Οικογενειακά γραφεία: Οι κρυφοί κίνδυνοι από τη δράση τους

Τον Αύγουστο 2023, ένα σκάνδαλο δισεκατομμυρίων συγκλόνισε τη Σιγκαπούρη, όταν συνελήφθησαν αλλοδαποί υπήκοοι που ξέπλεναν τεράστια χρηματικά ποσά. Αλλά αυτό που προκάλεσε περισσότερη αμηχανία στις αρχές ήταν ότι έξι οικογενειακά γραφεία, ελάχιστα ελεγχόμενες ιδιωτικές εταιρείες διαχείρισης περιουσίας για πλούσιους δεν είχαν χρησιμοποιηθεί απλώς για τη διαχείριση παράνομων κεφαλαίων, αλλά έλαβαν και φορολογικά οφέλη από το κράτος.

Ήταν ένα ηχηρό καμπανάκι, είπε στους Financial Times ο Γισάν Λι, επικεφαλής κανονιστικής συμμόρφωσης για την Ασία στην εταιρεία επενδυτικών υπηρεσιών IQ-EQ και πρώην διευθυντής στη Νομισματική Αρχή της Σιγκαπούρης (MAS), τη χρηματοοικονομική ρυθμιστική αρχή της χώρας και de facto κεντρική τράπεζα.

Τα οικογενειακά γραφεία μπορούν να λειτουργήσουν ως λανθάνουσα πηγή κινδύνου στο χρηματοπιστωτικό σύστημα που δεν μπορούν να δουν οι ρυθμιστικές αρχές

«Οι εγκληματίες βρήκαν τρωτά σημεία στις τράπεζες και στα οικογενειακά γραφεία», είπε στους FT εξέχον στέλεχος του κλάδου στη Σιγκαπούρη.

Το σκάνδαλο είναι ένα από μια σειρά πρόσφατων αποκαλύψεων που έχουν επικεντρώσει την προσοχή στις χρήσεις – και πιθανές καταχρήσεις – των οικογενειακών γραφείων.

Τι είναι τα οικογενειακά γραφεία

Ο όρος «οικογενειακό γραφείο» γενικά σημαίνει μια ιδιωτική εταιρεία που παρέχει επενδύσεις και άλλες υπηρεσίες σε ένα πλούσιο άτομο ή οικογένεια. Όμως, στις περισσότερες χώρες η αποστολή και η νομική δομή του είναι σε μεγάλο βαθμό απροσδιόριστες.

Παραδοσιακά είναι ένα μέσο για τις πλούσιες οικογένειες να διαχειρίζονται τον πλούτο τους και τις νομικές και επιχειρηματικές υποθέσεις τους εσωτερικά, ο τομέας περιλαμβάνει πλέον εταιρείες που εκτελούν μια σειρά από λειτουργίες, από την κατανομή περιουσιακών στοιχείων έως τη φιλανθρωπία και τις υπηρεσίες τρόπου ζωής, όπως η βόλτα των σκύλων. (Τα γραφεία μιας μεμονωμένης οικογένειας διαφέρουν από τα γραφεία τα οποία διαχειρίζονται τις επενδύσεις και άλλες υποθέσεις πολλών εντολέων ή οικογενειών).

Συνολικά το χρηματικό ποσό που διαχειρίζονται είναι κολοσσιαίο — και αυξάνεται. Σύμφωνα με εκτιμήσεις της Deloitte, το 2024 υπήρχαν περισσότερα από 8.000 γραφεία μεμονωμένων οικογενειών παγκοσμίως, τα οποία διαχειρίζονταν περιουσιακά στοιχεία 3,1 τρισεκατομμυρίων δολαρίων. Μέχρι το 2030, ο αριθμός αναμένεται να αυξηθεί σε σχεδόν 11.000, που θα διαχειρίζεται $5,4 τρισεκατομμύρια.

