Ζαν Τιρόλ: Ρόλος κομπάρσου για την Ευρώπη;

Μετά τους Μάριο Ντράγκι και Ενρίκο Λέτα, ένας Γάλλος νομπελίστας οικονομολόγος, κτυπά επίσης συναγερμό, σε μια Ευρώπη που δείχνει αποχαυνωμένη και σοβαρά προβληματική πλέον. Ακόμα χειρότερα, η Ευρώπη πολύ δύσκολα παρακολουθεί τις παγκόσμιες τεχνολογικές και επιστημονικές εξελίξεις και χάνει πλέον με αυξανόμενη ταχύτητα έδαφος στον μεταβαλλόμενο νέο διεθνή καταμερισμό της εργασίας.

Αγορές: «Σαρώνουν» οι δασμοί Τραμπ – Κλυδωνισμοί σε Ασία και Ευρώπη

Σε εντυπωσιακή συνέντευξη του στο περιοδικό «Λε Πουάν», στην Beatrice Parrino, ο νομπελίστας οικονομολόγος του 2014 Ζαν Τιρόλ, τονίζει ότι την ώρα που η Αμερική του Έλον Μάσκ ονειρεύεται να αποικίσει τον Άρη, η Ευρώπη τείνει να γίνει μουσείο τεχνολογίας. Και αυτή είναι ιστορικά μια δραματική εξέλιξη, όταν γνωρίζει κανείς ποια ήταν η αφετηρία της βιομηχανικής επανάστασης.

«…..Ο Μάριο Ντράγκι», λέει ο Ζαν Τιρόλ, «…….κάνει λόγο στην έκθεσή του για «αργή αγωνία» της Ευρώπης. Συμμερίζομαι αυτή την παρατήρηση. Ανάμεσα στις 20 μεγαλύτερες εταιρείες τεχνολογίας στον κόσμο, ούτε μία δεν είναι ευρωπαϊκή. Ανάμεσα στις 20 μεγαλύτερες νεοφυείς επιχειρήσεις, καμία. Ωστόσο, έχουμε ταλέντα, αλλά παλεύουν να εκφραστούν. Οι εταιρείες μας γερνούν: όταν οι αμερικανικοί γίγαντες είναι είκοσι, τριάντα ή σαράντα ετών, οι σπάνιοι Ευρωπαίοι ηγέτες είναι συχνά ιστορικές ομάδες. Έχουμε κάποιες μεγάλες κεφαλαιοποιήσεις αγοράς, όπως η Novo Nordisk στα φαρμακευτικά προϊόντα ή η LVMH στην πολυτέλεια. Αλλά στην τεχνολογία, δεν έχει προκύψει τίποτα συγκρίσιμο με το “Magnificent Seven”…… Από την άλλη πλευρά, σε μεσομακροπρόθεσμο ορίζοντα, η σημερινή Ευρώπη, επενδύει πολύ λιγότερα σε Ε & Α από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Το πρόγραμμα Horizon Europe, το οποίο υποστηρίζει την επιστημονική έρευνα, έχει 11 δισ. ευρώ ετησίως. Για σύγκριση, τα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας των ΗΠΑ ξοδεύουν 48 δισεκατομμύρια δολάρια μόνο για ιατρική έρευνα.

Κάθε Gafa ξοδεύει μεταξύ 30 και 40 δισεκατομμύρια κάθε χρόνο για έρευνα και ανάπτυξη Οι τεχνολογικοί γίγαντες διαθέτουν τεράστιους πόρους, διευρύνουν το τεχνολογικό χάσμα και επεκτείνονται πέρα από την τεχνολογία σε τομείς όπως η υγεία και η άμυνα.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, το κενό μπορεί να είναι ασύλληπτο, όπως στο ψηφιακό σύννεφο, όπου φαίνεται να μην έχει νόημα να προσπαθήσουμε να ανταγωνιστούμε.

