Οι 3 κίνδυνοι για τις χώρες Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης – Η απειλή για τη συνοχή της ΕΕ

Οι οικονομίες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης (ΚΑΕ) βρίσκονται σε ένα κρίσιμο σημείο καμπής, καθώς αντιμετωπίζουν τρεις μεγάλες εξωτερικές προκλήσεις: την αδυναμία της γερμανικής βιομηχανίας, τους αυξανόμενους δασμούς των ΗΠΑ και την υπερπαραγωγή στον κινεζικό μεταποιητικό τομέα. Ωστόσο, πέρα από τις οικονομικές πιέσεις, οι χώρες αυτές διαδραματίζουν έναν ιδιαίτερο ρόλο στην ίδια τη διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Παρότι έχουν επωφεληθεί σημαντικά από την ένταξή τους στην ΕΕ, η οικονομική τους δομή και οι πολιτικές τους επιλογές συχνά εμποδίζουν τη διαδικασία εμβάθυνσης της Ένωσης και τη διαμόρφωση μιας πιο ανθεκτικής και συνεκτικής ευρωπαϊκής οικονομίας.

Οι χώρες της ΚΑΕ έχουν βασίσει την ανάπτυξή τους σε ένα εξαγωγικό μοντέλο που τις καθιστά ιδιαίτερα ευάλωτες στις διακυμάνσεις της παγκόσμιας ζήτησης. Ο μεταποιητικός τους τομέας είναι στενά συνδεδεμένος με τη γερμανική βιομηχανία, ιδίως στον κλάδο της αυτοκινητοβιομηχανίας, καθώς σχεδόν το 25% των εισροών της γερμανικής βιομηχανικής παραγωγής προέρχεται από την ΚΑΕ. Η αδυναμία της γερμανικής οικονομίας, που οφείλεται τόσο σε κυκλικούς παράγοντες (υψηλά επιτόκια, μειωμένη ζήτηση για κεφαλαιουχικά αγαθά) όσο και σε διαρθρωτικά προβλήματα (υψηλό ενεργειακό κόστος, εργασιακές ελλείψεις, αυξημένη ρυθμιστική επιβάρυνση), έχει επιβαρύνει τις οικονομίες της περιοχής. Η στενή αυτή σχέση περιορίζει τις δυνατότητες των χωρών της ΚΑΕ να διαφοροποιήσουν τη βιομηχανική τους παραγωγή, καθιστώντας τις εξαρτημένες από την πορεία της γερμανικής οικονομίας και αποτρέποντας τη μετάβασή τους σε ένα πιο ανθεκτικό και αυτάρκες μοντέλο ανάπτυξης.

Παράλληλα, οι αυξανόμενοι δασμοί των ΗΠΑ αποτελούν έναν ακόμη σοβαρό κίνδυνο για την ΚΑΕ. Ο πρόεδρος Τραμπ προχωρά στην εφαρμογή δασμών στις εισαγωγές από την ΕΕ, γεγονός που πλήττει δυσανάλογα τις χώρες της ΚΑΕ, λόγω της μεγάλης συμμετοχής τους στις παγκόσμιες αλυσίδες αξίας και των υψηλών εμπορικών τους πλεονασμάτων. Αν και η υποτίμηση των νομισμάτων τους θα μπορούσε να προσφέρει μια κάποια προστασία, η συνολική επίπτωση θα είναι αρνητική. Οι χώρες αυτές είναι ιδιαίτερα εκτεθειμένες στις εμπορικές εντάσεις λόγω της εξειδίκευσής τους σε κλάδους όπως η μεταποίηση και η αυτοκινητοβιομηχανία, οι οποίοι είναι οι πρώτοι στόχοι των δασμολογικών μέτρων των ΗΠΑ. Η αβεβαιότητα που δημιουργούν οι εμπορικές εντάσεις μειώνει επίσης τις επενδύσεις και την κατανάλωση, επιβαρύνοντας την ανάπτυξη στην ΚΑΕ, με το πλήγμα να είναι σχεδόν διπλάσιο από το μέσο όρο της ΕΕ27.

