Ευρωπαϊκή Ένωση: Πώς την επηρεάζει η συμφωνία ΗΠΑ – Ουκρανίας για τα ορυκτά

Ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι θα μεταβεί την Παρασκευή στις ΗΠΑ για την υπογραφή της «μεγάλης συμφωνίας», όπως χαρακτήρισε ο Ντόναλντ Τραμπ τη σύμβαση για τις σπάνιες γαίες της Ουκρανίας, με την Ευρώπη να στέκει σαστισμένη μπρος στη ραγδαιότητα των γεωπολιτικών εξελίξεων.

«Ο Ζελένσκι θα έρθει στις ΗΠΑ την Παρασκευή. Θα υπογράψει τη συμφωνία για τα πολύτιμα μέταλλα», επιβεβαίωσε χθες ο Ντόναλντ Τραμπ. Το «τελικό» σχέδιο της συμφωνίας -που παρουσιάζουν οι Financial Times- προβλέπει τη δημιουργία Επενδυτικού Ταμείου Ανοικοδόμησης όπου θα καταλήγουν τα έσοδα από τα ουκρανικά ορυκτά.

Το Κίεβο θα καταβάλει το μισό των εσόδων από τη μελλοντική εμπορευματική εκμετάλλευση των κρατικών ορυκτών πόρων. Από τη συμφωνία, ωστόσο, απουσιάζουν οι εγγυήσεις ασφάλειας στην Ουκρανία, κάτι που ζητούσε επίμονα το Κίεβο και η Ευρώπη.

Eρωτηθείς τι «κερδίζει» η Ουκρανία από τη συμφωνία για τα ορυκτά, η απάντηση του Τραμπ ήταν: «Τα 350 δισεκατομμύρια δολάρια που έχει ήδη λάβει, στρατιωτικό εξοπλισμό και το δικαίωμα να πολεμά».

Νέα ήττα για την ΕΕ

Ενώ λοιπόν η Ευρώπη είχε κατά νου να έχει και εκείνη σημαντική επιρροή στις κρίσιμες πρώτες ύλες της Ουκρανίας, έχοντας σηκώσει το μεγαλύτερο βάρος στον εξοπλισμό της χώρας, άργησε. Την πρόλαβε ο Τραμπ.

Ένα από τα πιο σημαντικά χημικά στοιχεία που χάνει, είναι το λίθιο, το οποίο αποτελεί το «κλειδί» της μετάβασης στη νέα εποχή, με τις μπαταρίες ιόντων λιθίου να χρησιμοποιούνται όχι μόνο σε ηλεκτρικά αυτοκίνητα, αλλά και σε κινητά τηλέφωνα, φορητούς υπολογιστές και σε όλα τα προϊόντα υψηλής τεχνολογίας που λειτουργούν με επαναφόρτιση.

Η Ευρώπη, όμως, έχει ένα σημαντικό πρόβλημα: Σχεδόν το σύνολο του λιθίου προέρχεται από χώρες εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Η Γαλλίδα καθηγήτρια Γεωλογίας Εμιλί Ζανό εξηγεί ότι το λίθιο είναι, για παράδειγμα, απαραίτητο για την κατασκευή μπαταριών για ηλεκτρικά οχήματα. Στην Ουκρανία υπάρχει επίσης τιτάνιο, που χρησιμοποιείται στην ηλεκτρονική και στην αεροδιαστημική, ιδιαίτερα για την κατασκευή αεροσκαφών.

Η Ευρώπη αναμένεται να συμπιεστεί ανάμεσα στις συμπληγάδες των τριών μεγάλων παικτών της νέας τεχνολογικής επανάστασης

Επιπλέον, υπάρχει παλλάδιο ή γραφίτης. Η Ουκρανία είναι μία από τις πέντε κορυφαίες χώρες στον κόσμο όσον αφορά τα αποθέματα γραφίτη, διαθέτοντας περίπου 19 εκατομμύρια τόνους διαθέσιμου μεταλλεύματος.

Η Ευρώπη αναμένεται λοιπόν να μείνει ακόμη πιο πίσω στον παγκόσμιο ανταγωνισμό, ο οποίος διογκώνεται ολοένα και περισσότερο από τις ΗΠΑ και την Κίνα, ενώ η Ρωσία γίνεται με τη σειρά της ένας εκ των μεγάλων «παικτών» σε αυτήν την σκακιέρα, μέσω των κατακτήσεών της στην πλούσια σε σπάνιες γαίες ανατολική Ουκρανία.

Το λίθιο είναι επίσης το πιο περιζήτητο μέταλλο στον κόσμο για την ενεργειακή, πράσινη μετάβαση. Σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας, η αξία του λιθίου στην παγκόσμια αγορά έφτασε τα 320 δισεκατομμύρια δολάρια το 2022. Με απλά λόγια, διπλασιάστηκε μέσα σε πέντε χρόνια.

Η Ευρώπη αναμένεται να συμπιεστεί ανάμεσα στις συμπληγάδες των τριών μεγάλων παικτών της νέας τεχνολογικής επανάστασης, ελπίζοντας να μη συνθλιβεί εξαιτίας της γεωπολιτικής ανυπαρξίας της.

