Οίκος Scope: Η Ευρώπη πρέπει να απαντήσει στον Τραμπ

Οι αυξανόμενοι δασμοί, η χαμηλότερη ανάπτυξη, οι υψηλότερες αμυντικές δαπάνες, ο βαθύτερος πολιτικός κατακερματισμός και το αυξανόμενο κόστος δανεισμού σε δολάρια πρόκειται να αποδυναμώσουν τις προοπτικές της ευρωπαϊκής πίστης, εκτός εάν η Ευρώπη ενωθεί και εφαρμόσει τολμηρές μεταρρυθμίσεις ως απάντηση.

Αυτό αναφέρει σε νέα ανάλυσή του ο οίκος Scope, υπενθυμίζοντας την εκτίμησή του ότι η τάση του προέδρου των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, για πολιτικές κατά της παγκοσμιοποίησης που καλύπτουν το εμπόριο, τη χρηματοδότηση, τη δημοσιονομική πολιτική, την ενέργεια και τη μετανάστευση έχει εκτεταμένες επιπτώσεις στην Ευρώπη και την πιστοληπτική ικανότητα των κρατών μελών της.

Το ελληνικό «χαρτί» για νέες αναβαθμίσεις – Η έκπληξη από τη Scope και τα στοιχήματα για το 2025

Τέσσερις κύριοι κίνδυνοι ξεχωρίζουν:

1.  Διαταραχές του εμπορίου και της εφοδιαστικής αλυσίδας. Οι υψηλότεροι δασμοί που στοχεύουν σε τομείς ή/και χώρες – όπως η Κίνα, το Μεξικό, το Βιετνάμ, η Γερμανία, η Ιαπωνία και η Ιταλία– με τις οποίες οι ΗΠΑ έχουν μεγάλο εμπορικό έλλειμμα θα μπορούσαν να διαταράξουν τις ευρωπαϊκές εξαγωγές και τις αλυσίδες εφοδιασμού της μεταποίησης.
2.  Υψηλότερες αμυντικές δαπάνες. Τα ευρωπαϊκά κράτη μπορεί να αναγκαστούν να αυξήσουν τις στρατιωτικές δαπάνες για να μειώσουν την εξάρτηση από τις δεσμεύσεις του αμερικανικού στρατού και ασφάλειας εν μέσω της επίμονης απειλής από τη Ρωσία.
3.  Βαθύτερος πολιτικός κατακερματισμός. Η υποστήριξη των ΗΠΑ προς τα ακροδεξιά κόμματα μπορεί να επιταχύνει την πολιτική αστάθεια στην Ευρώπη, περιπλέκοντας τη χάραξη πολιτικής που βασίζεται στη συναίνεση σε επίπεδο ΕΕ.
4.  Υψηλότερο κόστος δανεισμού σε δολάρια. Η ανατίμηση του δολαρίου λόγω των αυστηρότερων πολιτικών της Federal Reserve και της αποστροφής του παγκόσμιου κινδύνου θα μπορούσε να επιδεινώσει το κόστος δανεισμού κυρίως για αναδυόμενες αγορές όπως η Ουκρανία, η Αίγυπτος και η Τουρκία, αλλά και οι χώρες της Κεντρικής και Ανατολής Ευρώπης, όπως η Ουγγαρία.

1. Πιθανοί δασμοί στην Ευρώπη που ενδέχεται να επηρεάσουν περισσότερο τη Γερμανία και την Ιταλία

Η Κίνα, το Μεξικό, το Βιετνάμ και η Γερμανία αντιπροσωπεύουν συλλογικά το 77% του συνολικού εμπορικού ελλείμματος των ΗΠΑ.