Μόνο στη Σιγκαπούρη, σύμφωνα με την κυβέρνηση, ο αριθμός των γραφείων μεμονωμένων οικογενειών αυξήθηκε σε 2.000 μέχρι το τέλος του 2024, άλμα 43% μόνο πέρυσι. Στη Βόρεια Αμερική, η Deloitte εκτιμά ότι ο αριθμός θα εκτιναχθεί σε 4.200 έως το 2030, σχεδόν διπλάσιος από το 2019.

Ένας από τους ταχύτερα αναπτυσσόμενους τομείς οικονομικών, τα οικογενειακά γραφεία είναι επίσης ένας από τους λιγότερο κατανοητούς – ή ρυθμιζόμενους. Η συνεχιζόμενη επέκτασή τους παγκοσμίως προκαλεί αυξανόμενα ερωτήματα για το πού πραγματικά απευθύνονται και σχετικά με το είδος των κανόνων που πρέπει να τηρούν.

Στο Χονγκ Κονγκ, η κυβέρνηση έχει θέσει στόχο να προσελκύσει νέα οικογενειακά γραφεία για να προσελκύσει πλούσιους πελάτες. Μια πρόσφατη υποτιθέμενη υπόθεση απάτης στην Ευρώπη έφερε νέα προσοχή στην πιθανότητα κατάχρησης του όρου «οικογενειακό γραφείο», ενώ στις ΗΠΑ ήταν ένα αμφιλεγόμενο θέμα από την κατάρρευση το 2021 του Archegos Capital Management, το οποίο ταξινομήθηκε ως οικογενειακό γραφείο αλλά λειτουργούσε ως hedge fund υψηλού κινδύνου. Έχουν γίνει κινήσεις στο Αμερικανικό Κογκρέσο για την επιβολή αυστηρότερων κανονισμών στα οικογενειακά γραφεία, αν και δεν έχουν νομοθετηθεί.

Μια λανθάνουσα πηγή κινδύνων

Για ορισμένους επικριτές, τα οικογενειακά γραφεία μπορούν να λειτουργήσουν ως λανθάνουσα πηγή κινδύνου στο χρηματοπιστωτικό σύστημα που δεν μπορούν να δουν οι ρυθμιστικές αρχές. Σε μια εποχή κατά την οποία η κυβέρνηση Τραμπ υποβαθμίζει τη σημασία της καταπολέμησης του χρηματοοικονομικού εγκλήματος, αυτές οι ανησυχίες για πιθανή κατάχρηση μάλλον θα αυξηθούν.

Σύμφωνα με τον Τσακ Κόλινς, διευθυντή του Προγράμματος για την Ανισότητα και το Κοινό Καλό στο Ινστιτούτο Πολιτικών Μελετών στην Ουάσιγκτον, τα οικογενειακά γραφεία είναι «ένα άναρχο καταφύγιο για το κεφάλαιο στις ΗΠΑ», όπως είπε στους FT.

Ορισμένα είναι «εταιρείες επενδύσεων υψηλού κινδύνου… συγκεντρώνοντας τεράστιες δεξαμενές κεφαλαίων για επενδύσεις σε διαφορετικά πράγματα χωρίς αναφορά και χωρίς επίβλεψη», είπε.

Όσον αφορά το προσωπικό, «τα οικογενειακά γραφεία τείνουν να είναι πολύ λιτά», είπε σε ερευνητές της UBS ο πρώην επικεφαλής ενός ελβετικού οικογενειακού γραφείου. Το 20% απασχολούσε μόνο έως και τρία άτομα, ενώ τα δύο τρίτα είχαν έως και 10. Αλλά, μερικές εξαιρετικά πλούσιες οικογένειες έχουν γραφεία που απασχολούν εκατοντάδες, αναφέρεται σε σχετική μελέτη.

Το επίπεδο επαγγελματισμού μπορεί να ποικίλλει δραματικά. Ο Νικ Γουόρ, επικεφαλής του διεθνούς ιδιωτικού ομίλου περιουσίας στη δικηγορική εταιρεία Taylor Wessing, είπε στους FT: «Από τη μια πλευρά έχουμε ίσως τον πρώην οικογενειακό δικηγόρο να παίζει ρόλο οικογενειακού γραφείου και στο άλλο άκρο του φάσματος είναι ένα πλήρως λειτουργικό οικογενειακό γραφείο με ικανότητα διαχείρισης, δυνατότητα lifestyle και εσωτερικού λογιστηρίου».

Ενώ πριν από 20 χρόνια ένα άτομο θα χρειαζόταν περιουσία περίπου 200 εκατομμυρίων δολαρίων για να δημιουργήσει ένα οικογενειακό γραφείο που «λειτουργεί σωστά, αν θέλετε να συγκεντρώσετε τα πάντα υπό μια στέγη», αυτό το ποσό είναι τώρα πιο κοντά στα 3 δισεκατομμύρια δολάρια, προσθέτει ο Γουόρ.

Η διαφορά οικογενειακού γραφείου και ιδιωτικής τραπεζικής

Η διαφορά μεταξύ μιας ιδιωτικής τράπεζας και του οικογενειακού γραφείου μοιάζει με «πρετ-α-πορτέ έναντι υψηλής ραπτικής», σημείωσε ο Ζαν-Μπαπτίστ Γοτιέ, που έχει το δικό του οικογενειακό γραφείο με έδρα το Λονδίνο.

Καθώς τα παγκόσμια οικονομικά κέντρα ανταγωνίζονται για να προσελκύσουν τους υπερπλούσιους, τα οικογενειακά γραφεία χρησιμοποιούνται ως δέλεαρ. Στη Σιγκαπούρη, εφόσον έχουν λογαριασμό σε ελεγχόμενη τράπεζα και πληρούν διάφορα κριτήρια ιδιοκτησίας, τα οικογενειακά γραφεία μπορούν να διαχειρίζονται χρήματα χωρίς να χρειάζεται να ρυθμίζονται με πιο επαχθές καθεστώς ως διαχειριστές κεφαλαίων. Και εάν έχουν πάνω από ένα συγκεκριμένο μέγεθος και απαχολούν προσωπικό με σχετικά προσόντα μπορούν να λάβουν φορολογικά οφέλη.

Το Χονγκ Κονγκ προσφέρει επίσης σημαντικές φορολογικές εκπτώσεις. Τα γραφεία μιας οικογένειας που διαχειρίζονται περισσότερα από 240 εκατομμύρια δολάρια HK (31 εκατομμύρια δολάρια) και πληρούν άλλα κριτήρια δεν υποχρεούνται να πληρώνουν φόρο επί των κερδών. Στο Χονγκ Κονγκ, όπου υπήρχαν περίπου 2.700 οικογενειακά γραφεία το 2023, στόχος της κυβέρνησης είναι να προσελκύσει 200 ακόμη μέχρι το τέλος 2025.

Στις ΗΠΑ, τα οικογενειακά γραφεία ρυθμίζονται κατ’ αρχήν από τον νόμο περί συμβούλων επενδύσεων, ο οποίος απαιτεί εγγραφή στην Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς. Ωστόσο, σύμφωνα με τον λεγόμενο «κανονισμού οικογενειακού γραφείου», τα γραφεία που εξυπηρετούν μόνο «οικογενειακούς πελάτες» και ανήκουν στην εν λόγω οικογένεια εξαιρούνται.

Υπάρχουν και εδώ φορολογικά πλεονεκτήματα: σε ορισμένες περιπτώσεις, τα αμερικανικά οικογενειακά γραφεία μπορούν να αφαιρέσουν έξοδα, όπως και στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Πέρα από τις φορολογικές ελαφρύνσεις, υπάρχουν και άλλοι λόγοι για την δημιουργία τέτοιου γραφείου. Οι οικογένειες θέλουν την «αυτονομία» για να ακολουθήσουν τη δική τους στρατηγική, λέει η Λόρεν Κόεν, καθηγήτρια οικονομικών και επιχειρηματικότητας στο Harvard Business School.

