Μάριο Ντράγκι: Ξεχάστε τις ΗΠΑ — Η Ευρώπη έχει επιτυχώς επιβάλει δασμούς στον εαυτό της

Οι τελευταίες εβδομάδες υπενθύμισαν τα τρωτά σημεία της Ευρώπης. Η ευρωζώνη μόλις αναπτύχθηκε στα τέλη του περασμένου έτους, τονίζοντας ότι η ανάκαμψη είναι εύθραυστη. Και οι ΗΠΑ άρχισαν να επιβάλλουν δασμούς στους κυριότερους εμπορικούς εταίρους τους, με την ΕΕ να έπεται. Αυτή η προοπτική δημιουργεί περαιτέρω αβεβαιότητα για την ευρωπαϊκή ανάπτυξη δεδομένης της εξάρτησης της οικονομίας από την εξωτερική ζήτηση.

Την παραπάνω ηχηρή προειδοποίηση απευθύνει ο πρώην πρόεδρος της ΕΚΤ, Μάριο Ντράγκι  με άρθρο του που δημοσιεύτηκε στους FT.

Κομισιόν για δασμούς Ταμπ: Η ΕΕ θα αντιδράσει αποφασιστικά και άμεσα

Δύο κρίσιμοι παράγοντες

Ο έμπειρος πολιτικός κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για δυο παράγοντες ως τους πιο σημαντικούς που οδήγησαν την Ευρώπη σε αυτήν τη δύσκολη θέση και είναι οι ίδιοι οι οποίοι μπορούν να την βγάλουν από αυτήν τη θέση, υπό την προϋπόθεση ότι είναι έτοιμη να υποστεί ριζική αλλαγή, όμως εμφατικά τονίζει.

Περιορισμοί εφοδιασμού

Ο πρώτος είναι η μακροχρόνια αδυναμία της ΕΕ να αντιμετωπίσει τους περιορισμούς εφοδιασμού της, ιδιαίτερα τους υψηλούς εσωτερικούς φραγμούς και τα ρυθμιστικά εμπόδια. Αυτά, τονίζει, είναι πολύ πιο επιζήμια για την ανάπτυξη από οποιουσδήποτε δασμούς που ενδέχεται να επιβάλουν οι ΗΠΑ – και οι επιβλαβείς επιπτώσεις τους αυξάνονται με την πάροδο του χρόνου.

Το ΔΝΤ εκτιμά ότι τα εσωτερικά εμπόδια της Ευρώπης ισοδυναμούν με δασμούς 45% για τη μεταποίηση και 110% για τις υπηρεσίες. Αυτά ουσιαστικά συρρικνώνουν την αγορά στην οποία δραστηριοποιούνται οι ευρωπαϊκές εταιρείες: το εμπόριο μεταξύ των χωρών της ΕΕ είναι λιγότερο από το μισό επίπεδο εμπορίου μεταξύ των κρατών των ΗΠΑ. Και καθώς η δραστηριότητα μετατοπίζεται περισσότερο προς τις υπηρεσίες, η συνολική τους αντίσταση στην ανάπτυξη γίνεται χειρότερη.

Ταυτόχρονα, η ΕΕ επέτρεψε στη ρύθμιση να παρακολουθεί το πιο καινοτόμο μέρος των υπηρεσιών —το ψηφιακό— που εμποδίζει την ανάπτυξη των ευρωπαϊκών εταιρειών τεχνολογίας και εμποδίζει την οικονομία να ξεκλειδώσει μεγάλα κέρδη παραγωγικότητας. Το κόστος συμμόρφωσης με τον GDPR, για παράδειγμα, εκτιμάται ότι έχει μειώσει τα κέρδη για τις μικρές ευρωπαϊκές εταιρείες τεχνολογίας έως και 12%.

Συνολικά, η Ευρώπη έχει ουσιαστικά αυξήσει τους δασμούς εντός των συνόρων της και αυξάνει τις ρυθμίσεις σε έναν τομέα που αποτελεί περίπου το 70% του ΑΕΠ της ΕΕ.

Αυτή η αποτυχία μείωσης των εσωτερικών φραγμών συνέβαλε επίσης στο ασυνήθιστα μεγάλο εμπορικό άνοιγμα της Ευρώπης. Από το 1999, το εμπόριο ως μερίδιο του ΑΕΠ έχει αυξηθεί από 31% σε 55% στην ευρωζώνη, ενώ στην Κίνα αυξήθηκε από 34% σε 37% και στις ΗΠΑ από 23% σε μόλις 25%. Αυτό το άνοιγμα ήταν ένα πλεονέκτημα σε έναν παγκοσμιοποιούμενο κόσμο. Τώρα όμως έχει γίνει τρωτό σημείο, προειδοποιεί ο Ντράγκι.

Το παράδοξο, σημειώνει, είναι ότι ενώ τα εσωτερικά εμπόδια παρέμειναν υψηλά, τα εξωτερικά εμπόδια έπεσαν καθώς η παγκοσμιοποίηση επιταχύνθηκε. Οι εταιρείες της ΕΕ κοίταξαν στο εξωτερικό για να υποκαταστήσουν την έλλειψη εγχώριας ανάπτυξης και οι εισαγωγές έγιναν σχετικά πιο ελκυστικές.

