Σπάνιες γαίες: Γιατί έχουν σημασία και τι (πραγματικά) ψάχνει ο Τραμπ

Μετά από ένα έντονο παρασκήνιο, και ολόκληρο τον κόσμο να παρακολουθεί εμβρόντητος την on camera διαμάχη του Ντόναλντ Τραμπ με τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι την περασμένη Παρασκευή στο Οβάλ Γραφείο, αμφότερες οι πλευρές διαμηνύουν ότι η συμφωνία που θα δώσει στις ΗΠΑ πρόσβαση στους ορυκτούς πόρους της Ουκρανίας πλησιάζει στην υπογραφή της.

Ο Αμερικανός πρόεδρος πίεσε τον Ουκρανό ομόλογό του να υπογράψει μια συμφωνία που θα επέτρεπε στις ΗΠΑ να επωφεληθούν από τους αναξιοποίητους πόρους της Ουκρανίας – μια συμφωνία που, όπως λέει, θα αξίζει εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολάρια και θα περιλαμβάνει το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο της Ουκρανίας καθώς και τους ορυκτούς πόρους.

Ωστόσο, ο πρόεδρος έχει εκφράσει ιδιαίτερο ενθουσιασμό για τα μέταλλα σπάνιων γαιών της χώρας, τα οποία χρησιμοποιούνται σε μία ευρεία γκάμα προϊόντων, από κινητά τηλέφωνα έως ηλεκτρικά αυτοκίνητα.

Το ενδιαφέρον του Τραμπ για τις σπάνιες γαίες δεν είναι καινούργιο. Όπως θυμίζουν οι Financial Times, σε εκτενές του δημοσίευμα, το 2017 ο πρόεδρος είχε υπογράψει ένα εκτελεστικό διάταγμα για την εξασφάλιση προμηθειών κρίσιμων ορυκτών, και το 2020 ένα άλλο που έκρουε τον κώδωνα του κινδύνου για την κυριαρχία της Κίνας στην προμήθεια στοιχείων σπάνιων γαιών. Το πρόσφατο ενδιαφέρον του προέδρου να αποκτήσει τον έλεγχο της Γροιλανδίας πηγάζει επίσης από τους ορυκτούς πόρους της χώρας.

Υπάρχουν 17 στοιχεία σπάνιων γαιών που, παρά το όνομά τους, δεν είναι ιδιαίτερα σπάνια

Το αφήγημα των σπάνιων γαιών

Σύμφωνα με την ερευνητική ομάδα Project Blue, ο τομέας των σπάνιων γαιών είχε αξία περίπου 7 δισεκατομμύρια δολάρια παγκοσμίως το 2023, και σύμφωνα με το Γεωλογικό Ινστιτούτο των ΗΠΑ στην Ουκρανία, δεν υπάρχουν εμπορικά αποθέματα σπάνιων γαιών.

Ωστόσο, ο Τραμπ είναι αποφασισμένος να καταλάβει μεγαλύτερο μερίδιο της αγοράς σπάνιων γαιών . Η κινεζική κυριαρχία στη διύλιση και παραγωγή αυτών των στοιχείων, λένε ειδικοί του κλάδου, αποτελεί απειλή για τις ΗΠΑ, τις δυτικές εταιρείες και τις αλυσίδες εφοδιασμού τους.

Τι είναι τα μέταλλα των σπάνιων γαιών;

Υπάρχουν 17 στοιχεία σπάνιων γαιών που, παρά το όνομά τους, δεν είναι ιδιαίτερα σπάνια. Είναι ζωτικής σημασίας για τη μετάβαση στην καθαρή ενέργεια και χρησιμοποιούνται σε μια σειρά από βιομηχανίες και προϊόντα, όπως smartphone, τηλεοράσεις, ανεμογεννήτριες και καταλυτικούς μετατροπείς στα αυτοκίνητα.

Ποιες είναι οι σπάνιες γαίες: Λανθάνιο, Κήριο, Πρασεοδύμιο, Νεοδύμιο, Προμήθιο, Σαμάριο, Ευρώπιο, Γαδολίνιο, Τέρβιο, Δυσπρόσιο, Χόλμιο, Έρβιο, Θούλιο, Υτέρβιο, Λουτίτιο, Ύττριο και Σκάνδιο

Η Κίνα έχει λίγο λιγότερο από τα μισά από τα αποθέματα σπάνιων γαιών στον κόσμο, με τη Βραζιλία, την Ινδία και την Αυστραλία να είναι επίσης hotspots

Τα μέταλλα βρίσκονται σε ορισμένα πυριγενή πετρώματα και κοιτάσματα αργίλου σε όλο τον κόσμο, αλλά η εξόρυξή τους είναι δαπανηρή και περιλαμβάνει μια περίπλοκη διαδικασία εξόρυξης .