Η ελάχιστα ρυθμιζόμενη φύση των οικογενειακών γραφείων σημαίνει ότι δεν υπάρχουν περιορισμοί σχετικά με το ποιος μπορεί να χρησιμοποιήσει το όρο ή τι επιλέγει να κάνει με αυτόν.

Εκκωφαντικές απάτες, τεράστιοι κίνδυνοι

Ο Ολλανδός Ρούτγκερ Γιάνσε, που θα δικαστεί για φερόμενη απάτη 4 εκατομμυρίων ευρώ αφού συγκέντρωσε χρήματα από επενδυτές χωρίς να τα επενδύσει στη συνέχεια, είχε εγγραφεί σε τουλάχιστον τρία ΔΣ οικογενειακών γραφείων ως πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της ανύπαρκτης εταιρείας Janse Capital Family Office.

Στην υπόθεση της Σιγκαπούρης του 2023, τα οικογενειακά γραφεία ήταν ο «φερετζές» για ξέπλυμα χρημάτων από παράνομο διαδικτυακό τζόγο.

Η Κοέν του Harvard Business School λέει ότι αυτή η έλλειψη επίσημου ορισμού ήταν ένα πρόβλημα στη Σιγκαπούρη και στο Χονγκ Κονγκ.

Ενώ μερικοί υποστηρίζουν ότι ο όρος κάποιες φορές χρησιμοποιείται εσφαλμένα, ο Γοτιέ πιστεύει κατηγορηματικά ότι δεν έχει οριστεί σωστά εξαρχής.

Ανήσυχοι για την έλλειψη διαφάνειας και τα τεράστια ποσά που διαχειρίζονται τα οικογενειακά γραφεία, ορισμένοι επικριτές υποστηρίζουν ότι η ανάπτυξή τους γίνεται πρόβλημα για τις ρυθμιστικές αρχές, τις κυβερνήσεις και τους πολίτες.

Όταν η Archegos αθέτησε τα χρέη της το 2021, όφειλε περισσότερα από 10 δισεκατομμύρια δολάρια στους πιστωτές και προκάλεσε ζημίες 5,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων στην Credit Suisse, συνιστώντας έναν σημαντικό παράγοντα στην κατάρρευση της τράπεζας δύο χρόνια αργότερα. Επειδή η Archegos είχε χαρακτηριστεί ως οικογενειακό γραφείο, η απάτη πέρασε απαρατήρητη μέχρι που ήταν πολύ αργά.

Σε μια προσπάθεια να αντιμετωπίσει το πρόβλημα, η βουλευτής των ΗΠΑ Αλεξάντρια Οκάσιο-Κόρτεζ εισήγαγε νομοσχέδιο που θα απαιτούσε από τα οικογενειακά γραφεία με περισσότερα από 750 εκατομμύρια δολάρια υπό διαχείριση να εγγραφούν ως σύμβουλοι επενδύσεων στην SEC και αναφέρουν τις διαθέσεις τους. Αλλά δεν το έκανε νόμο.

Άλλοι ανησυχούν για το τεράστιο χρηματικό ποσό, κίνδυνος που τονίστηκε από τη θεαματική κατάρρευση της Archegos.

Μετά το σκάνδαλο της Σιγκαπούρης, η ρυθμιστική αρχή MAS έχει αυστηροποιήσει τον ορισμό της για τα «οικογενειακά γραφεία», συμπεριλαμβανομένης της απαίτησης ότι πρέπει να έχουν λογαριασμό σε ρυθμιζόμενη τράπεζα. Επιβάλλει επίσης αυστηρότερους ορισμούς για το ποιος θεωρείται μέλος της οικογένειας.

Ωστόσο, φαίνεται να υπάρχει ελάχιστη θέληση για αλλαγή – και ακόμη λιγότερο τώρα που η κυβέρνηση Τραμπ είναι επικεφαλής, φοβούνται οι επικριτές.