Σπάνιες γαίες: Ποιες εποφθαλμιά ο Ντόναλντ Τραμπ

Οι σπάνιες γαίες είναι κρίσιμες πρώτες ύλες, βαθιά ενσωματωμένες στις τεχνολογίες που στηρίζουν τη σύγχρονη ζωή. Ωστόσο, λίγοι άνθρωποι έχουν ακούσει για αυτές ή γνωρίζουν τι κάνουν.

Με περίεργα ονόματα όπως λουτέτιο και δυσπρόσιο, οι σπάνιες γαίες χρησιμοποιούνται σε μια σειρά οργάνων υψηλής τεχνολογίας. Πιο πρόσφατα, η ζήτηση προωθήθηκε από την πράσινη τεχνολογία που συμβάλλει στη μείωση των εκπομπών άνθρακα.

Σπάνιες γαίες: Διαγωνισμοί και έρευνες σε όλη την Ελλάδα

Ο κόσμος βασίζεται εδώ και πολύ καιρό στην Κίνα για τις σπάνιες γαίες, αλλά τα δυτικά κράτη προσπαθούν να διαφοροποιήσουν τις αλυσίδες εφοδιασμού τους. Ο πρόεδρος Τραμπ εποφθαλμιά τον ορυκτό πλούτο της Γροιλανδίας, επιδιώκοντας μια πιθανή κατάληψη της δανικής επικράτειας. Εξέφρασε επίσης την επιθυμία να κανονίσει μια συμφωνία προμήθειας με την Ουκρανία.

Τι είναι οι σπάνιες γαίες

Οι σπάνιες γαίες είναι ένα σύνολο 17 μεταλλικών στοιχείων, ομαδοποιημένα λόγω των χημικών ιδιοτήτων τους οι οποίες τα καθιστούν κατάλληλα για μια μεγάλη ποικιλία εφαρμογών.

Σε αντίθεση με το όνομά τους, οι σπάνιες γαίες είναι στην πραγματικότητα αρκετά κοινές στον φλοιό της Γης. Το δημήτριο είναι πιο άφθονο από τον κασσίτερο ή τον μόλυβδο. Αλλά η πρόκληση είναι να βρεθούν σε αρκετά υψηλή συγκέντρωση σε ένα μέρος ώστε η εξόρυξη να είναι οικονομικά αποδοτική.

Η εξόρυξη μπορεί να είναι επιβλαβής για το περιβάλλον καθώς απαιτούνται μεγάλες ποσότητες νερού και ενέργειας για τον διαχωρισμό των σπάνιων γαιών από τα πετρώματα στα οποία βρίσκονται. Υπάρχει επίσης ο κίνδυνος μόλυνσης εδάφους και υδάτων  από την εξόρυξή τους, καθώς σπάνιες γαίες βρίσκονται συχνά μαζί με ραδιενεργά στοιχεία όπως το ουράνιο και το θόριο.

Οι κύριοι προμηθευτές

Ο μεγαλύτερος παραγωγός σπάνιων γαιών παγκοσμίως είναι η Κίνα, υπεύθυνη για περίπου το 70% των εξορυσόμενων όγκων. Φιλοξενεί επίσης τα μισά παγκόσμια κοιτάσματα που μπορούν να εξορυχθούν οικονομικά. Άλλα μεγάλα αποθέματα βρίσκονται σε Αυστραλία, Βραζιλία και Ρωσία.

Η Κίνα παρήγαγε 270.000 μετρικούς τόνους σπάνιων γαιών το 2024, διπλασιάζοντας την παραγωγή της σε διάστημα πέντε ετών, ενώ οι ΗΠΑ ήρθαν στη δεύτερη θέση με 45.000 τόνους.

Οι ΗΠΑ έχουν περίπου 1,9 εκατομμύρια τόνους αποθεμάτων αλλά μικρή ικανότητα επεξεργασίας. Οι περισσότερες χώρες αναγκάζονται να στείλουν τις σπάνιες γαίες που εξορύσσουν για επεξεργασία στην Κίνα καθώς κυριαρχεί και στην επεξεργασία αυτών των υλικών.

Πώς βλέπει ο Τραμπ τις σπάνιες γαίες

Έχοντας διατυπώσει την ιδέα να αγοράσει τη Γροιλανδία κατά την πρώτη του θητεία, ο Τραμπ πλέον επιμένει ότι οι ΗΠΑ πρέπει να πάρουν τον έλεγχο του νησιού, το οποίο είναι ένας θησαυρός φυσικών πόρων, ενώ έχει τα όγδοα μεγαλύτερα αποθέματα σπάνιων γαιών παγκοσμίως.

Ο Τραμπ είπε επίσης ότι θέλει πρόσβαση σε σπάνιες γαίες από την Ουκρανία με αντάλλαγμα να βοηθήσει την άμυνά της κατά της Ρωσίας.

Αλλά, η Ουκρανία δεν έχει γνωστά μεγάλα αποθέματα σπάνιων γαιών, τουλάχιστον σύμφωνα με το Γεωλογικό Ινστιτούτο των ΗΠΑ. Η συγκεκριμένη ταξινόμηση των «αποθεμάτων» θα υποδείκνυε ότι η αξία τυχόν σπάνιων γαιών που διαθέτει η Ουκρανία υπερβαίνει το κόστος εξόρυξής τους.

