Reuters: Πώς η γερμανική ατμομηχανή της Ευρώπης έγινε ο μεγάλος ασθενής

Η οικονομία αποτελεί μία από τις κύριες ανησυχίες μεταξύ των Γερμανών ψηφοφόρων ενόψει των γενικών εκλογών της Κυριακής, και εν πολλοίς αναμένεται να κρίνει το αποτέλεσμα. Κι αυτό γιατί τα τελευταία χρόνια η Γερμανία έχει μετατραπεί από ατμομηχανή της Ευρώπης σε αναπτυξιακό βαρίδι για την ευρωζώνη. Για κάποιους, αυτό εγείρει υπαρξιακά ερωτήματα σχετικά με το οικονομικό μοντέλο της χώρας, το οποίο βασίζεται περισσότερο στη βιομηχανία και τις εξαγωγές από τις περισσότερες άλλες μεγάλες οικονομίες.

Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν το μεγαλύτερο μέρος της χώρας ήταν ερείπια, η Δυτική Γερμανία έδειξε ότι η οικονομία της μπορούσε να σηκωθεί γρήγορα από τις στάχτες της, σε αυτό που ονομάστηκε Wirtchaftswunder ή «οικονομικό θαύμα» .

Σύμφωνα με εκτενές αφιέρωμα του Reuters,  η εισαγωγή του γερμανικού μάρκου, η κατάργηση των ελέγχων των τιμών και τα υψηλά επίπεδα κεφαλαιακών επενδύσεων χάρη στο σχέδιο Μάρσαλ των ΗΠΑ για μεταπολεμική ανοικοδόμηση ήταν οι μοχλοί της ανάκαμψης.

Το 1989, τη χρονιά της πτώσης του τείχους του Βερολίνου, η Γερμανία ήταν η τρίτη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο. Όμως η επανένωση της χώρας είχε υπέρογκο κόστος. Η επιβράδυνση της ζήτησης για εξαγωγές κατά τη διάρκεια αυτής της δεκαετίας συνέβαλε σε διψήφια ποσοστά ανεργίας και, στα τέλη της δεκαετίας του 1990, η Γερμανία χαρακτηριζόταν ως «ο ασθενής της Ευρώπης».

Ως τεχνολογικά προηγμένη χώρα, η Γερμανία αξιοποίησε στο έπακρο το συγκριτικό της πλεονέκτημα εστιάζοντας σε προϊόντα υψηλής ποιότητας.

Ο καγκελάριος Γκέρχαρντ Σρέντερ εφάρμοσε σκληρές εργασιακές μεταρρυθμίσεις – επιβάλλοντας κυρώσεις σε άτομα που απέρριπταν προσφορές εργασίας και περιορίζοντας τα επιδόματα ανεργίας – μεταξύ 2002 και 2005 .

Ενώ οι μεταρρυθμίσεις επηρέασαν το βιοτικό επίπεδο, με αποτέλεσμα την αύξηση των χαμηλόμισθων εργαζομένων και την προσωρινή απασχόληση, οι υποστηρικτές τους υποστήριξαν ότι συνέβαλαν σε απότομη πτώση της ανεργίας , ιδιαίτερα της μακροχρόνιας ανεργίας.

Η οικονομική ανάπτυξη

H οικονομική ανάπτυξη επιταχύνθηκε καθώς η Γερμανία προσκολλήθηκε σε ένα οικονομικό μοντέλο που χαρακτηρίζεται από μια ισχυρή βιομηχανική βάση, με τα αυτοκίνητα ως το κορυφαίο προϊόν της . Ως τεχνολογικά προηγμένη χώρα, η Γερμανία αξιοποίησε στο έπακρο το συγκριτικό της πλεονέκτημα εστιάζοντας σε προϊόντα υψηλής ποιότητας.

