Μισθοί: Κρίσιμο ζήτημα η γεφύρωση του χάσματος των δύο φύλων[γραφήματα]

Με αφορμή την παγκόσμια ημέρα της γυναίκας, στις 8 Μαρτίου, η συζήτηση για το χάσμα στους μισθούς παραμένει έντονη και επίκαιρη. Σε έρευνά του το Κέντρο Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών(ΚΕΠΕ), διαπιστώνει τόσο τις ανισότητες που παραμένουν ακόμα, όσο και τις αναγκαίες πολιτικές που πρέπει να ακολουθηθούν, ώστε να μετρηθούν βήματα στην γεφύρωση.

Η έρευνα εξετάζει τα μη χειρωνακτικά επαγγέλματα στο επίπεδο της ΕΕ σε επιχειρήσεις με 10 ή περισσότερους εργαζομένους, οι οποίες αποτελούν περίπου το 7,5% όλων των επιχειρήσεων που λειτουργούν στην ΕΕ, ενώ απασχολούν πάνω από το 70,5% των εργαζομένων στον ιδιωτικό τομέα.

Οι αποκλίσεις στους μισθούς

Παρότι παρουσιάζεται πρόοδος, υπάρχουν ακόμα αρκετά βήματα ειδικά σε τομείς με υψηλούς μισθούς και σε χώρες με μεγάλα εμπορικά πλεονάσματα. Συνεπώς, με δεδομένη την πολυπλοκότητα του ζητήματος, τα παρουσιαζόμενα ευρήματα παρέχουν μια ουσιαστική βάση για περαιτέρω διερεύνηση, με στόχο την προώθηση της ισότητας των φύλων στις αγορές εργασίας.

Το διάγραμμα παρουσιάζει δεδομένα για τον μέσο ωριαίο μισθό (υπολογισμένο σε μονάδες κοινής αγοραστικής δύναμης, PPS) για το απασχολούμενο δυναμικό του ιδιωτικού τομέα σε αυτές τις επιχειρήσεις.

Τι συμβαίνει στις χώρες της ΕΕ

Σε αρκετές χώρες, οι αποδοχές των ανδρών ξεπερνούν σημαντικά αυτές των γυναικών. Για παράδειγμα, στη Γερμανία, το ωρομίσθιο των ανδρών υπολογίζεται σε 21,7 χρηματικές μονάδες(χ.μ.) PPS, σε σύγκριση με τις γυναίκες που αμείβονται με 17,8. Ομοίως, στην Αυστρία, οι άνδρες εμφανίζουν αμοιβές ύψους 19,4 χ.μ. PPS, ενώ οι γυναίκες 15,7. Η Φινλανδία και η Γαλλία εμφανίζουν επίσης σημαντικές διαφορές, με το ωρομίσθιο των ανδρών να εκτιμάται σε 19,5 και 19,7 χ.μ. PPS, αντίστοιχα, σε σύγκριση με τις γυναίκες, το ωρομίσθιο των οποίων ανέρχεται σε 16,4 και 17,2 χ.μ. PPS.

Αντίθετα, ορισμένες χώρες εμφανίζουν μικρότερα μισθολογικά χάσματα, με τις αποδοχές των γυναικών να πλησιάζουν ή και περιστασιακά να ξεπερνούν αυτές των ανδρών. Στο Βέλγιο, για παράδειγμα, οι γυναίκες κερδίζουν 24,0 χ.μ. PPS, σχεδόν ισοδύναμα με τους άνδρες που εκτιμώνται στις 24,2 χ.μ. PPS. Στο Λουξεμβούργο, οι γυναίκες ξεπερνούν ελαφρώς τους άνδρες (23,5 έναντι 23,4 χ.μ. PPS), ενώ στη Σλοβενία υπολογίζεται σχετικά μικρό χάσμα μεταξύ ανδρών και γυναικών, με τις γυναίκες να κερδίζουν 14,2 χ.μ. PPS έναντι των ανδρών που αμείβονται με 15,2.

Μικρότεροι μισθοί – μικρότερο μισθολογικό χάσμα

Στην μελέτη παρατηρείται πως σε χώρες με χαμηλότερους μισθούς, τα μισθολογικά χάσματα μεταξύ των φύλων είναι συχνά λιγότερο έντονα. Για παράδειγμα, στην Πορτογαλία, οι άνδρες αμείβονται με 10,7 χ.μ. PPS την ώρα, σε σύγκριση με τις γυναίκες που αμείβονται με 10,0, ενώ στη Ρουμανία οι άνδρες κερδίζουν 13,4 έναντι των γυναικών που κερδίζουν 13,2. Η Μάλτα δείχνει επίσης μικρό χάσμα, με τις αποδοχές των ανδρών να ανέρχονται σε 13,9 χ.μ. PPS έναντι των γυναικών που κερδίζουν 13,1.

