Μεσογειακή διατροφή: Το ελαιόλαδο αποτελεί βασικό συστατικό και θεμέλιο μιας υγιεινής διατροφή

Στις προσπάθειες των επιστημόνων στην Ελλάδα να διασώσουν την Μεσογειακή Διατροφή , η οποία είναι ζώσα πολιτιστική κληρονομιά, προσαρμόζοντάς την στις κοινωνίες του 21ου αιώνα, αναφέρεται η Επιστημονική Εταιρεία Εγκυκλοπαιδιστών Ελαιοκομίας (4 Ε), τονίζοντας την ιδιαίτερη σημασία του ελαιόλαδου, το οποίο αποτελεί βασικό συστατικό, θεμέλιο μιας υγιεινής διατροφής.

Ειδικότερα, το ΔΣ της 4Ε σε συνεργασία με τους διακεκριμένους ειδικούς επί του θέματος επιστήμονες, μέλη της εταιρείας μας, κυρία Αντωνία Τριχοπούλου, ακαδημαϊκό και ομότιμη καθηγήτρια Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών και τον κύριο Κωνσταντίνο Α. Δημόπουλο, ομότιμο καθηγητή Βιοχημείας και Χημείας Τροφίμων, ΕΚΠΑ, εξέδωσε ανακοίνωση με αφορμή το άρθρο του περιοδικού Politico: Η μεσογειακή διατροφή ήταν ένα ψέμα και έχει πεθάνει.

Ελαιόλαδο: Κινδυνεύει ο «υγρός χρυσός»; Πώς ανοίγει η όρεξη επιτηδείων για νοθεία

Το περιοδικό Politico δημοσίευσε πρόσφατα (4/2/2025) άρθρο του κ. Alessandro Ford υπό τον τίτλο «The Mediterranean diet is a lie» («Η Μεσογειακή διατροφή είναι ψέμα») το οποίο, μάλιστα, καταλήγει στο συμπέρασμα πως «Η μεσογειακή διατροφή έχει πεθάνει».

Ιατρικά πορίσματα που άρχισαν να διαδίδονται παγκοσμίως, πέραν των στενών ορίων των Μεσογειακών χωρών με αποτέλεσμα το διαρκές ενδιαφέρον για την Μεσογειακή Διατροφή, την παγκόσμια καταξίωσή της και την κατακόρυφη αύξηση της κατανάλωσης του ελαιολάδου

Τι επισημαίνεται για τη Μεσογειακή Διατροφή

Επί όσων δημοσιεύονται η 4Ε θεωρεί αναγκαίες τις παρακάτω επισημάνσεις  σχετικά με την Μεσογειακή Διατροφή (ΜΔ), της οποίας το ελαιόλαδο αποτελεί βασικό συστατικό, θεμέλιο μιας υγιεινής διατροφής:

«Η ληξιαρχική πράξη γέννησης του όρου ΜΔ καταχωρείται το 1960 στην «Μελέτη των 7 χωρών» (του Ancel Keys και της πληθώρας των συνεργατών του, μεταξύ αυτών και διακεκριμένων Ελλήνων). Στην πραγματικότητα επρόκειτο για την επιστημονική καταγραφή και τεκμηρίωση μιας εξελικτικής πορείας πολλών αιώνων των διατροφικών συνηθειών και του τρόπου ζωής λαών και γεωγραφικών περιοχών της λεκάνης της Μεσογείου, με ορισμένα βασικά κοινά χαρακτηριστικά, εξ ού και «Μεσογειακή Δίαιτα». Συμπληρωματικό  βασικό στοιχείο αποτελεί η  σωματική άσκηση.

Ο μεσογειακός χώρος προσδιορίζεται από κοινές κλιματικές και οικολογικές παραμέτρους. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό και με πολλές κοινές ιστορικές εμπειρίες (π.χ. τη σταθερή επικοινωνία με άλλες περιοχές) συνέτεινε στη διαμόρφωση ορισμένων χαρακτηριστικών, που μοιράζονται όλα τα παραδοσιακά τοπικά διατροφικά συστήματα της Μεσογείου. Το πιο σημαντικό από αυτά παραμένει η εκτεταμένη χρήση του ελαιολάδου.

Η εξ αρχής σοβαρή επιστημονική τεκμηρίωση της Μελέτης των 7 χωρών ότι μόνο το ελαιόλαδο από τα διάφορα φυτικά έλαια ασκεί ευεργετική δράση έναντι των καρδιαγγειακών νοσημάτων σε αντίθεση με τα  ζωικά λίπη τα οποία είναι αθηρογόνα, άσκησε τεράστια επιρροή σε μια περίοδο προώθησης με επίσημες  διατροφικές οδηγίες  των σπορελαίων, της γεμάτης τρανς μαργαρίνης, ενώ παράλληλα στη Μεσόγειο έκοβαν τα ελαιόδεντρα ή εγκατέλειπαν τους ελαιώνες. Τις  δεκαετίες που ακολούθησαν οι επιστημονικές μελέτες απέδειξαν  πειστικά ότι το ελαιόλαδο, που είναι το κυριότερο συστατικό της ΜΔ, έχει για παράδειγμα αντιαθηρογόνο δράση και προστατεύει από καρδιαγγειακά και άλλα νοσήματα, αλλά και  ότι  στο σύνολό της η ΜΔ ασκεί ευεργετική δράση και σε πολλές άλλες ασθένειες, όπως  διαβήτη, παχυσαρκία και μεταβολικό σύνδρομο, ηπατοπάθειες, νευροεκφυλιστικές νόσους (Αλτσχάιμερ, Πάρκινσον), καρκίνο κ.λπ.