Φτηνή ενέργεια

Όπως επισημαίνει το Reuters, στην ανάλυσή του, αρχικά υπό τον Σρέντερ και στη συνέχεια τη διάδοχό του Άνγκελα Μέρκελ, η Γερμανία και η βιομηχανία της έτρεφαν μια εξάρτηση από φθηνές εισαγωγές ενέργειας από τη Ρωσία – μια ενεργειακή συνεργασία στην οποία ήταν προσκολλημένη ακόμα και μετά την εισβολή της Ρωσίας στη Γεωργία το 2008 και την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014. Έχοντας εξασφαλίσει φτηνές και άφθονες ενεργειακές προμήθειες από τη Μόσχα, η Γερμανία αποφάσισε το 2011 να καταργήσει σταδιακά την πυρηνική ενέργεια μετά την καταστροφή στη Φουκουσίμα. Μάλιστα μέχρι το 2022 σχεδίαζε να κλείσει τα τελευταία εργοστάσια μέχρι το 2022.

Η γρήγορη ανάπτυξη της Κίνας, που επιταχύνθηκε με την ένταξη στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου το 2001, έφερε τεράστια ζήτηση για βιομηχανικά αγαθά «Made in Germany» .

Το έτος πριν από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, το 32% του φυσικού αερίου, το 34% του αργού πετρελαίου και το 53% του λιθάνθρακα, που ελήφθησαν από γερμανικές γεννήτριες και χαλυβουργίες προέρχονταν από τη Ρωσία.

Ισχυρές εξαγωγές

Το 2002, το ευρώ έγινε πραγματικότητα για 320 εκατομμύρια ανθρώπους. Οι Γερμανοί αναδείχθηκαν οι μεγαλύτεροι κερδισμένοι από την κοινή χρήση ενός νομίσματος με τους Ευρωπαίους ομολόγους τους. Για μια χώρα που βασίζεται στην ισχύ της εξαγωγικής της βάσης, η ισοτιμία μετατροπής 2 προς 1 μεταξύ του D-Mark και του ευρώ ήταν πολύ γενναιόδωρη για τους εξαγωγείς, κάνοντας τα προϊόντα τους να φαίνονται φθηνότερα στις ευρωπαϊκές αγορές.

Η γρήγορη ανάπτυξη της Κίνας, που επιταχύνθηκε με την ένταξη στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου το 2001, έφερε τεράστια ζήτηση για βιομηχανικά αγαθά «Made in Germany» .

Αυτό αύξησε το χαρακτηριστικό εμπορικό πλεόνασμα της γερμανικής οικονομίας. Οι ταχέως αναπτυσσόμενες οικονομίες απαιτούσαν γερμανικά προϊόντα υψηλής ποιότητας και ενδιάμεσες προμήθειες.

Τα χρυσά χρόνια

Αυτό το οικονομικό μοντέλο εξαγωγής μεταποιητικών προϊόντων λειτούργησε για σχεδόν δύο δεκαετίες και έκανε τη Γερμανία την οικονομική ατμομηχανή της ευρωζώνης – και την άγκυρα του ενιαίου νομίσματος. Άλλες χώρες μέλη επηρεάστηκαν χειρότερα από οπισθοδρομήσεις, όπως η παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008.

Κατά τη διάρκεια της επακόλουθης ευρωπαϊκής κρίσης δημόσιου χρέους, η οποία διήρκεσε αρκετά χρόνια, η Γερμανία -που πληρώνει περισσότερο από το ένα τέταρτο του λογαριασμού της Ευρώπης-  φάνηκε απρόθυμη να διασώσει αυτούς που οι κυβερνώντες συντηρητικοί της Μέρκελ έβλεπαν ως κράτη που είχαν ζήσει απρόβλεπτα πέρα ​​από τις δυνατότητές τους. Η Γερμανία απαίτησε αυστηρά μέτρα λιτότητας σε χώρες που βρίσκονταν σε αναταραχή όπως η Ελλάδα, η Ιρλανδία, η Πορτογαλία, η Ιταλία και η Ισπανία.