Φαίνεται πιθανό ότι ο Τραμπ χρησιμοποίησε τον όρο «σπάνια γαία» για να αναφερθεί σε 50 κρίσιμα ορυκτά που οι ΗΠΑ θεωρούν σημαντικά για την οικονομία και την εθνική τους ασφάλεια, και η Ουκρανία έχει σημαντικά αποθέματα πολλών, όπως τιτάνιο, λίθιο και γραφίτη.

Η μόχλευση της Κίνας στην αγορά

Η Κίνα έχει εδώ και καιρό αναγνωρίσει το πλεονέκτημά της όσον αφορά τις σπάνιες γαίες. Ο ηγέτης Ντενγκ Χσιαο Πινγκ είπε το 1992 ότι «η Μέση Ανατολή έχει πετρέλαιο, η Κίνα έχει σπάνιες γαίες».

Η επιρροή της στην αγορά έγινε εμφανής το 2010, όταν μπλόκαρε εξαγωγές στην Ιαπωνία για δύο μήνες μετά από διαμάχη για τα θαλάσσια σύνορα. Αυτό πυροδότησε προσπάθειες της Ιαπωνίας να μειώσει την εξάρτηση της προμήθειας σπάνιων γαιών από την Κίνα, την οποία μείωσε από 80%-90% σε 60%, δήλωσε στο Bloomberg News ο πρώην υπουργός Οικονομικής Ασφάλειας Τακαγιούκι Κομπαγιάσι.

Το Πεκίνο ενίσχυσε τους ελέγχους των εξαγωγών στο γερμάνιο και το γάλλιο, που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή τσιπ, το 2023 και ακολούθησε απαγόρευση των αποστολών αυτών των δύο στοιχείων με προορισμό τις ΗΠΑ προσθέτοντας το αντιμόνιο, στα τέλη του 2024. Επίσης, εισήχθησαν κανόνες που απαγόρευαν σε ξένες εταιρείες και χώρες να βοηθήσουν τους αμερικανικούς κατασκευαστές να αποφύγουν τον έλεγχο των εξαγωγών.

Πέρα από τα ίδια τα υλικά, η Κίνα έχει επίσης περιορίσει τις εξαγωγές τεχνολογιών που χρησιμοποιούνται για την επεξεργασία τους, ενισχύοντας την κυριαρχία της στις δραστηριότητες επεξεργασίας.

Εάν δασμολογικός πόλεμος με την κυβέρνηση Τραμπ κλιμακωθεί, η Κίνα θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει την επιρροή της στην προμήθεια σπάνιων γαιών ως αντίποινα.

Προσπάθειες αντιμετώπισης της κινεζικής κυριαρχίας

Η ικανότητα της Κίνας να ανεβάζει ή να μειώνει τις εξαγωγές της κρέμεται σαν δαμόκλεια σπάθη πάνω στην αγορά. H αφθονία σπάνιων γαιών της Κίνας  έχει διατηρήσει τις τιμές χαμηλές και έχει αποθαρρύνει τις επενδύσεις σε έργα παγκοσμίως.

Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής προσπαθούν να τονώσουν την αλυσίδα εφοδιασμού σπάνιων γαιών εκτός Κίνας. Ο νόμος της ΕΕ για τις κρίσιμες πρώτες ύλες έθεσε στόχους για την εγχώρια εξόρυξη, επεξεργασία και ανακύκλωση βασικών ορυκτών, συμπεριλαμβανομένων σπάνιων γαιών. Αλλά η δημιουργία μιας βιομηχανίας από το μηδέν είναι τεράστια πρόκληση.

Άλλοι είναι πιο μπροστά. Η MP Materials άνοιξε ξανά το ορυχείο Mountain Pass στην έρημο Mojave της Καλιφόρνια το 2018. Αυτό είναι το μόνο επιχειρησιακό ορυχείο σπάνιων γαιών στις ΗΠΑ και τώρα διαθέτει επίσης δυνατότητες επεξεργασίας. Η εταιρεία άρχισε να χρησιμοποιεί τα υλικά από το Mountain Pass για την παραγωγή μαγνητών σπάνιων γαιών στις αρχές του 2025.

Οι ΗΠΑ έχουν εκπτώσεις φόρου που δίνουν κίνητρα για την παραγωγή σπάνιων γαιών. Η MP Materials έλαβε 58,5 εκατομμύρια δολάρια με τη μορφή πίστωσης φόρου για τις εγκαταστάσεις της στο Τέξας. Ωστόσο, το μέλλον των εκπτώσεων φόρου υπό τον Τραμπ παραμένει ασαφές.

Στη Βραζιλία, το πρώτο ορυχείο σπάνιων γαιών, το Serra Verde, ξεκίνησε την εμπορική παραγωγή στις αρχές του 2024 και αυξάνει την παραγωγή του, ελπίζοντας να φτάσει τους 5.000 τόνους το 2026. Χαρακτηρίστηκε ως έργο που είναι κρίσιμο για την παγκόσμια ενεργειακή μετάβαση από την Minerals Security Partnership, έναν συνασπισμό υπό την ηγεσία των ΗΠΑ για τον έλεγχο της προμήθειας της Κίνας από τις 14 χώρες που προσπαθούν να αναπτύξουν άλλες αλυσίδες εφοδιασμού.