Ακόμη και στις πράσινες βιομηχανίες, η Κίνα, χάρη στις τεράστιες επενδύσεις, έχει πλεονάζουσα παραγωγική ικανότητα σε ηλιακή και αιολική ενέργεια. Το αυτοκίνητο απεικονίζει επίσης καλά αυτό το πρόβλημα. Σε μια έκθεση που έγραψα με Ιταλούς και Γερμανούς συναδέλφους, διαπιστώσαμε ότι περίπου το 50% της ιδιωτικής έρευνας στην Ευρώπη επικεντρώνεται σε αυτόν τον τομέα. Αυτό θέτει δύο μεγάλα προβλήματα: πρώτον, η αυτοκινητοβιομηχανία είναι πολύ λιγότερο κερδοφόρα από την τεχνολογία. Τότε η ίδια η ευρωπαϊκή αυτοκινητοβιομηχανία απειλείται. Στα ηλεκτρικά, οι Κινέζοι κατασκευαστές προηγούνται, παράγοντας ποιοτικά οχήματα με πολύ χαμηλότερο κόστος, ενώ υπάρχει και η Tesla στις Ηνωμένες Πολιτείες. Τι θα μείνει λοιπόν στην Ευρώπη από αυτόν τον κλάδο στον οποίο έχουμε ποντάρει τα πάντα, παραμελώντας την τεχνολογία;……..».

Και από την άποψη αυτή, η έκθεση Ντράγκι είναι σαφής. Ο πρώην Ιταλός πρωθυπουργός και κορυφαίος Κεντρικός τραπεζίτης της ευρωζώνης στην έκθεσή του τονίζει με έμφαση ότι για να καλύψει η ΕΕ την καθυστέρησή της, θα χρειαστεί να επενδύσει μεταξύ 700 και 800 δις. ευρώ ετησίως, ή το 5% του ευρωπαϊκού ΑΕΠ.
«……Δεδομένης της αναιμικής κατάστασης των οικονομικών μας…», τονίζει ο Ζαν Τιρόλι, «…..ο Ντράγκι αναμένει ότι ένα σημαντικό μέρος αυτών των 800 δισεκατομμυρίων θα προέλθει από τον ιδιωτικό τομέα. Γιατί όμως αυτά .τα χρήματα δεν επενδύονται σήμερα; Γιατί οι αποδόσεις είναι πολύ χαμηλές. Οι επενδυτές προτιμούν να τοποθετούν τα κεφάλαιά τους αλλού, παρά τις αποταμιεύσεις και τα ταλέντα που είναι διαθέσιμα στην Ευρώπη. Αυτό είναι όλο το παράδοξο. Από τη δημόσια πλευρά, η κατάσταση είναι εξίσου περίπλοκη. Ούτε η Γαλλία, με έλλειμμα 6%, ούτε η Γερμανία μπορούν να αυξήσουν σημαντικά τις δαπάνες τους. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, το έλλειμμα είναι επίσης 6% – και δεν θα βελτιωθεί με τον Τραμπ – αλλά η κατάσταση είναι διαφορετική: το δολάριο παραμένει κυρίαρχο νόμισμα, η – επίσης – χαμηλή φορολογία τους δίνει πολλά περιθώρια ελιγμών και η ανάπτυξη είναι υψηλότερα. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο Ντράγκι έχει άδικο. Για να καλύψουμε τη διαφορά, θα πρέπει να ξοδέψουμε πολλά – και έξυπνα. Το πραγματικό ερώτημα βρίσκεται αλλού: οι Ευρωπαίοι πρέπει να συμφωνήσουν σε ένα συγκεκριμένο κοινό πρόγραμμα, που να είναι ξεκάθαρο και αποτελεσματικό……».

Στο επίπεδο αυτό, ο νομπελίστας οικονομολόγος, δεν παραλείπει να αναφερθεί και στο στρατηγικό όραμα που θα έπρεπε να έχει η Ευρώπη και το οποίον είναι απών για την ώρα.

«………Αυτό οφείλεται σε διαφωνίες εντός της Επιτροπής και μεταξύ των κρατών μελών. Μερικά στοιχεία δείχνουν την κλίμακα του προβλήματος: μόνο το 10% της δημόσιας χρηματοδότησης της έρευνας στην Ευρώπη διαχειρίζεται η Επιτροπή, ενώ το 90% είναι ευθύνη των κρατών μελών. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση είναι αυτή που χρηματοδοτεί έρευνα αιχμής και όχι μεμονωμένες πολιτείες. Η πιο συγκεντρωτική χρηματοδότηση θα είχε πολλά πλεονεκτήματα: θα αντιμετώπιζε τις συγκρούσεις συμφερόντων στην κατανομή των πιστώσεων και θα επέτρεπε μεγαλύτερους προϋπολογισμούς, με μεγαλύτερη ικανότητα ανάληψης κινδύνων.