Ο χάρτης με τις σπάνιες γαίες της Ουκρανίας

Στον ακόλουθο χάρτη της Ουκρανίας, οι σπάνιες γαίες εμφανίζονται με κόκκινο και πορτοκαλί, το ουράνιο με καφέ χρώμα, το λίθιο με κιτρινωπό, το τιτάνιο με τιρκουάζ και ο σίδηρος με μπλε.

Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ουκρανίας, τα οποία επικαλείται το Reuters, η χώρα έχει κοιτάσματα για 22 από τα 34 ορυκτά που προσδιορίζονται ως κρίσιμα από την Ευρωπαϊκή Ένωση, συμπεριλαμβανομένων σπάνιων γαιών όπως το λανθάνιο, το δημήτριο, το νεοδύμιο, το έρβιο και το ύττριο.

Ωστόσο, με τη Ρωσία να ελέγχει περίπου το ένα πέμπτο του εδάφους της Ουκρανίας, έως και το 40% των πόρων της Ουκρανίας είναι υπό κατοχή. Συγκαταλέγονται τουλάχιστον δύο από τα κοιτάσματα λιθίου της Ουκρανίας, ένα στο Ντονέτσκ και άλλο στη Ζαπορίζια.

Όπως αναφέρει ο Guardian, οι σπάνιες γαίες είναι μια υποκατηγορία 17 κρίσιμων ορυκτών, τα οποία είναι απαραίτητα για τη κατασκευή κινητών τηλεφώνων, ηλεκτρικών οχημάτων, συστημάτων καθοδήγησης πυραύλων και άλλων ηλεκτρονικών συσκευών, καθώς και για διάφορες βιομηχανικές και ενεργειακές εφαρμογές. Τα περισσότερα από τα στοιχεία σπανίων γαιών δεν είναι ιδιαίτερα σπάνια, αλλά είναι ιδιαίτερα δύσκολη όπως και καταστροφική για το περιβάλλον η εξόρυξη και η επεξεργασία τους.

Στις σπάνιες γαίες περιλαμβάνονται το ευρώπιο, που χρησιμοποιείται σε ράβδους ελέγχου πυρηνικών σταθμών παραγωγής ενέργειας, τα δυσπρόσιο, γκανδολίνιο και πρασεοδύμιο, που χρησιμοποιούνται στους μαγνήτες των κινητών, και τα γαδολίνιο, όλμιο και υττέρβιο, που χρησιμοποιούνται μεταξύ άλλων σε λέιζερ.

Ανεκμετάλλευτα κοιτάσματα

Η Ουκρανία διαθέτει περίπου το 5% των παγκόσμιων αποθεμάτων σε ορυκτά, όμως αυτά που ορέγεται ο Τραμπ είναι στο μεγαλύτερο μέρος τους ανεκμετάλλευτα, δύσκολα να εξορυχθούν ή υπό ρωσικό έλεγχο σε κατεχόμενες ουκρανικές περιοχές.

Παράγει κυρίως τρία κρίσιμης σημασία ορυκτά: μαγγάνιο (8η παραγωγός παγκοσμίως σύμφωνα με το World Mining Data), τιτάνιο (11η) και γραφίτη (14η), απαραίτητα για τις ηλεκτρικές μπαταρίες.

Εξάλλου σύμφωνα με τη γαλλική υπηρεσία γεωλογικών και ορυκτών ερευνών (BRGM), η Ουκρανία συγκεντρώνει το «20% των παγκόσμιων εκτιμώμενων αποθεμάτων» γραφίτη, ενώ «είναι μία από τις βασικές χώρες στην Ευρώπη που έχει δυναμικό» για την εκμετάλλευση λιθίου, επίσης σημαντικού για τις μπαταρίες.

Η ίδια η κυβέρνηση της Ουκρανίας αναφέρει ότι η χώρα διαθέτει «ένα από τα μεγαλύτερα αποθέματα» λιθίου στην Ευρώπη, αν και «αυτή τη στιγμή» δεν γίνονται εξορύξεις.

Όπως εκτιμά η ουκρανική κυβέρνηση, για την εκμετάλλευση του κοιτάσματος στο Νοβοπολτάβσκε, στην επαρχία της Ζαπορίζια, θα χρειαστούν 300 εκατ. δολάρια επενδύσεις.

Όμως το κοίτασμα αυτό -στο οποίο πιστεύεται ότι υπάρχει απατίτης, ταντάλιο, νιόβιο, στρόντιο, σπάνιες γαίες ακόμη και ουράνιο- βρίσκεται σε μια περιοχή της Ζαπορίζια την οποία ελέγχει ο ρωσικός στρατός.

To ζητούμενο για τον Τραμπ

Σύμφωνα με την εφημερίδα Guardian, ο λόγος που ο Τραμπ είναι τόσο πρόθυμος να πάρει στα χέρια του τα κρίσιμα ορυκτά της Ουκρανίας είναι η Κίνα όπου βρίσκεται το μεγαλύτερο μέρος της παγκόσμιας επεξεργασίας ορυκτών.