Αποτέλεσμα όλων αυτών υπήρξε η εγγραφή της Μεσογειακής Διατροφής στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας της UNESCO (Representative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity) κατόπιν υποβολής κοινού φακέλου υποψηφιότητας με την Κύπρο, την Κροατία, την Ισπανία, την Ελλάδα, την Ιταλία, το Μαρόκο και την Πορτογαλία.

Τα παραπάνω ιατρικά πορίσματα άρχισαν να διαδίδονται παγκοσμίως, πέραν των στενών ορίων των Μεσογειακών χωρών με αποτέλεσμα το διαρκές ενδιαφέρον για την ΜΔ, την παγκόσμια καταξίωσή της και την κατακόρυφη αύξηση της κατανάλωσης του ελαιολάδου, παρά την υψηλή του τιμή σε σύγκριση με τα φτηνότερα ανταγωνιστικά σπορέλαια. Σε παγκόσμιο επίπεδο η κατανάλωση από τους 1,6 εκ. τόνους του ΄80 έχει διπλασιαστεί στους 3,2 εκ. τόνους. Στις αρχές της δεκαετίας ΄80 οι ΗΠΑ εισάγουν και καταναλώνουν περί τους 50 χιλ. τόνους, οι οποίοι σήμερα έχουν υπερβεί τους 400 χιλ. τόνους,  κατατάσσοντάς την 3η μετά  την Ισπανία και την Ιταλία. Το 98% των αμερικανών καταναλωτών γνωρίζει σταδιακά την υγιεινή υπεροχή του ελαιολάδου, πράγμα που αναμένεται να   αυξήσει  και η κατά κεφαλήν ποσότητα».

Κρίσιμη συγκυρία

«Δεν πρέπει να διαφύγει της προσοχής μας ότι ο άρθρο του Politico ήρθε σε μία ιδιαίτερα κρίσιμη συγκυρία. Είναι μόλις λίγες εβδομάδες που το ελαιόλαδο προσπαθεί να ανακάμψει μετά από μια πρωτοφανή κρίση από την διετή μειωμένη παραγωγή λόγω ξηρασίας, η οποία οδήγησε στην άνοδο των τιμών και την μείωση της κατανάλωσης. Επίσης πριν λίγες ημέρες το FDA (Αμερικάνικος Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων) ενέκρινε «ισχυρισμό υγείας»  για το ελαιόλαδο,  αντίστοιχο του ευρωπαϊκού, δημιουργώντας ελπίδες για ένα νέο κύμα διεθνούς προβολής του ελαιολάδου.

Ο όρος «Μεσογειακή» παραπέμπει σε ένα ευρύτερο υπερσύνολο, το οποίο εμπεριέχει πληθώρα ιδιαιτεροτήτων. Η κάθε χώρα, η κάθε περιοχή, το κάθε χωριό, η κάθε εποχή του χρόνου έχει τις δικές της ριζωμένες συνήθειες και «δίαιτες». Το δέχεται εξ άλλου και ο αρθρογράφος του Politico. Όμως, αυτές ακριβώς οι ιδιαιτερότητες συγκροτούν ένα ενιαίο σύνολο, την ενότητα του μεσογειακού τοπίου για την οποία ο Φερνάν Μπροντέλ σημείωνε ότι «παντού συναντά κανείς την ίδια τριάδα, κόρη του κλίματος και της ιστορίας: το σιτάρι, την ελιά και το αμπέλι…». Η «Μεσογειακή Δίαιτα» συμπυκνώνει την τεράστια διατροφική, υγιεινή, περιβαλλοντική, οικονομική, κοινωνική, πολιτιστική αξία, όχι μόνο για τους λαούς της Μεσογείου αλλά και για όλο τον πλανήτη μας.

Ένα  πρότυπο ισορροπημένης διατροφής, αυτό της ΜΔ, το οποίο οφείλουμε να υπερασπιστούμε  απέναντι στον «οδοστρωτήρα» του παγκοσμιοποιημένου, ομογενοποιημένου, εύκολου, γρήγορου και τελικά, όπως αποδεικνύεται διαρκώς, ανθυγιεινού φαγητού.

Ενδεχομένως  ο αρθρογράφος του Politico δεν έχει αντιληφθεί ότι  συμπαρασύρεται και σε μια άλλη ολισθηρή συζήτηση υπερασπιζόμενος την ετικέτα τροφίμων Nutri-Score, η οποία επιβάλλει στους καταναλωτές έναν απλουστευτικό και αντιεπιστημονικό τρόπο αξιολόγησης των τροφίμων.

Οι  επιστήμονες στην Ελλάδα επιμένουν στην προσπάθεια  να διασώσουν την ΜΔ , η οποία είναι ζώσα πολιτιστική κληρονομιά, προσαρμόζοντάς την στις κοινωνίες του 21ου αιώνα, σίγουρα διαφορετικές από εκείνες του ΄60, αλλά  με τις ίδιες και μάλιστα αυξημένες απαιτήσεις για σωστή υγιεινή διατροφή. Σήμερα μάλιστα έχει αποδειχθεί ότι η Μεσογειακή Διατροφή δεν είναι απλώς ένα διατροφικό πρότυπο, αλλά ένας ολόκληρος τρόπος ζωής, που περιλαμβάνει υγιεινές διατροφικές συνήθειες, φυσική δραστηριότητα και κοινωνικές αλληλεπιδράσεις. Ευτυχώς ενισχύεται και σε όλο το μήκος της αγροδιατροφικής αλυσίδας αξίας από τους ελαιώνες, το «οικονομικά αξιοποιούμενο οικολογικό δάσος της Μεσογείου» (Νίκος Ψυλλάκης), μέχρι το πιάτο των καταναλωτών».