Χώρες με υψηλότερους μέσους μισθούς, όπως η Δανία, η Ιρλανδία και το Βέλγιο, τείνουν να έχουν μικρότερα μισθολογικά χάσματα μεταξύ των φύλων. Ωστόσο, η τάση αυτή δεν είναι καθολική. Για παράδειγμα, η Γερμανία, παρόλο που έχει έναν από τους υψηλότερους μέσους μισθούς για τους άνδρες, παρουσιάζει σημαντική μισθολογική ανισότητα. Από την άλλη πλευρά, οικονομίες με χαμηλότερους μισθούς, όπως η Βουλγαρία, η Ουγγαρία και η Λετονία, εμφανίζουν μικρότερα μισθολογικά χάσματα σε ονομαστικούς όρους, παρόλο που αυτά τα χάσματα μπορεί να αντικατοπτρίζουν βαθύτερες δομικές ανισότητες, όταν εξετάζεται η σχετική κατανομή εισοδήματος.

Πιο έντονο το χάσμα στις θέσεις υψηλής ειδίκευσης

Οι τομείς υψηλών δεξιοτήτων και επαγγελμάτων που αφορούν θέσεις ευθύνης συχνά συμβάλλουν δυσανάλογα στις μισθολογικές διαφορές, ιδίως σε οικονομίες με ισχυρούς χρηματοοικονομικούς ή βιομηχανικούς τομείς. Έτσι, σημαντικές διαφορές παρατηρούνται στους μισθούς των «ανώτερων διευθυντικών και διοικητικών στελεχών» όπου οι αμοιβές των ανδρών διευθυντών είναι γενικά υψηλότερες από τις γυναίκες διευθύντριες σε όλες τις χώρες της ΕΕ.

Το μέγεθος του μισθολογικού χάσματος στην επιχειρηματική διοίκηση ποικίλλει σημαντικά και επηρεάζεται από παράγοντες που διαφέρουν μεταξύ των επιχειρήσεων και των ιδιαιτεροτήτων εσωτερικής διάρθρωσης.

Τι συμβαίνει στις θέσεις χαμηλής ειδίκευσης

Παρόμοια πρότυπα ανισότητας παρατηρούνται και σε επαγγέλματα που αφορούν «τεχνικούς και επαγγελματίες» όπου όλες οι χώρες αναφέρουν υψηλότερους μέσους μισθούς για τους άνδρες σε σύγκριση με τις γυναίκες. Ωστόσο, το μέγεθος του χάσματος διαφέρει. Οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, όπως η Βουλγαρία, η Ουγγαρία και η Λετονία, τείνουν να εμφανίζουν μικρότερα ονομαστικά χάσματα, ενώ οι πλουσιότερες χώρες, όπως η Γερμανία, η Ιρλανδία και η Ολλανδία, εμφανίζουν μεγαλύτερες δια- φορές σε απόλυτους όρους.

Αξιοσημείωτο είναι ότι το Λουξεμβούργο και η Δανία συγκαταλέγονται στις λίγες χώρες όπου οι αποδοχές των γυναικών πλησιάζουν ή ξεπερνούν αυτές των ανδρών σε αυτή την κατηγορία, υποδεικνύοντας καλύτερη μισθολογική ισότητα.

Οι μισθοί στον κλάδο των υπηρεσιών

Το απασχολούμενο δυναμικό στην «παροχή υπηρεσιών και στις πωλήσεις», μια από τις χαμηλότερα αμειβόμενες επαγγελματικές ομάδες στην ΕΕ παρουσιάζουν τα μικρότερα μισθολογικά χάσματα μεταξύ των φύλων, ενώ, στα συγκεκριμένα επαγγέλματα, οι γυναίκες εμφανίζονται να αμείβονται με ωρομίσθια ελαφρώς υψηλότερα από εκείνα των ανδρών.

Οι έμφυλες ανισότητες παραμένουν

Η μελέτη του ΚΕΠΕ καταλήγει πως το μισθολογικό χάσμα μεταξύ των φύλων αντανακλά ένα ευρύτερο φάσμα ανισοτήτων, πέρα από την απλή ποσοτική απόσταση που καταγράφεται στις αμοιβές.

