται υπερήμερος περί την αποδοχή της προσφερόμενης εργασίας και κατ’ ακολουθίαν απαλλάσσεται από την υποχρέωση προς καταβολή του μισθού προς τον προσφέροντα την εργασία του μισθωτό.

γ) Ανώτερη βία, προς εφαρμογή της διάταξης του πρώτου εδαφίου του “άρθρου 656 του Αστικού Κώδικα, υπάρχει, όταν η αποδοχή της εργασίας από τον εργοδότη εμποδίζεται προσωρινώς ή οριστικώς από τυχερό και απρόβλεπτο γεγονός, το οποίο ήταν αδύνατο να αποτραπεί και αν ακόμη κατεβάλλετο το ανώτατο δυνατό μέτρο επιμέλειας, σύνεσης και πρόνοιας.

δ) Ακόμα έχουμε:

δ1) Όταν η επιχείρηση δεν λειτούργησε λόγω ανώτερης βίας και οι εργαζόμενοι της δεν προσήλθαν στην εργασία τους για το ίδιο γεγονός, έχουν εφαρμογή οι διατάξεις του άρθρου 380 του Αστικού Κώδικα, σύμφωνα με τις οποίες «αν η παροχή από ένα από τους συμβαλλόμενους (εργοδότη ή μισθωτό) είναι αδύνατη συνεπεία γεγονότος για το οποίο δεν έχει ευθύνη, απαλλάσσεται και ο άλλος από τους συμβαλλόμενους της αντιπαροχής» (δηλ. υπάρχει κοινή απαλλαγή).

δ2) Όταν η επιχείρηση λειτούργησε κανονικά και κάποιος εργαζόμενος δεν κατόρθωσε να μεταβεί στην εργασία του, παρά την καταβληθείσα από μέρους του προσπάθεια λόγω ανώτερης βίας, του οφείλεται ο μισθός της ημέρας εκείνης (άρθρο 657 Αστικού Κώδικα).

Σε περιπτώσεις αμφισβήτησης αρμόδια να αποφανθούν είναι τα τακτικά δικαστήρια.

Προσωρινή – Οριστική Διακοπή Λειτουργίας της Επιχείρησης

Περιπτώσεις

Σε περίπτωση περιστατικού ανωτέρας βίας είναι δυνατόν να επέλθει είτε προσωρινή είτε οριστική διακοπή της λειτουργίας μιας επιχείρησης.

Περίπτωση προσωρινής διακοπής λειτουργίας της επιχείρησης

Εφ’ όσον η λειτουργία της επιχείρησης παύσει προσωρινώς και για μικρό χρονικό διάστημα, ο εργοδότης, κατά το διάστημα αυτό, απαλλάσσεται από την υποχρέωση καταβολής αποδοχών στον εργαζόμενο.

Η διάρκεια του προσωρινού ή μικρού χρονικού διαστήματος καθορίζεται κατά δικαία κρίση, βάσει των αρχών της καλής πίστης, λαμβανομένων υπόψη των συναλλακτικών ηθών και του κοινωνικού ή οικονομικού σκοπού του δικαιώματος (άρθρα 200, 288 και 281 Α.Κ.).

Από το χρονικό σημείο επαναλειτουργίας της επιχείρησης και μετά, ο εργοδότης υποχρεούται να αποδέχεται τις πραγματικές και προσηκόντως προσφερόμενες υπηρεσίες του εργαζόμενου, διαφορετικά περιέρχεται σε κατάσταση υπερημερίας και υποχρεούται στην καταβολή αποδοχών στον εργαζόμενο, σύμφωνα με το άρθρο 656 Α.Κ.

Περίπτωση οριστικής διακοπής λειτουργίας της επιχείρησης

Εφ’ όσον η λειτουργία της επιχείρησης παύσει οριστικώς και πλήρως και ο εργοδότης αποφασίσει να προβεί σε καταγγελία των συμβάσεων εργασίας, δεδομένου ότι η διακοπή των εργασιών της επιχείρησης, έστω και από ανώτερη βία, δεν συνεπάγεται την αυτόματη λύση των συμβάσεων εργασίας, τότε υποχρεούται να καταγγείλει εγγράφως τις συμβάσεις εργασίας και να καταβάλει στους απολυόμενους εργαζόμενους τα 2/3 της νόμιμης αποζημίωσης, όταν είναι ασφαλισμένος έναντι του περιστατικού ανωτέρας βίας (αρθ. 4. Ν. 4558/1930).

Ο εργοδότης απαλλάσσεται από την υποχρέωση καταβολής αποζημίωσης στον απολυόμενο εργαζόμενο, μόνο εφ’ όσον δεν τυγχάνει ασφαλισμένος έναντι του περιστατικού ανωτέρας βίας, δεν απαλλάσσεται όμως και από την υποχρέωση της τήρησης του έγγραφου τύπου της καταγγελίας, αλλιώς η απόλυση είναι άκυρη (παρ. 3, αρθ. 5, Ν. 3198/1955). Στο έγγραφο της καταγγελίας πρέπει να αναφέρεται ότι αιτία της απόλυσης είναι η διακοπή της λειτουργίας της επιχείρησης λόγω περιστατικού ανωτέρας βίας.

Η περίπτωση της Σαντορίνης αποτελεί ανωτέρα βία;

Κατά την γνώμη μας, η περίπτωση της Σαντορίνης δεν πληροί τα κριτήρια της ανωτέρας βίας, δεδομένου ότι δεν έχουν υποστεί ζημιές από τον σεισμό (γκρεμίσματα ή διαπιστωμένη ακαταλληλότητα κτιρίων κλπ) οι επιχειρήσεις που έκλεισαν προληπτικά για λόγους ασφαλείας με πρωτοβουλία του εργοδότη και όχι εντολή Αρχής, και αυτό θα έχει σαν συνέπεια οι εργαζόμενοι να διεκδικήσουν αμοιβές από επιχειρήσεις που δεν λειτούργησαν και μάλιστα μέσα στην τουριστική περίοδο σε συνδυασμό με την αναμενόμενη έναρξη της εποχικότητας και της υποχρεωτικής επαναπρόσληψης στον τουρισμό και την εστίαση.

Το θέμα πρέπει να λυθεί ΑΜΕΣΑ με αποφάσεις της Πολιτείας και εφαρμογή μέτρων ανάλογων αυτών που εφαρμόστηκαν κατά την Πανδημία και εφαρμόζονται στην Καστοριά για τον κλάδο της γουνοποιίας και παρόμοιες περιπτώσεις.

Στις αποφάσεις της Πολιτείας πρέπει να ληφθεί πρόνοια και για τις επαναπροσλήωεις ώστε όταν λήξει αυτή η ιδιαίτερη κατάσταση η Σαντορίνη και τα γειτονικά νησιά να μπορούν να έχουν τους εργαζόμενους που χρειάζονται ώστε να συμβάλουν ενεργά και δυναμικά, όπως μέχρι τώρα, στην τουριστική βιομηχανία της χώρας μας.

Ο Παλαιολόγος Ι Λιάζος είναι Οικονομολόγος, Σύμβουλος Εργασιακών και Ασφαλιστικών