Είναι καιρός να καταλάβουμε ότι βρισκόμαστε μπροστά σε ένα αδιέξοδο. Η Ευρώπη διατρέχει τον κίνδυνο να γίνει δευτερεύων παίκτης ή ακόμη και να βυθιστεί σε έναν βοηθητικό ρόλο. Έχουμε δύο επιλογές: να αντιδράσουμε ή να υποφέρουμε. Όσον αφορά την κυριαρχία, η αδράνεια ισοδυναμεί με απώλεια της. Χωρίς παρουσία στην τεχνολογία, θα είμαστε αβοήθητοι και από πλευράς άμυνας. Εάν η Ευρώπη δεν αποκτήσει οικονομική ή επιστημονική ισχύ, θα εξαφανιστεί ως γεωπολιτικός κομπάρσος. Είτε στην αντιμετώπιση της Ρωσίας, είτε στις διαπραγματεύσεις για το κλίμα, είτε στην άμυνα του έναντι του προστατευτισμού άλλων, θα πρέπει να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο. Η αποτυχία δράσης θα ήταν δραματική.

Μεγαλύτερο μερίδιο του ευρωπαϊκού προϋπολογισμού πρέπει να αφιερωθεί στην προηγμένη επιστήμη και στις ανατρεπτικές καινοτομίες. Φυσικά, τα κράτη μέλη με τα καλύτερα οικοσυστήματα καινοτομίας και τα πανεπιστήμια θα ωφεληθούν περισσότερο. Αυτό εγείρει το ζήτημα της αναδιανομής και ορισμένες χώρες πιθανότατα θα αντιταχθούν σε αυτό. Αυτή η δυναμική υπάρχει ήδη στις Ηνωμένες Πολιτείες με το Εθνικό Ίδρυμα Επιστημών ή το Darpa [Defense Advanced Research Projects Agency].

Τα κεφάλαια που διανέμονται από αυτά τα πρακτορεία καταλήγουν στη Βοστώνη, στο Ώστιν ή στο Σαν Φρανσίσκο, όχι στην Οκλαχόμα. Παρόμοια κατανομή θα συμβεί στην Ευρώπη, και θα πρέπει να την αποδεχτούμε, παρέχοντας παράλληλα αποζημίωση για τις μειονεκτικές περιοχές.

Το αμερικανικό μοντέλο, με τα ανεξάρτητα πρακτορεία του, αποτελεί αναφορά και έχει αποδείξει την αποτελεσματικότητά του.

Είναι καιρός πια η Ευρώπη να αφυπνιστεί. Είναι στις σημερινές συνθήκες επείγον και σημαντικό να ασκούμε συλλογική πίεση, ώστε οι πολιτικοί να έχουν το θάρρος να αλλάξουν τα πράγματα. Το να μην επενδύουμε πλέον στην έρευνα και την ανάπτυξη και να επενδύουμε στη μεσαία τεχνολογία και όχι στην υψηλή τεχνολογία σημαίνει αύξηση της καθυστέρησης σε σύγκριση με τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Κίνα. Για άλλη μια φορά, ο Ντράγκι έχει απόλυτο δίκιο: πρέπει να επενδύσουμε μαζικά. Αλλά η δαπάνη χρημάτων χωρίς καλή διαχείριση θα ήταν σπατάλη δημοσίου χρήματος. Ως εκ τούτου, είναι απαραίτητο να ορίσουμε πρώτα ένα στέρεο έργο και μια αποτελεσματική διακυβέρνηση. Μόνο τότε θα ψάξουμε για τα λεφτά…….».

Αυτά και άλλα σημαντικά είπε ο Ζαν Τιρόλ στη συνέντευξή του και το ερώτημα είναι πόσοι θα προθυμοποιηθούν να τον ακούσουν;