Η λιτότητα άφησε μια άσχημη πληγή στην ευρωπαϊκή περιφέρεια, με περικοπές σε επιδόματα εκπαίδευσης, υγείας και πρόνοιας. Μια νέα γενιά αποφοίτων δεν μπόρεσε να βρει δουλειά σε χώρες όπως η Ισπανία ή η Ιταλία, όπου η ανεργία των νέων εκτοξεύτηκε πάνω από 50%.

Το τέλος της φθηνής ενέργειας

Ωστόσο, κάτω από την επιφάνεια υπήρχαν κάποιες εξελίξεις που υπονόμευαν το γερμανικό οικονομικό μοντέλο. Το πρώτο πλήγμα ήρθε με την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία: η Γερμανία ήταν υπερβολικά εξαρτημένη από τις ρωσικές εισαγωγές πετρελαίου και φυσικού αερίου και το 2022 οι τιμές της ενέργειας εκτοξεύτηκαν. Επιπλέον, το τελευταίο πυρηνικό εργοστάσιο στη Γερμανία έκλεισε το 2023, περιορίζοντας τις διαθέσιμες επιλογές ως εναλλακτική λύση στα ρωσικά καύσιμα.

Τέλος των εμπορικών δεσμών

Το άλμα των τιμών κατέστησε δύσκολο για τη γερμανική βιομηχανία να παραμείνει ανταγωνιστική, ιδίως για δραστηριότητες έντασης ενέργειας. Σημειώθηκε πτώση 20% στην παραγωγή σε τομείς έντασης ενέργειας το 2023. Η ενεργειακή κρίση επιδείνωσε μια σαφή πτώση που είχε ξεκινήσει στη βιομηχανική παραγωγή στα τέλη του 2017.

Το οικονομικό μοντέλο της Γερμανίας είχε μια άλλη εξάρτηση που έγινε η αχίλλειος πτέρνα της: η εξάρτησή της από τις εξαγωγές, ιδιαίτερα προς την Κίνα. Αν και η Γερμανία επωφελήθηκε έντονα από τις εξαγωγές στη μεγαλύτερη οικονομία της Ασίας και την εξωτερική ανάθεση στην οικονομία έντασης εργασίας, η Κίνα ανέβαινε τη σκάλα της ποιότητας και γινόταν σκληρός ανταγωνιστής. Και υπήρχαν επίσης ενδείξεις ότι η ισχυρή ανάπτυξη της Κίνας τα προηγούμενα χρόνια είχε αρχίσει να επιβραδύνεται, επιβαρύνοντας τη ζήτηση για γερμανικές εισαγωγές.

Η Γερμανία έχει επίσης σημαντικό εμπορικό πλεόνασμα με τις ΗΠΑ , το οποίο έφτασε σε επίπεδο ρεκόρ των 70 δισεκατομμυρίων ευρώ πέρυσι και θα μπορούσε τώρα να βρεθεί σε κίνδυνο εάν ο πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ εφαρμόσει τους απειλούμενους δασμούς του. Σε έναν εμπορικό πόλεμο μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ευρώπης, η βιομηχανική δύναμη της Γερμανίας, που προηγουμένως ήταν αξιοζήλευτη θα γινόταν το τρωτό σημείο.

Περίπου το ένα τέταρτο αυτού του πλεονάσματος, που έφτασε σε νέο υψηλό το 2024, προέρχεται από προϊόντα αυτοκινήτου, ενώ στην περίπτωση των ψηφιακών αγαθών, η Γερμανία έχει έλλειμμα.

Οι επενδύσεις σε καινοτομία

Ενώ οι δύο κύριοι εμπορικοί της εταίροι, η Κίνα και οι ΗΠΑ, επένδυαν σε μεγάλο βαθμό στην καινοτομία και προχωρούσαν γρήγορα για να πρωταγωνιστήσουν στον αγώνα της ηλεκτροκίνησης, η Γερμανία επικεντρώθηκε πλήρως στη διάσωση της προβληματικής βιομηχανίας της, αντί να επενδύσει στο μέλλον. Η χώρα που βρισκόταν στην πρώτη γραμμή της βιομηχανικής καινοτομίας για δεκαετίες, αγωνίστηκε να προσαρμοστεί στην ψηφιακή εποχή.