Ως παράδειγμα αναφέρει το γεγονός ότι τα μέσα της δεκαετίας του 1990, το κόστος του εμπορίου στον τομέα των υπηρεσιών εκτιμάται ότι έχει μειωθεί κατά 11% εντός της ΕΕ αλλά κατά 16% για τις εισαγωγές εκτός ΕΕ. Αυτό εξηγεί γιατί το εμπόριο υπηρεσιών εντός και εκτός της ΕΕ είναι περίπου το ίδιο σήμερα με το μερίδιο του ΑΕΠ — αδιανόητο σε μια πλήρως ενοποιημένη μεγάλη οικονομία.

Περιορισμοί προσφοράς

Ο δεύτερος παράγοντας, σύμφωνα με τον Μάριο Ντράγκι, που εμποδίζει την Ευρώπη είναι η ανοχή της στην επίμονα ασθενή ζήτηση, τουλάχιστον από την παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008. Αυτό έχει επιδεινώσει όλα τα ζητήματα που προκαλούνται από τους περιορισμούς της προσφοράς.

Μέχρι την κρίση, αναφέρει, η εγχώρια ζήτηση ως μερίδιο του ΑΕΠ στην ευρωζώνη βρισκόταν κοντά στο μέσο του εύρους των προηγμένων οικονομιών. Μετά, έπεσε στον πάτο και έμεινε εκεί. Οι ΗΠΑ παρέμειναν στην κορυφή σε όλη τη διάρκεια.

Αυτό το διευρυνόμενο χάσμα ζήτησης βοήθησε να μετατραπεί το υψηλό εμπορικό άνοιγμα σε υψηλά εμπορικά πλεονάσματα: το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της ευρωζώνης έχει μετατοπιστεί από το γενικά ισοσκελισμένο μέχρι το 2008 σε επίμονα πλεονάσματα στη συνέχεια.

Και η ασθενής ζήτηση έχει ανατροφοδοτήσει την εξαιρετικά αδύναμη αύξηση της συνολικής παραγωγικότητας των συντελεστών παραγωγής μετά την ύφεση, ένα μοτίβο που δεν παρατηρείται στις ΗΠΑ. Αυτό μπορεί εν μέρει να εξηγηθεί από την επίδραση της ζήτησης στον κύκλο της καινοτομίας. Η έρευνα διαπιστώνει ότι οι διαταραχές της ζήτησης που καθορίζονται από την πολιτική έχουν σημαντική επίδραση στις επενδύσεις Ε&Α, ειδικά για τεχνολογίες που προκαλούν αναστάτωση, τονίζει ο ευρωπαίος κορυφαίος πολιτικός.

Ενώ το χάσμα ζήτησης έχει διαφορετικούς παράγοντες, ο πιο σημαντικός ήταν η σχετική στάση των δημοσιονομικών πολιτικών. Από το 2009 έως το 2024, μετρούμενο σε 2024 ευρώ, η κυβέρνηση των ΗΠΑ διοχέτευσε πάνω από πέντε φορές περισσότερα κεφάλαια στην οικονομία μέσω πρωτογενών ελλειμμάτων — 14 τρισ. ευρώ έναντι 2,5 τρισ. ​​ευρώ στην ευρωζώνη.

Και οι δύο αυτές ελλείψεις — προσφορά και ζήτηση — προέρχονται σε μεγάλο βαθμό από την ίδια την Ευρώπη. Είναι επομένως μέσα στις δυνατότητές της να αλλάξουν, καταλήγει.

Αρση περιορισμών

Μια συνεπής προσπάθεια για την άρση των περιορισμών προσφοράς θα βοηθούσε τους καινοτόμους τομείς να αναπτυχθούν και, ανακατευθύνοντας τη ζήτηση πίσω στην εγχώρια αγορά, θα μειώσει το άνοιγμα του εμπορίου χωρίς να αυξήσει τους εμπορικούς φραγμούς. Η νέα Πυξίδα Ανταγωνιστικότητας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής παρέχει έναν οδικό χάρτη για να επιτευχθεί αυτό.

Σύμωνα με τον Μάριο Ντράγκι, ταυτόχρονα, η πιο προληπτική χρήση της δημοσιονομικής πολιτικής — με τη μορφή υψηλότερων παραγωγικών επενδύσεων — θα βοηθούσε στη μείωση των εμπορικών πλεονασμάτων και θα στείλει ένα ισχυρό μήνυμα στις επιχειρήσεις να επενδύσουν περισσότερο στην Ε&Α.

Αλλά αυτό το μονοπάτι απαιτεί μια θεμελιώδη αλλαγή νοοτροπίας: μέχρι τώρα, η Ευρώπη είχε επικεντρωθεί είτε σε μεμονωμένους είτε σε εθνικούς στόχους χωρίς να υπολογίζεται το συλλογικό τους κόστος. Η διατήρηση του δημόσιου χρήματος υποστήριξε τον στόχο της βιωσιμότητας του χρέους.

Η εξάπλωση των κανονισμών σχεδιάστηκε για να προστατεύει τους πολίτες από τους νέους τεχνολογικούς κινδύνους. Τα εσωτερικά εμπόδια είναι κληρονομιά εποχών όπου το εθνικό κράτος ήταν το φυσικό πλαίσιο δράσης.

Αλλά, είναι πλέον σαφές ότι η δράση με αυτόν τον τρόπο δεν έχει προσφέρει ούτε ευημερία για τους Ευρωπαίους, ούτε υγιή δημόσια οικονομικά, ούτε καν εθνική αυτονομία, η οποία απειλείται από την πίεση από το εξωτερικό. Γι’ αυτό χρειάζεται ριζική αλλαγή, προειδοιποιεί ηχηρά ο Ντράγκι.