Ενώ οι ΗΠΑ έχουν πλεόνασμα υπηρεσιών με την ΕΕ περίπου 75,7 δισ. δολαρίων ΗΠΑ, το έλλειμμα αγαθών είναι μεγάλο, περίπου 202 δισ. δολάρια ΗΠΑ. Οι προηγούμενες προσπάθειες μείωσης του εμπορικού ελλείμματος με τη Γερμανία κατά τη διάρκεια της πρώτης θητείας του Προέδρου Τραμπ δεν ήταν επιτυχείς, γεγονός που μπορεί να ενθαρρύνει τη χρήση πιο στοχευμένων εμπορικών φραγμών στο μέλλον.

Πέντε τομείς αντιπροσωπεύουν περίπου τα δύο τρίτα του ελλείμματος αγαθών των ΗΠΑ, με κύριο τον τομέα της αυτοκινητοβιομηχανίας (250 δισ. δολ.), των ηλεκτρικών μηχανημάτων (189 δισ. δολ.), των μηχανών γραφείου (167 δισ. δολ.), του τηλεπικοινωνιακού εξοπλισμού (138 δισ. δολ.) και των φαρμακευτικών προϊόντων (138 δισ. δολ.).

Το σημαντικό εμπορικό έλλειμμα αυτοκινήτων με την ΕΕ αντανακλά την ασυμμετρία στις εμπορικές ροές, με την ΕΕ να εξάγει στις ΗΠΑ περίπου το 15% της συνολικής ευρωπαϊκής παραγωγής αυτοκινήτων, ενώ οι εξαγωγές οχημάτων των ΗΠΑ στην ΕΕ αντιπροσωπεύουν μόλις το 2% της συνολικής παραγωγής αυτοκινήτων στις ΗΠΑ.

Εάν οι ΗΠΑ επιβάλουν πρόσθετους δασμούς στον τομέα της αυτοκινητοβιομηχανίας της ΕΕ (σήμερα 2,5%), η γερμανική και η ιταλική αυτοκινητοβιομηχανία θα επηρεαστούν περισσότερο καθώς περίπου το 25% των εξαγωγών αυτοκινήτων της Γερμανίας και το 30% της Ιταλίας πηγαίνουν στις ΗΠΑ, σε σύγκριση με περίπου 5% των ισπανικών και γαλλικών ομολόγων τους.

Η κλιμάκωση των εμπορικών εντάσεων μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας είναι πιθανό να επηρεάσει δυσανάλογα τη Γερμανία, δεδομένου των στενών εμπορικών δεσμών της χώρας με την Κίνα ως δεύτερο μεγαλύτερο εμπορικό εταίρο της Γερμανίας το 2024, με όγκο εμπορίου 246 δισ. ευρώ, μετά τις ΗΠΑ με όγκο εμπορίου 253 δισ. ευρώ.

Υπάρχουν επίσης σημαντικές διασυνδέσεις στην αλυσίδα εφοδιασμού, καθώς η Κίνα είναι η μεγαλύτερη πηγή εισαγωγών της Γερμανίας (12% των εισαγωγών), ενώ οι ΗΠΑ παραμένουν ο μεγαλύτερος εξαγωγικός προορισμός της Γερμανίας (10% των εξαγωγών).

Για να μετριάσει τους κινδύνους που συνδέονται με τη μετατόπιση των εμπορικών πολιτικών των ΗΠΑ και να μειώσει την εξάρτηση από τις κινεζικές εισαγωγές, η Ευρώπη έχει πολλές στρατηγικές επιλογές πολιτικής, που κατηγοριοποιούνται ευρέως ως απορρόφηση κινδύνου, κατευνασμό και αντιμετώπιση.

Η προώθηση στρατηγικών συμφωνιών ελεύθερων συναλλαγών με άλλες δικαιοδοσίες και η εμβάθυνση της ολοκλήρωσης της ενιαίας αγοράς της, καθώς και η επιτάχυνση της ένωσης αποταμίευσης και επενδύσεων θα συμβάλει στον μετριασμό των δυσμενών επιπτώσεων των δασμών των ΗΠΑ, συστήνει ο Scope. Αυτά τα μέτρα είναι ζωτικής σημασίας για την ενίσχυση της μακροπρόθεσμης οικονομικής ανθεκτικότητας και του αναπτυξιακού δυναμικού της Ευρώπης.

