Η Νευροεπιστήμη του Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού: Πώς ο εγκέφαλος επηρεάζει τις χρηματοοικονομικές μας αποφάσεις

Ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός , η ικανότητα δηλαδή κατανόησης και αποτελεσματικής διαχείρισης των οικονομικών μας, είναι ένας κρίσιμος παράγοντας για τη μακροπρόθεσμη χρηματοοικονομική ευημερία μας και όχι μόνο. Ωστόσο, οι οικονομικές αποφάσεις μας δεν βασίζονται μόνο στις χρηματοοικονομικές μας γνώσεις και στην λογική , αλλά επηρεάζονται βαθιά από τον τρόπο που λειτουργεί ο εγκέφαλός μας. Η νευροεπιστήμη ( neuroscience) μας βοηθά να κατανοήσουμε πώς οι εγκεφαλικοί μηχανισμοί επηρεάζουν τη χρηματοοικονομική μας συμπεριφορά , καθώς επίσης και πως μπορεί αυτή να βελτιωθεί .

Οι Εγκεφαλικές Δομές που Συμμετέχουν στη Λήψη Οικονομικών Αποφάσεων

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος διαθέτει πολλές περιοχές που εμπλέκονται στη διαδικασία λήψης οικονομικών αποφάσεων. Ο προμετωπιαίος φλοιός (prefrontal cortex) είναι υπεύθυνος για τον ορθολογικό συλλογισμό, τον έλεγχο των παρορμήσεων και τη στρατηγική σκέψη. Από την άλλη πλευρά, η αμυγδαλή (amygdala) σχετίζεται με το συναίσθημα και τη διαχείριση του φόβου και του κινδύνου. Οι δύο αυτές περιοχές συνεργάζονται , αλλά συχνά έρχονται σε σύγκρουση, οδηγώντας είτε σε προσεκτικές είτε σε παρορμητικές οικονομικές αποφάσεις.

Ένας άλλος σημαντικός παράγοντας είναι το σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου, στο οποίο συμμετέχει ο ραβδωτός πυρήνας (striatum) και ο μεσεγκέφαλος (midbrain). Αυτές οι περιοχές είναι υπεύθυνες για τη διαχείριση των κινήτρων και την επιθυμία για άμεση ανταμοιβή. Για παράδειγμα, όταν ξοδεύουμε χρήματα για κάτι που μας δίνει χαρά, το σύστημα ανταμοιβής ενεργοποιείται και απελευθερώνεται ο νευροδιαβιβαστής και ορμόνη ντοπαμίνη , προάγοντας αισθήματα ευχαρίστησης ,γεγονός που μας ωθεί να επαναλάβουμε τη συμπεριφορά, ακόμα και αν αυτή δεν είναι οικονομικά συνετή. Το παράδειγμα του τζόγου είναι ενδεικτικό!

Συναισθήματα και Χρηματοοικονομική Συμπεριφορά

Όπως έχει δείξει ο κλάδος της Συμπεριφορικής Χρηματοοικονομικής (Behavioral Finance ) τα συναισθήματα διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη λήψη χρηματοοικονομικών αποφάσεων. Οι Kahneman και Tversky (1979) ανέδειξαν το φαινόμενο της «αποστροφής απώλειας» (loss aversion) αποδεικνύοντας ότι η ψυχολογική επίδραση μιας απώλειας ,είναι περίπου διπλάσια από την θετική επίδραση ενός ισόποσου κέρδους .Μελέτες έχουν δείξει ότι η απώλεια χρημάτων ενεργοποιεί περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με τον φυσικό πόνο, γεγονός που οδηγεί σε ανασφάλεια και φόβο απέναντι σε οικονομικές αποφάσεις που εμπεριέχουν κίνδυνο .

Επιπλέον, η υπερβολική αυτοπεποίθηση (overconfidence bias) ( DeBond και Thaler 1985) επηρεάζει την χρηματοοικονομική συμπεριφορά, ιδιαίτερα των επενδυτών. Οι άνθρωποι τείνουν να υπερεκτιμούν τις γνώσεις και τις ικανότητές τους , με αποτέλεσμα να υποεκτιμούν τους αναλαμβανόμενους επενδυτικούς κινδύνους και να πραγματοποιούν συχνές συναλλαγές με υψηλά συνεπαγόμενα κόστη και αμφίβολα αποτελέσματα .

Κατανοώντας την λειτουργία του εγκεφάλου βελτιώνουμε τις χρηματοοικονομικές μας αποφάσεις

Κατανοώντας την λειτουργία του εγκεφάλου, μπορούμε να αναπτύξουμε στρατηγικές για μια πιο ορθολογική χρηματοοικονομική συμπεριφορά μέσω:

1. της εκπαίδευσης και της αυτογνωσίας: Η ενίσχυση της χρηματοοικονομικής μας γνώσης μειώνει την επίδραση των συναισθηματικών αντιδράσεων και βελτιώνει τη λήψη και την αποτελεσματικότητα των χρηματοοικονομικών μας αποφάσεων.

2. της διαχείρισης των παρορμήσεων: Ο καθορισμός κανόνων, όπως η αναβολή μιας αγοράς για 24 ώρες πριν από την πραγματοποίησή τους , μπορεί να μειώσει τις παρορμητικές δαπάνες.

3. την χρήση τεχνικών νοητικής αναδιάρθρωσης: Η αλλαγή του τρόπου που αντιλαμβανόμαστε τις απώλειες και τα κέρδη ,αλλά και η ουσιαστική χρηματοοικονομική γνώση μπορεί να μας βοηθήσει να ξεπεράσουμε τη φοβία απέναντι στους διάφορους υπαρκτούς κινδύνους των επενδύσεων , οι οποίοι μπορούν να ελαχιστοποιηθούν μέσω κατάλληλων στρατηγικών .

Συμπέρασμα

Τα ευεργετικά αποτελέσματα του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού δεν εξαρτώνται μόνο από τις χρηματοοικονομικές μας γνώσεις , αλλά και από τη κατανόηση της λειτουργίας του εγκεφάλου μας. Οι συναισθηματικές και γνωστικές προκαταλήψεις επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό τις χρηματοοικονομικές μας αποφάσεις, συχνά χωρίς να το καταλαβαίνουμε.
Μέσα από την κατανόηση της λειτουργίας του εγκεφάλου, αλλά και πιο συγκεκριμένα των εγκεφαλικών μηχανισμών, μπορούμε να βελτιώσουμε την χρηματοοικονομική μας συμπεριφορά και να διασφαλίσουμε ένα πιο σταθερό οικονομικό μέλλον με μεγαλύτερη ατομική, οικογενειακή και κοινωνική ευημερία.

Νίκος Φίλιππας

Καθηγητής Χρηματοοικονομικής Πανεπιστημίου του Πειραιά

Πρόεδρος και Ιδρυτής του Ινστιτούτου Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού