Κακάο: Πώς η παράνομη χρυσοθηρία ανεβάζει τις τιμές τις τιμές του εμπορεύματος

Η χρηματιστηριακή τιμή του κακάο έχει τριπλασιαστεί από τις αρχές του 2023 φέροντας τη σοκολατοποιία σε εξαιρετικά δύσκολη θέση καθώς αναγκάζεται να μετακυλίσει τις ανατιμήσεις της βασικής πρώτης ύλης στους καταναλωτές, διακινδυνεύοντας μείωση των πωλήσεών τους.

Παρόλα αυτά, από αυτό το ράλι, οι καλλιεργητές κακάο στην Γκάνα, τη δεύτερη μεγαλύτερη παραγωγό του πολύτιμου εμπορεύματος στον κόσμο, δεν πληρώθηκαν δεκάρα παραπάνω, λόγω του καθεστώτος ελέγχου των τιμών.

Αυτό ώθησε πολλούς αγρότες της χώρας να πουλήσουν τις εκμεταλλεύσεις τους σε παράνομους ανθρακωρύχους που έχουν αποδεκατίσει εκτάσεις γης και έχουν μολύνει μεγάλο μέρος του νερού.

Η βιομηχανία κακάο, η κοινωνία των πολιτών και μια έκθεση που ανατέθηκε από την κυβέρνηση υποστηρίζουν ότι οι ανθρακωρύχοι υποστηρίζονται από υψηλά ιστάμενους πολιτικούς.

Η περίπτωση του αγρότη Isaac Frimpong, την οποία παρουσιάζουν οι FT είναι ενδεικτική της εξάπλωσης της παράνομης χρυσοθηρίας στην Γκάνα. Ο 31χρονος αγρότης σχεδίαζε να φτιάξει τη δική του καλλιέργειας νοικιάζοντας μια μικρή έκταση γης. Οταν, όμως, έφτασε στο χωράφι, διαπίστωσε ότι είχε λεηλατηθεί από χρυσοθήρες.

Galamsey

O νεαρός αγρότης που μάζευε έναν χρόνο τα χρήματα προκειμένου καταφέρει να πληρώσει την προκαταβολή για το ενοίκιο του χωραφιού, δεν τα πήρε ποτέ πίσω από τον ιδιοκτήτη. Είχε γίνει ένα από τα θύματα του  «galamsey», όπως αποκαλούν οι ντόπιοι την πρακτική της παράνομης εξόρυξης χρυσού.

«Το galamsey καταστρέφει τις γεωργικές εκτάσεις και τα μέσα διαβίωσής μας», είπε ο Φριμπόνγκ, ο οποίος συνεχίζει να δουλεύει ως εργάτης.

Η εκτόξευση του galamsey εντείνει την κρίση στην παραγωγή κακάο στην Γκάνα, που έπεσε 20% πέρσι. Οι καλλιέργειες στην Γκάνα και στην Ακτή Ελεφαντοστού, οι οποίες μαζί παράγουν περισσότερο από το μισό κακάο στον κόσμο, μειώνονται από την εποχή 2020-2021 εξαιτίας των αλλεπάλληλων πληγμάτων από την κλιματική αλλαγή, τα κρούσματα ασθενειών και τις επί χρόνια ανεπαρκείς επενδύσεις.

Το galamsey είναι «η πιο κακοήθης» από όλους τους παράγοντες που προκαλούν την κρίση και δεν είναι αναστρέψιμη, λόγω των πρακτικών που εφαρμόζουν οι χρυσοθήρες οι οποίες μολύνουν το έδαφος και το νερό, είπε στους FT ο Antonie Fountain, CEO του Voice Network, μη κερδοσκοπικής οργάνωσης που επικεντρώνεται στη βιωσιμότητα του κακάο.

«Από τη στιγμή που το galamsey βρίσκεται στα αγροκτήματα, το έδαφος και το νερό είναι μολυσμένες έρημοι», είπε χαρακτηριστικά.

Παρά την κατακραυγή από τη βιομηχανία και τους περιβαλλοντολόγους, δεν έχει γίνει τίποτα ουσιαστικό για να διορθωθεί το πρόβλημα. Το 2021, μια έκθεση που συντάχθηκε κατόπιν ανάθεσης από την κυβέρνηση έριξε την ευθύνη για την ανάπτυξη του galamsey στις «διεφθαρμένες» ρυθμιστικές αρχές και στα στελέχη του κυβερνώντος κόμματος.

«Τείνει να γίνει σαν ένα καρτέλ ναρκωτικών που χρηματοδοτείται από ανθρώπους πολύ κοντά στην εξουσία», δήλωσε ο Enoch Randy Aikins, αναλυτής στο Ινστιτούτο Μελετών Ασφάλειας. Αν εμπλέκονται κομματικά στελέχη και άτομα με επιρροή, γίνεται πολύ δύσκολο για οποιαδήποτε κυβέρνηση να επιβάλλει τη νομιμότητα, πρόσθεσε.