Οι πολιτικές που στοχεύουν στον κατευνασμό της αμερικανικής κυβέρνησης θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν υψηλότερες αγορές αμερικανικού αερίου και στρατιωτικού εξοπλισμού, προσαρμογή του προσεχούς μηχανισμού προσαρμογής των ορίων άνθρακα της ΕΕ, από τον Ιανουάριο του 2026, ή μείωση των υφιστάμενων δασμών στις εισαγωγές των ΗΠΑ και αύξηση των δασμών στην Κίνα για να υπάρξει ευθυγράμμιση με τις ΗΠΑ.

Αυτά τα μέτρα θα μπορούσαν να αμβλύνουν τις βραχυπρόθεσμες οικονομικές και πολιτικές ανησυχίες και ενδεχομένως να οδηγήσουν στην αναστολή ή την ακύρωση των προτεινόμενων δασμών, εκτιμά ο οίκος.

Ωστόσο, οι κατευναστικές στρατηγικές πιθανότατα θα αύξαναν την εξάρτηση της ΕΕ από τις ΗΠΑ για την ενέργεια και την άμυνα, ενώ δυνητικά θα υπονόμευαν την ηγετική θέση της ΕΕ στην πρόοδο της πράσινης μετάβασης.

Τέλος, η επιβολή αντιδασμών που στοχεύουν σε πολιτικά ευαίσθητους τομείς στις ΗΠΑ μπορεί είτε να οδηγήσει σε επαναδιαπραγματεύσεις δασμών, που θα ήταν πιστωτικά θετικοί, είτε εναλλακτικά να οδηγήσει σε κλιμάκωση των εμπορικών εντάσεων, πιστωτικά αρνητικό.

2. Υψηλότερες αμυντικές δαπάνες για τον περιορισμό του δημοσιονομικού χώρου, εκτός εάν χρηματοδοτηθούν σε επίπεδο ΕΕ

Ο δεύτερος σημαντικός αντίκτυπος στην Ευρώπη από την αλλαγή πολιτικής του Τραμπ είναι ο διαρθρωτικός αντίκτυπος στους δημοσιονομικούς προϋπολογισμούς. Οι υψηλότερες αμυντικές δαπάνες είναι απαραίτητες όχι μόνο για την ικανοποίηση των απαιτήσεων του Προέδρου Τραμπ αλλά και για την ενίσχυση της αποτροπής έναντι των απειλών ασφαλείας της Ρωσίας.

Για να επιτευχθεί ένας δυνητικά αναθεωρημένος στόχος αμυντικών δαπανών του ΝΑΤΟ στο 3% του ΑΕΠ, από τον τρέχοντα στόχο του 2%, τα κράτη μέλη της ΕΕ θα πρέπει να διαθέσουν, κατά μέσο όρο, ένα επιπλέον 0,8% του ΑΕΠ κάθε χρόνο. Αυτό συνεπάγεται αύξηση του μεριδίου του προϋπολογισμού που δαπανάται για την άμυνα κατά περίπου 5-10 π.μ., με κύρια την Ισπανία (9 π.μ.), τη Γερμανία (7 π.μ.), τη Γαλλία και την Ιταλία (και οι δύο περίπου 5 π.μ.).

Οι αυξημένες στρατιωτικές δαπάνες θα μπορούσαν να στηρίξουν την αύξηση του ΑΕΠ στην ΕΕ εάν οι δαπάνες κατευθύνονται σε αγορές στρατιωτικού εξοπλισμού της ΕΕ και όχι σε εισαγωγές από τις ΗΠΑ

Για τη Γερμανία, ωστόσο, ο οίκος σημειώνει ότι ο δημοσιονομικός αντίκτυπος είναι μεγαλύτερος όταν δαπανηθούν τα εφάπαξ κονδύλια από το ειδικό αμυντικό ταμείο ύψους 100 δισ. ευρώ έως το τέλος του 2026. Για να επιτευχθεί ένας υποθετικός στόχος 3%, η κατανομή του προϋπολογισμού για το 2024 για αμυντικές δαπάνες θα πρέπει να αυξηθεί από 11% (52 δισ. ευρώ ή 1,2% του ΑΕΠ) σε 27% (130 δισ. ευρώ).