Σύμφωνα με τον ΔΟΕ, το μερίδιο της Κίνας είναι περίπου 35% για το νικέλιο, 50-70% για το λίθιο και το κοβάλτιο και σχεδόν 90% για τους REE. Η κυριαρχία της στο τελευταίο, ιδιαίτερα, είναι συντριπτική. Σύμφωνα με τα στοιχεία του USGS , το 2024 η Κίνα αντιπροσώπευε σχεδόν τα μισά αποθέματα REE παγκοσμίως.

Με τον Τραμπ να υποκινεί ουσιαστικά έναν εμπορικό πόλεμο με την Κίνα με την επιβολή δασμών σε κινεζικά προϊόντα, η πρόσβαση των ΗΠΑ σε κρίσιμα ορυκτά απειλείται δυνητικά. Οι σπάνιες γαίες και τα ορυκτά είναι οι δομικοί λίθοι της οικονομίας του μέλλοντος, και αν οι ΗΠΑ δεν τους πάρουν στα χέρια τους, κάποιος άλλος θα το κάνει, σύμφωνα με αναλυτές.

Το αναθεωρημένο σχέδιο

Το αναθεωρημένο σχέδιο της συμφωνίας, σύμφωνα με όσα αναφέρονται στους Financial Times προβλέπει ως «συμβιβαστική λύση» ένα Ταμείο στο οποίο η Ουκρανία θα συνεισφέρει το 50% των εσόδων από την εκμετάλλευση των ορυκτών πόρων.

Kι αυτό χαρακτηρίζεται ως μικρή υποχώρηση του Τραμπ που απαιτούσε μερίδιο 500 δισ. δολαρίων από την εκμετάλλευση αυτών των πόρων, ενώ αυτό διαμορφώνεται τώρα στο 50%. Οι όροι ωστόσο δεν είναι ακόμα ξεκάθαροι.

Μόλις την περασμένη εβδομάδα, ο Ντόναλντ Τραμπ περιέγραφε τον Ζελένσκι ως «δικτάτορα», αφού ο Ουκρανός ηγέτης απέρριπτε τα αιτήματα των ΗΠΑ ισχυριζόμενος ότι τον πιέζουν να υπογράψει μια συμφωνία αξίας άνω των 500 δισεκατομμυρίων δολαρίων που θα χρέωνε «10 γενιές» Ουκρανών.

Ερωτηθείς εάν οι προμήθειες αμερικανικού εξοπλισμού και πυρομαχικών στην Ουκρανία ο πρόεδρος των ΗΠΑ είπε ότι θα συνεχιστούν, είπε: «Ίσως μέχρι να συνάψουμε συμφωνία με τη Ρωσία».

Ο Αμερικανός πρόεδρος δήλωνε ότι επιθυμεί οι ΗΠΑ να αποζημιωθούν για τη βοήθεια που έχουν προσφέρει τα τελευταία τρία χρόνια στην Ουκρανία. Η Ουάσινγκτον ζητούσε δεσμεύσεις ύψους 500 δισεκ. δολαρίων, περίπου τέσσερις φορές το ποσό της βοήθειας που έχει προσφέρει ως τώρα στο Κίεβο, το οποίο, σύμφωνα με το IfW Kiel, εκτιμάται στα 120 δισεκ. δολάρια.

Σύμφωνα με αυτόν τον υψηλόβαθμο Ουκρανό αξιωματούχο, οι Αμερικανοί «έχουν αφαιρέσει όλους τους όρους που δεν μας ταίριαζαν, κυρίως τα 500 δισεκ. δολάρια».

Οι εγγυήσεις ασφαλείας

Για το Κίεβο ένας όρος κλειδί προκειμένου να δώσει πρόσβαση στους πόρους του στους εταίρους του είναι να λάβει εγγυήσεις ασφαλείας, δηλαδή έναν πολιτικοστρατιωτικό μηχανισμό που θα αποτρέψει τη Ρωσία να της επιτεθεί ξανά μετά τη σύναψη εκεχειρίας.

Η Ουκρανία εκτιμά ότι η καλύτερη εγγύηση που θα μπορούσε να της δοθεί θα ήταν η ένταξή της στο ΝΑΤΟ σενάριο το οποίο απορρίπτει η Ουάσιγκτον.

Άλλο ουκρανικό αίτημα: στρατιωτική ειρηνευτική αποστολή σε περίπτωση εκεχειρίας. Αλλά οι ΗΠΑ έχουν απορρίψει το ενδεχόμενο, αν και δεν αντιτίθενται στην ανάπτυξη ευρωπαϊκών δυνάμεων στην Ουκρανία.

Τελικά το κείμενο της συμφωνίας για τα ορυκτά θα περιλαμβάνει μια αναφορά στην ασφάλεια της Ουκρανίας, αλλά όχι συγκεκριμένες εγγυήσεις. Όπως δήλωσε ο ανώτερος Ουκρανός αξιωματούχος, οι συζητήσεις για το θέμα δεν έχουν ολοκληρωθεί.

Πηγή: In.gr