Είναι ζωτικής σημασίας για την παραγωγή μόνιμων μαγνητών που χρησιμοποιούνται σε μαχητικά αεροσκάφη και πυραύλους. Ως αποτέλεσμα, εμφανίζονται τόσο στους καταλόγους της ΕΕ όσο και των ΗΠΑ με άλλα κρίσιμα ορυκτά που περιλαμβάνουν λίθιο, νικέλιο και κοβάλτιο.

Πού βρίσκονται;

Η Κίνα έχει λίγο λιγότερο από τα μισά από τα αποθέματα σπάνιων γαιών στον κόσμο, με τη Βραζιλία, την Ινδία και την Αυστραλία να είναι επίσης hotspots , σύμφωνα με το Αμερικανικό Γεωλογικό Ινστιτούτο.

Ένα βασικό ερώτημα για τις εταιρείες είναι εάν τα κοιτάσματα σπάνιων γαιών είναι οικονομικά βιώσιμα για την εξόρυξη.

Η Κίνα είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός σπάνιων γαιών στον κόσμο και ελέγχει περίπου το 90% της παγκόσμιας ικανότητας επεξεργασίας, σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας.

Σύμφωνα με το Γεωλογικό Ινστιτούτο των ΗΠΑ:

• Οι ΗΠΑ παράγουν περισσότερο από το 10% των παγκόσμιων εξορυκτικών σπάνιων γαιών. Αλλά αμερικανικές εταιρείες, όπως η MP Materials, πρέπει να στείλουν το μέταλλο που εξορύσσουν στις ΗΠΑ στην Κίνα για επεξεργασία.
• Η Γροιλανδία έχει κάποια εμπορικά βιώσιμα αποθέματα σπάνιων γαιών, αλλά δεν είναι παραγωγός των μετάλλων.
• Η Ουκρανία δεν έχει γνωστά εμπορικά αποθέματα σπάνιων γαιών.

Οι κολοσσοί του κλάδου

Σύμφωνα με τους FT, το μεγαλύτερο ορυχείο σπάνιων γαιών είναι το Bayan Obo στην κινεζική περιοχή της Εσωτερικής Μογγολίας, το οποίο παράγει τα μέταλλα μαζί με το σιδηρομετάλλευμα.

Αν και οι σπάνιες γαίες δεν θεωρούνται σπάνιες, η συγκέντρωση μετάλλων που βρίσκονται σε κάθε δεδομένο κοίτασμα συχνά δεν είναι αρκετή για να καταστήσει την τοποθεσία οικονομικά βιώσιμη για την εξόρυξη.

«Αυτό που είναι σπάνιο με αυτά είναι όταν εμφανίζονται σε υψηλές συγκεντρώσεις», είπε η Sally Gibson, καθηγήτρια γεωχημείας στο Πανεπιστήμιο του Cambridge. Τα κοιτάσματα έτειναν να έχουν διάμετρο μικρότερη από ένα χιλιόμετρο, γεγονός που καθιστούσε δύσκολη την εύρεση τους, πρόσθεσε.

Οι σπάνιες γαίες εξορύσσονται συνήθως ως υποπροϊόν άλλων πιο γνωστών και ευρέως χρησιμοποιούμενων ορυκτών, όπως ο σίδηρος και ο φώσφορος, που βρίσκονται δίπλα τους.

Παρά το ενδιαφέρον του Τραμπ για τις σπάνιες γαίες στην Ουκρανία, δεν υπάρχουν ενεργά ορυχεία ή κοιτάσματα υπό ανάπτυξη στη χώρα, σύμφωνα με την Benchmark Mineral Intelligence.

Γιατί είναι τόσο δύσκολο να εξορυχθούν;

Η παραγωγή σπάνιων γαιών είναι εξαιρετικά περίπλοκη και δαπανηρή.

Η εξαγωγή τους από πετρώματα και πηλό και η διύλισή τους σε προϊόν που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για βιομηχανικούς σκοπούς είναι μια χρονοβόρα διαδικασία, επειδή τα μέταλλα πρέπει να διαχωριστούν και να καθαριστούν μεμονωμένα.

Περιλαμβάνει πολλά στάδια και είναι δύσκολο γιατί τα μέταλλα έχουν παρόμοια χημικά χαρακτηριστικά, που κάνουν τον διαχωρισμό τους ιδιαίτερα δύσκολο.