Ένας τρίτος εξωτερικός κίνδυνος προέρχεται από την Κίνα, η οποία αντιμετωπίζει υπερπαραγωγή στο μεταποιητικό της τομέα και προσπαθεί να διαθέσει το πλεονάζον βιομηχανικό της προϊόν στις παγκόσμιες αγορές. Το γεγονός αυτό ασκεί πίεση στους παραγωγούς της ΕΕ, ιδιαίτερα στις χώρες της ΚΑΕ, καθώς ενισχύει τον ανταγωνισμό σε τομείς όπως η αυτοκινητοβιομηχανία, οι μπαταρίες και τα ηλιακά πάνελ. Αν οι εμπορικές εντάσεις ΗΠΑ-Κίνας ενταθούν περαιτέρω, η Κίνα θα αναζητήσει νέες αγορές, επιβαρύνοντας ακόμα περισσότερο τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις, που ήδη δυσκολεύονται να ανταγωνιστούν τις κινεζικές τιμές λόγω κρατικών επιδοτήσεων. Η Πολωνία έχει καταφέρει να διατηρήσει συγκριτικά πλεονεκτήματα, αυξάνοντας την ποικιλομορφία της παραγωγής της, σε αντίθεση με χώρες όπως η Τσεχία, όπου η εξάρτηση από τις εξαγωγές ενδιάμεσων προϊόντων προς τη Γερμανία την καθιστά ιδιαίτερα ευάλωτη στις κινεζικές πιέσεις.

Μια πιθανή στρατηγική για την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων είναι η μετατόπιση των χωρών της ΚΑΕ προς την παραγωγή προϊόντων υψηλότερης προστιθέμενης αξίας. Ωστόσο, αυτή η διαδικασία απαιτεί επενδύσεις σε εκπαίδευση, έρευνα και ανάπτυξη, καθώς και τη βελτίωση των υποδομών και του ενεργειακού εφοδιασμού. Μέχρι στιγμής, οι περισσότερες χώρες της ΚΑΕ έχουν κινηθεί προς την αντίθετη κατεύθυνση, με το μεταποιητικό τους τομέα να βασίζεται περισσότερο στην ποσότητα παρά στην καινοτομία. Η χαμηλή παραγωγικότητα, η έλλειψη εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού και οι υψηλές τιμές ενέργειας αποτελούν πρόσθετα εμπόδια σε αυτή τη μετάβαση.

Αυτό το οικονομικό μοντέλο όχι μόνο περιορίζει τις αναπτυξιακές προοπτικές της ΚΑΕ, αλλά λειτουργεί και ως εμπόδιο για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Οι χώρες αυτές διατηρούν υψηλά εμπορικά πλεονάσματα και επωφελούνται από τα ευρωπαϊκά κονδύλια, αλλά αντιστέκονται σε πολιτικές που θα ενίσχυαν την ενοποίηση της ΕΕ. Πολλές από αυτές απορρίπτουν την ιδέα της δημοσιονομικής αλληλεγγύης, φοβούμενες ότι η εναρμόνιση της φορολογικής πολιτικής ή η δημιουργία ενός κοινού δημοσιονομικού μηχανισμού θα μείωνε το ανταγωνιστικό τους πλεονέκτημα. Επιπλέον, χώρες όπως η Πολωνία και η Ουγγαρία ακολουθούν συχνά εθνικιστικές πολιτικές που συγκρούονται με το ευρωπαϊκό πλαίσιο κανόνων, δημιουργώντας θεσμικές εντάσεις που δυσκολεύουν τη λήψη κοινών αποφάσεων.

Η στάση αυτή υπονομεύει τη συνοχή της ΕΕ και μειώνει τη συλλογική ανθεκτικότητα απέναντι σε εξωτερικές κρίσεις. Η Ευρωπαϊκή Ένωση αντιμετωπίζει αυξανόμενες γεωπολιτικές και οικονομικές προκλήσεις, που απαιτούν μεγαλύτερη συνεργασία και συντονισμό. Ωστόσο, η ελλιπής ενσωμάτωση των χωρών της ΚΑΕ στην ευρωπαϊκή οικονομική και πολιτική αρχιτεκτονική καθιστά δύσκολη τη μετάβαση προς ένα πιο συνεκτικό και ανθεκτικό μοντέλο.

Τμήμα Έρευνας και Ανάπτυξης του Προγράμματος Συμπληρωματικής Εκπαίδευσης (E-learning) του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών

Βάση Δεδομένων για Οικονομικές Προβλέψεις

Επιστημονικός Υπεύθυνος Π.Ε. Πετράκης (Καθηγητής), Συνεργάτες Δρ. Π.Χ. Κωστής και Δρ. Κ.Η. Καυκά με ομάδα ερευνητών