Δεδομένων των ήδη οριακών δημοσιονομικών προϋπολογισμών, η χρηματοδότηση της ασφάλειας, της άμυνας και της ανοικοδόμησης της Ουκρανίας θα μπορούσε να μετατοπιστεί ολοένα και περισσότερο σε ευρωπαϊκό επίπεδο, πιθανότατα μέσω της ΕΕ καθώς και της ΕΤΕπ και της ΕΤΑΑ.

Μια τέτοια κίνηση θα παρείχε πιο βιώσιμη χρηματοδότηση και θα μπορούσε επίσης να δημιουργήσει οικονομίες κλίμακας στις προμήθειες άμυνας και ασφάλειας. Ο συγκεντρωτισμός της ασφάλειας και της άμυνας της ΕΕ θα σηματοδοτούσε ένα σημαντικό πολιτικό βήμα προς μια στενότερη ένωση.

Επιπλέον, ανάλογα με τον σχεδιασμό του χρηματοπιστωτικού μέσου, θα μπορούσε επίσης να συμβάλει στη μόνιμη αύξηση της προσφοράς ευρωπαϊκών ασφαλών περιουσιακών στοιχείων, ενισχύοντας τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα σε ολόκληρη την περιοχή.

3. Η άνοδος των ακροδεξιών κομμάτων, ο βαθύτερος πολιτικός κατακερματισμός απαιτούν αλλαγές στη διακυβέρνηση της ΕΕ

Η τρίτη μεγάλη πρόκληση που αντιμετωπίζει η ΕΕ προέρχεται από την πιθανότητα βαθύτερου πολιτικού κατακερματισμού που επιδεινώνεται από την υποστήριξη του Προέδρου Τραμπ στα ακροδεξιά κόμματα και τους ηγέτες σε όλη την Ευρώπη.

Όπου τέτοια κόμματα δεν είναι στην κυβέρνηση, η αυξανόμενη επιρροή τους είναι ορατή στον τρόπο με τον οποίο τα κυρίαρχα κόμματα υιοθετούν στοιχεία της πολιτικής ατζέντας της ακροδεξιάς.

Οι επερχόμενες γερμανικές εκλογές και ο βαθμός στον οποίο το ακροδεξιό AfD θα επηρεάσει τη γερμανική πολιτική ακόμη και αν δεν είναι μέρος της επόμενης κυβέρνησης, θα είναι κρίσιμες για τη διαμόρφωση των πολιτικών προτεραιοτήτων τόσο της Γερμανίας όσο και της ΕΕ.

Ομοίως, η επιρροή της Μαρίν Λεπέν στη γαλλική νομοθετική ατζέντα μέχρι τις επόμενες προεδρικές εκλογές το 2027 θα είναι σημαντική για τη διαμόρφωση του ρόλου της Γαλλίας στις μεταρρυθμίσεις της ΕΕ.

Τα παραδοσιακά πολιτικά κόμματα θα χρειαστεί να συμβιβαστούν περισσότερο από ό,τι στο παρελθόν για να αντιμετωπίσουν αυτό το αυξανόμενο πολιτικό χάσμα. Επιπλέον, η ΕΕ μπορεί να χρειαστεί να απομακρυνθεί από την ψηφοφορία με ομοφωνία και ειδική πλειοψηφία στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο προς τη λήψη αποφάσεων που βασίζονται σε «συνασπισμούς των πρόθυμων».