Περιλαμβάνει διάφορα εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες στην πρόσβαση στην εργασία, στην επαγγελματική εξέλιξη και στην έκφραση των αιτημάτων τους για δίκαιη αμοιβή. Τα εμπόδια αυτά εκδηλώνονται με πολλούς τρόπους που αποκαλύπτουν τη σύνθετη λειτουργία των έμφυλων ανισοτήτων στον εργασιακό χώρο.

Τα στερεότυπα παραμένουν στα επαγγέλματα

Διαπιστώνεται πως ένας σημαντικός παράγοντας που συμβάλλει στο μισθολογικό χάσμα μεταξύ των φύλων είναι ο κλαδικός/τομεακός διαχωρισμός. Περίπου το 24% του χάσματος μπορεί να αποδοθεί στην υποεκπροσώπηση των γυναικών σε τομείς με χαμηλότερες αμοιβές, όπως η φροντίδα, η υγεία και η εκπαίδευση.

Τα επαγγέλματα σε αυτούς τους τομείς, όπου κυριαρχούν οι γυναίκες, συχνά υποτιμώνται συστηματικά, διαιωνίζοντας περαιτέρω τις εισοδηματικές ανισότητες. Αυτή η διαρκής υποτίμηση της εργασίας σε γυναικοκρατούμενους τομείς υπογραμμίζει την ανάγκη αλλαγής στις κοινωνικές αντιλήψεις και την υιοθέτηση πολιτικών που προάγουν τη δίκαιη αναγνώριση όλων των επαγγελμάτων. Ένας άλλος παράγοντας που επηρεάζει το μισθολογικό χάσμα αφορά την άνιση κατανομή της αμειβόμενης και μη αμειβόμενης εργασίας.

Οι γυναίκες, κατά μέσο όρο, εργάζονται περισσότερες ώρες την εβδομάδα από τους άνδρες, αλλά αφιερώνουν σημαντικά περισσότερο χρόνο σε μη αμειβόμενες υποχρεώσεις, όπως η φροντίδα και οι οικιακές εργασίες.

Με το βάρος της φροντίδας του «νοικοκυριού» να πέφτει ακόμα πάνω στις γυναίκες, η ανισότητα αυτή δεν επηρεάζει μόνο τις επαγγελματικές επιλογές τους, αλλά περιορίζει και τις ευκαιρίες τους για επαγγελματική εξέλιξη, καθώς και τον βαθμό αξιοποίησης των ταλέντων/γνώσεων που κατέχουν.

Για την αντιμετώπιση αυτού του ζητήματος, η Ευρωπαϊκή Ένωση προωθεί πρωτοβουλίες όπως η ίση κατανομή της γονικής άδειας, δημόσιες υπηρεσίες φροντίδας παιδιών και οι πολιτικές εταιρειών που υποστηρίζουν ευέλικτες ρυθμίσεις εργασίας. Τα μέτρα αυτά στοχεύουν στη μείωση του δυσανάλογου βάρους της μη αμειβόμενης εργασίας στις γυναίκες και στη δημιουργία μιας πιο ισότιμης ισορροπίας μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής.

Υποεκπροσώπηση και στις διευθυντικές θέσεις

Το φαινόμενο της «γυάλινης οροφής» (glass ceiling), όρος που χρησιμοποιείται συχνά για να καταδείξει την υποεκπροσώπηση του γυναικείου πληθυσμού σε κλάδους υψηλής ευθύνης, επιδεινώνει περαιτέρω το μισθολογικό χάσμα. Ένα πλέγμα στερεοτυπικών αντιλήψεων, κανόνων συμπεριφοράς, ρόλων και πολιτισμικών κριτηρίων περιορίζουν την πρόσβαση των γυναικών σε υψηλές ηγετικές θέσεις .

Η θέση στην ιεραρχία της διοίκησης διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στον προσδιορισμό του επιπέδου αμοιβών. Ενδεικτικά, σύμφωνα με δεδομένα της Παγκόσμιας Τράπεζας για το 2021, εκτιμάται ότι στην ΕΕ27, οι γυναίκες εκπροσωπούσαν μόλις το 18,2% των διευθυντικών στελεχών κορυφαίων εταιρειών. Η άρση αυτών των εμποδίων απαιτεί στοχευμένες προσπάθειες για την υποστήριξη των γυναικών στην ανάληψη ανώτερων θέσεων και τη δι- ασφάλιση δίκαιης αμοιβής για τις συνεισφορές τους σε όλα τα επίπεδα.