Καλλιεργητές σε απόγνωση

Οι καλλιεργητές κακάο που αρνούνται να συμμετάσχουν στον πυρετό του χρυσού δίνουν ουσιαστικά μια μάχη χωρίς υποστήριξη. Καθώς παλεύουν με γειτονικούς ανθρακωρύχους που μολύνουν τη γη τους και παίρνουν εργάτες, έχουν δεμένα τα χέρια και από τους κυβερνητικούς κανονισμούς που αρχικά είχαν σκοπό να τους προστατεύσουν.

Το Συμβούλιο Κακάο της Γκάνας (Cocobod), το οποίο αγοράζει απευθείας από τους καλλιεργητές και πουλά στους εμπόρους, πληρώνει στους αγρότες μόλις το ένα τρίτο από τις εισπράξεις που φέρνουν οι τιμές της διενθούς αγοράς, καθώς βάσει του τρόπου υπολογισμού που εφαρμόζει, παίρνει ως βάση τις τιμές της προηγούμενης σεζόν.

Το σύστημα αυτό σχεδιάστηκε για να προστατεύει τους αγρότες από τις μεγάλες πτώσεις των διεθνών τιμών. Οι τελευταίες ανατιμήσεις, όμως, γυρίζουν μπούμπεραγκ στους αγρότες. Επιπλέον, το συμβούλιο κόβει από τα ποσά που πρέπει να πληρώσει στους αγρότες, για υπηρεσίες όπως η παροχή φυτοφαρμάκων και το μαζικό κλάδεμα – τα οποία οι αγρότες λένε ότι δεν υλοποιούνται πάντα.

Εγκαταλείπουν επαγγέλματα

Το galamsey υπάρχει εδώ και χρόνια, αλλά πολλοί κάτοικοι συνειδητοποίησαν τον επείγοντα χαρακτήρα της κρίσης πέρυσι, όταν η κρατική εταιρεία ύδρευσης μείωσε την παροχή καθαρού νερού κατά 75% σε ορισμένες περιοχές, λέγοντας ότι δεν μπορούσε να διαχειριστεί τα επίπεδα χημικών που αφήνει η εξόρυξη χρυσού. Το μέγεθος του προβλήματος είναι τέτοιο ώστε ένας βιομηχανικός οργανισμός προειδοποίησε ότι η Γκάνα μπορεί να χρειαστεί να αρχίσει να εισάγει νερό εάν η κατάσταση δεν βελτιωθεί γρήγορα.

Οι διαδηλωτές βγήκαν στους δρόμους της πρωτεύουσας Άκρα καθώς η κατάσταση έκτακτης ανάγκης ενίσχυσε την εκτεταμένη δυσαρέσκεια κατά της πρώην προέδρου Nana Akufo-Addo. Ο νέος πρόεδρος Τζον Μαχάμα έχει δεσμευτεί για καταστολή της παράνομης εξόρυξης, αλλά ακόμη τίποτα δεν έχει αποσαφηνιστεί.

Στις παράνομες εξορύξεις, χρησιμοποιούνται ακριβοί εκσκαφείς βαρέως τύπου, οι οποίοι συχνά αγοράζονται με κεφάλαια που προέρχονται από κυβερνητικούς αξιωματούχους και τις διασυνδέσεις τους, αναφέρει η έκθεση του 2021 που ανατέθηκε από την κυβέρνηση. Ο πυρετός του χρυσού έχει προσελκύσει επίσης ιδιώτες κινέζους επενδυτές που έχουν καταφτάσει στις περιοχές εξόρυξης στην Γκάνα.

Πολίτες της Γκάνας που ασκούσαν εξειδικευμένα επαγγέλματα όπως η ξυλουργική, η ραπτική, ακόμη και το σχέδιο μόδας έχουν εγκαταλείψει τη δουλειά τους για να αναλάβουν την εξαντλητική, και μερικές φορές επικίνδυνη, δουλειά της ανασκαφής για χρυσό, με την ελπίδα ότι μόλις φύγει το πρώτο κύμα εξόρυξης, θα καθαρίσουν ό,τι χρυσό έχει απομείνει πίσω.

Ο James Ayim, μέλος της τοπικής συνέλευσης που κυβερνά την περιοχή που περιέχει το Osino, ήλπιζε κάποτε να σταματήσει το galamsey. Τώρα, λέει ότι ένας από τους λόγους για τους οποίους αποτυγχάνει η σύλληψη παράνομων χρυσοθήρων είναι επειδή οι αστνομικοί δωροδοκούνται εύκολα.

Ο Ayim πιστεύει ότι θα ήταν πιο αποτελεσματικό εάν η χώρα ρύθμιζε καλύτερα την εξόρυξη χρυσού μικρής κλίμακας, καθώς υπάρχει συχνά μια άνοδος στα μικροεγκλήματα όταν επιβάλλονται αυστηρά περιοριστικά μέτρα.

«Για τους νέους που το κάνουν αυτό, είναι θέμα επιβίωσης. Η επιφανειακή εξόρυξη δεν μπορεί να σταματήσει, αλλά ίσως μπορεί να γίνει με υπευθυνότητα», είπε.