Οι Γερμανοί είναι αρκετά απρόθυμοι να αγκαλιάσουν τις νέες τεχνολογίες. Τα φαξ εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται στα τρία τέταρτα των γερμανικών εταιρειών και μία στις τέσσερις εταιρείες εξακολουθεί να τα χρησιμοποιεί συχνά ή πολύ συχνά, έδειξε έρευνα της Bitkom το 2024.

Το φρένο χρέους έχει περιορίσει τη δυνατότητα της Γερμανίας να επενδύσει στον εκσυγχρονισμό της οικονομίας της. Η υιοθέτηση της τεχνολογίας υπήρξε ένα από τα θύματα αυτής της αυτοπροκαλούμενης λιτότητας.

Η ψηφιοποίηση δεν αποτέλεσε ποτέ προτεραιότητα, όπως δείχνει το παράδειγμα των οπτικών ινών. Η πρώην καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ υποσχέθηκε να επενδύσει δισεκατομμύρια ευρώ σε γρήγορο διαδίκτυο, αλλά τα χρήματα που προορίζονταν γι’ αυτό δεν έφτασαν. Η Γερμανία κατατάσσεται στην 36η θέση μεταξύ 38 βιομηχανικών οικονομιών όσον αφορά τις γρήγορες συνδέσεις στο διαδίκτυο. Δεν υπήρχε μόνο έλλειψη επενδύσεων στην καινοτομία και την τεχνολογία, αλλά και στις δημόσιες υποδομές. Οι καταρρέουσες γέφυρες της Γερμανίας και η αυξανόμενη έλλειψη αξιοπιστίας του σιδηροδρομικού της συστήματος είναι παραδείγματα του πώς οι δεκαετίες υποεπένδυσης γίνονται αισθητές από τους πολίτες στην καθημερινή τους ζωή. Μέχρι και 5.000 από τις 40.000 γέφυρες κατά μήκος των αυτοκινητοδρόμων της Γερμανίας βρίσκονται σε τόσο κακή κατάσταση που χρειάζονται επειγόντως επισκευή

Η οικονομία φθίνει, ο λαϊκισμός ανεβαίνει

Όλοι αυτοί οι παράγοντες έχουν προκαλέσει τη δυσαρέσκεια των Γερμανών, οι οποίοι στρέφονται σε λαϊκιστικά κόμματα για λύσεις στην οικονομική δυσπραγία, οδηγώντας σε κατακερματισμό του πολιτικού τοπίου.

Η ακροδεξιά Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD) και το αριστερό κόμμα Buendnis Sahra Wagenknecht (BSW) αναμένεται να κερδίσουν συνολικά περίπου το ένα τέταρτο των ψήφων στις εκλογές της 23ης Φεβρουαρίου.

Μπορεί να διορθωθεί η κατάσταση;

Δύο δεκαετίες αργότερα, η συζήτηση για το αν η Γερμανία είναι και πάλι ο «ασθενής της Ευρώπης» επέστρεψε.

Όπως γράφει το Reuters, ενώ η οικονομία της αγωνίζεται κάτω από το βάρος των διαρθρωτικών προκλήσεων, η Γερμανία εξακολουθεί να έχει πολλά πλεονεκτήματα: το διάσημο «Mittelstand» των μεσαίων κατασκευαστών, ρεκόρ υψηλά επίπεδα απασχόλησης, σταθερό εμπορικό πλεόνασμα και σταθερά δημόσια οικονομικά.

Μετά τις εκλογές της Κυριακής, καθήκον της νέας κυβέρνησης θα είναι να εφαρμόσει τις μεταρρυθμίσεις που απαιτούνται για να αξιοποιήσει τις δυνατότητες της Γερμανίας και, τελικά, να ξεφύγει από τη στασιμότητα.