«Η διύλιση είναι πραγματικά εκεί όπου τα πράγματα γίνονται δύσκολα», δήλωσε ο Pierre Josso, αναπληρωτής διευθυντής του Κέντρου Πληροφοριών για Κρίσιμα Ορυκτά του Ηνωμένου Βασιλείου. «Η διαχείριση του διαχωρισμού τους σε μεμονωμένα στοιχεία απαιτεί πολύ χρόνο και ενέργεια».

Μπορεί επίσης, να είναι μια βρώμικη διαδικασία, καθώς ορισμένα από τα μεταλλεύματα που περιέχουν σπάνιες γαίες έχουν ραδιενεργά στοιχεία, όπως το θόριο. Σημαίνει ότι οι μονάδες επεξεργασίας μπορεί να καταλήξουν με ραδιενεργά απόβλητα, από τα οποία είναι δύσκολο και δαπανηρό να απαλλαγούμε.

Γιατί η Κίνα κυριαρχεί στην αγορά

Η Κίνα επενδύει στη διύλιση και την επεξεργασία σπάνιων γαιών εδώ και 30 χρόνια και ελέγχει το 90% της παγκόσμιας ικανότητας επεξεργασίας, σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας.

«Μπορείτε να εξορύξετε οπουδήποτε στον κόσμο, αλλά αν δεν δημιουργήσετε επίσης την ικανότητα τήξης και διύλισης, θα στείλετε το μετάλλευμά σας στην Κίνα για να εξευγενιστεί», είπε ο Josso.

Οι κίνδυνοι για τις δυτικές εταιρείες λόγω της κυριαρχίας της Κίνας στην αλυσίδα εφοδιασμού αναγνωρίζονται από τη βιομηχανία.

«Γνωρίζουμε ότι είναι μια στρατηγική ευπάθεια εδώ και πολύ καιρό, αλλά είναι τόσο μεγάλης έντασης κεφαλαίου για να δημιουργηθεί η ενδιάμεση επεξεργασία [που περιλαμβάνει αποθήκευση και μεταφορά]», δήλωσε η Gracelin Baskaran, διευθύντρια στο Κέντρο Στρατηγικών και Διεθνών Σπουδών των ΗΠΑ.

Η Κίνα συνέχισε επίσης να παράγει σπάνιες γαίες σε κλίμακα, παρά την πτώση των τιμών καθώς η προσφορά υπερβαίνει τη ζήτηση. Η ανάπτυξη της κινεζικής προσφοράς έχει αυξηθεί ταχύτερα από τη ζήτηση από το 2020. Η πλεονάζουσα προσφορά αναμένεται να διατηρηθεί τουλάχιστον έως το 2026 ή το 2027, σύμφωνα με το Benchmark Mineral Intelligence.

Γιατί οι σπάνιες γαίες έχουν σημασία

Οι δυτικές κυβερνήσεις ανησυχούν για την κυριαρχία της Κίνας στην αγορά σπάνιων γαιών λόγω της σημασίας τους σε μια σειρά τομέων, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που θεωρούνται κρίσιμοι για την εθνική ασφάλεια, όπως η άμυνα.

Αυτή η εξάρτηση από την Κίνα εκθέτει τη Δύση σε αλλαγές στις πολιτικές της χώρας, οι οποίες θα μπορούσαν να προκαλέσουν όλεθρο με τις αλυσίδες εφοδιασμού και την υγεία των εταιρειών που εξαρτώνται από τα μέταλλα για τα προϊόντα τους.

Οι ανησυχίες για την Κίνα χρονολογούνται τουλάχιστον από το 2010, όταν η Ένωση Μαγνητικών Υλικών των ΗΠΑ προειδοποίησε για μια «επικείμενη κρίση σπάνιων γαιών » που είπε ότι συνιστούσε απειλή για την οικονομία και την εθνική ασφάλεια των ΗΠΑ.

Παρά τους φόβους αυτούς, η Δύση απέτυχε να ανταποκριθεί. Για παράδειγμα, η ΕΕ εξακολουθεί να μην παράγει στοιχεία σπάνιων γαιών που εξορύσσονται, και σύμφωνα με την Κομισιόν εισάγει το 98% των μαγνητών της από την Κίνα.

Το Πεκίνο έδειξε πώς θα μπορούσε να εκμεταλλευτεί την κυριαρχία του στην αγορά τον Δεκέμβριο του 2023, όταν απαγόρευσε την εξαγωγή τεχνολογίας επεξεργασίας σπάνιων γαιών.