Αυτό μπορεί να μειώσει την ανασταλτική δύναμη των μεμονωμένων κρατών μελών και των πολιτικών κομμάτων και θα μπορούσε να διευκολύνει την πρόοδο σε σημαντικά ευρωπαϊκά έργα, όπως η ένωση αποταμίευσης και επενδύσεων, αλλά και τη χρηματοδότηση της ευρωπαϊκής αμυντικής και ενεργειακής υποδομής.

4. Το ισχυρότερο δολάριο αυξάνει το κόστος δανεισμού

Τέλος, η πολιτική ατζέντα του Τραμπ – συμπεριλαμβανομένων των υψηλότερων δασμών, της μαζικής απέλασης παράνομων μεταναστών, της απορρύθμισης και των αναμενόμενων φορολογικών περικοπών – αναμένεται να τροφοδοτήσει τις πληθωριστικές πιέσεις και να επιβραδύνει, αν όχι να αντιστρέψει, τη χαλάρωση της νομισματικής πολιτικής της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ.

Καθώς ο οίκος αναμένει από άλλες κεντρικές τράπεζες να συνεχίσουν τον κύκλο νομισματικής χαλάρωσης, το δολάριο θα μπορούσε να ενισχυθεί περαιτέρω. Αυτό θα οδηγούσε σε υψηλότερο κόστος δανεισμού για τις χώρες που εκδίδουν ομόλογα σε δολάρια, ιδίως τις αναδυόμενες αγορές, όπου η εξάρτηση από εξωτερική χρηματοδότηση παραμένει σημαντική.

Είναι σημαντικό, κατά τον Scope να ληφθεί υπόψιν ότι τα ανοίγματα του δημοσίου χρέους σε δολάρια σε σχέση με την οικονομική παραγωγή παραμένουν σε γενικές γραμμές μέτρια στα περισσότερα από αυτά τα κράτη, με εξαίρεση την Ουκρανία και την Αίγυπτο (περίπου το ένα τρίτο του ΑΕΠ). Για αυτά τα κράτη, ένα ισχυρότερο δολάριο αυξάνει το κόστος εξυπηρέτησης του χρέους, καθώς απαιτείται περισσότερο από το τοπικό τους νόμισμα για την κάλυψη των υποχρεώσεων που εκφράζονται σε δολάρια.

Αυτό μπορεί να επιβαρύνει τους εθνικούς προϋπολογισμούς, ιδιαίτερα για κράτη με υψηλά επίπεδα εξωτερικού χρέους, αυξάνοντας τους κινδύνους βιωσιμότητας του χρέους.

Επιπλέον, ένα ισχυρότερο δολάριο μπορεί να οδηγήσει σε πληθωριστικές πιέσεις, εκροές κεφαλαίων και αύξηση του κόστους δανεισμού, καθώς η ζήτηση των επενδυτών μετατοπίζεται σε ασφαλέστερα περιουσιακά στοιχεία σε δολάρια. Αυτό συχνά αναγκάζει τις κυβερνήσεις να αυξήσουν τα επιτόκια, να μειώσουν τις δαπάνες ή να προσαρμόσουν τις δημοσιονομικές πολιτικές, γεγονός που μπορεί να επιβραδύνει την οικονομική ανάπτυξη και να επιδεινώσει τη χρηματοπιστωτική αστάθεια.

Η ενίσχυση των εξωτερικών αποθεμάτων ασφαλείας, ιδίως με την αύξηση των συναλλαγματικών αποθεμάτων, είναι μια κρίσιμη στρατηγική για τον μετριασμό του κινδύνου.

Μεσοπρόθεσμα, η διαφοροποίηση από τη χρηματοδότηση σε δολάρια μέσω εκδόσεων σε ευρώ ή χρηματοδότησης σε τοπικό νόμισμα (ανάλογα με την ανάπτυξη και το βάθος των τοπικών κεφαλαιαγορών) μπορεί να μειώσει διαρθρωτικά την εξάρτηση από το δολάριο.