Ανισότητες: Μύθοι και πραγματικότητες

Χρόνια τώρα οι δημοκρατικές κοινωνίες βομβαρδίζονται με συνθήματα περί διεύρυνσης των ανισοτήτων, μεγέθυνση της ακρίβειας και μαζικής φτωχοποίησης. Και ο βομβαρδισμός είναι τόσο ισχυρός και μόνιμος ώστε πολύς κόσμος να «αισθάνεται» ότι τελεί υπό καθεστώς ανισότητας και δυστυχίας χωρίς να μπορεί να το αιτιολογήσει επαρκώς. Για παράδειγμα, όπως προκύπτει από έρευνα, η συντριπτική πλειοψηφία των Γάλλων είναι πεπεισμένοι ότι ζουν σε μια χώρα όπου οι ανισότητες δεν ήταν ποτέ τόσο μεγάλες, ενώ όλοι οι δείκτες δείχνουν αντίθετα ότι οι κοινωνικές διαφορές  έχουν μειωθεί απότομα τα τελευταία πενήντα χρόνια και είναι σημαντικά χαμηλότερες από ότι  πριν από έναν αιώνα, για να μην αναφέρουμε τα ακραία επίπεδα στα οποία έφθασαν στο πλαίσιο του Ancien Regime.

Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) που υποστηρίζουν, ερήμην των στοιχείων, ότι παγκοσμίως οι ανισότητες καλπάζουν.

Να όμως που τα διαθέσιμα στοιχεία, από επισήμως αναγνωρισμένους οργανισμούς, κάθε άλλο παρά επιβεβαιώνουν την «αίσθηση» αυτή. Έτσι, η ετήσια έκθεση που δημοσιεύτηκε από έγκριτους «αντι-νεοφιλελεύθερους» οικονομολόγους του World Inequality Lab, τo έργο του οποίου αποτελεί διεθνή αναφορά, υπενθυμίζει ότι οι ανισότητες μεταξύ πλούσιων και φτωχών χωρών, οι οποίες συνέχισαν να διευρύνονται μεταξύ της έναρξης της Βιομηχανικής Επανάστασης και του 1980, έχουν μειωθεί σημαντικά τα τελευταία 40 χρόνια χάρη στην παγκοσμιοποίηση και την οικονομική απογείωση στις αναδυόμενες χώρες της Ασίας. Ως αποτέλεσμα αυτής της κάλυψης, ο λόγος του μέσου εισοδήματος από το πλουσιότερο 10% προς το φτωχότερο 50%, ο οποίος είχε αυξηθεί σε 53% το 1980, μειώθηκε στο 38% το 2020 και η τάση συνεχίζεται. Οι συντάκτες της έκθεσης σημειώνουν, ωστόσο, ότι υπάρχει “ακόμα πολύς δρόμος” προτού αυτή η αναλογία επιστρέψει στο επίπεδο του 1820 (18 φορές), όταν ξεκίνησε η οικονομική “μεγάλη απόκλιση” μεταξύ των δυτικών χωρών και του υπόλοιπου κόσμου.

Απόκλισης βέβαια που σε μεγάλο βαθμό οφείλεται στην οργάνωση των μέσων παραγωγής πλούτου, στην έφεση για δημιουργία και στις θεσμικές δομές μιας δεδομένης κοινωνίας, που υιοθετούσε σύγχρονους τρόπους παραγωγής εισοδήματος.

Σε κάθε περίπτωση, από τα διαθέσιμα στοιχεία, προκύπτει ξεκάθαρα ότι η Ευρώπη είναι η περιοχή του κόσμου όπου η εισοδηματική ανισότητα περιορίζεται καλύτερα. Το πλουσιότερο 10% λαμβάνει το 36% του εισοδήματος σε σύγκριση με το 43% στην Ανατολική Ασία, το 45% στη Βόρεια Αμερική, το 55% στη Λατινική Αμερική και το 58% στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική. Η Ευρώπη είναι επίσης η περιοχή όπου οι ανισότητες πλούτου έχουν μειωθεί περισσότερο σε έναν αιώνα. Ενώ το πλουσιότερο 1% των Ευρωπαίων κατείχε το 55% του συνολικού πλούτου το 1910, το ποσοστό αυτό έχει πλέον μειωθεί στο 19%. Συγκριτικά, το πλουσιότερο 1% των Αμερικανών κατείχε το 43% του πλούτου το 1910, εξακολουθεί να κατέχει το 37% σήμερα.

Στο τελευταίο του βιβλίο «Μια σύντομη ιστορία της ισότητας», ο γνωστός Γάλλος οικονομολόγος Thomas Piketty και ο ίδιος ο συν-διευθυντής του World Inequality Lab αναγνωρίζουν ότι «…..έχει υπάρξει ένα ιστορικό κίνημα προς την ισότητα, τουλάχιστον από τα τέλη του δέκατου όγδοου αιώνα. Ο κόσμος των αρχών της δεκαετίας του 2020, όσο άδικος και αν φαίνεται, είναι πιο ισότιμος από αυτόν του 1950 ή του 1900, οι οποίοι ήταν οι ίδιοι με πολλούς τρόπους πιο ισότιμοι από εκείνους του 1850 ή του 1780…..».

Ο ίδιος ο Piketty εξάλλου στο βιβλίο του «Το Κεφάλαιο του 21ου αιώνα» εξηγεί τους λόγους που οδηγούν σε οικονομική μεγέθυνση, αλλά και πως η τελευταία μπορεί να παράγει ανισότητες όταν γίνεται αντικείμενο προσοδοθηρίας. Πάντως, κατά τον Γάλλο οικονομολόγο, που είναι φιλικός προς το Γαλλικό Σοσιαλιστικό Κόμμα, η εμπειρική του έρευνα, καταδεικνύει ότι στην παρούσα φάση κυριαρχίας της Χρηματοοικονομίας στη Δύση, η ύπαρξη των ανισοτήτων οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι ο πλούτος (το κεφάλαιο) συσσωρεύεται πιο γρήγορα και αποδίδει περισσότερο από όσο τα εισοδήματα που προέρχονται από την αμιγώς παραγωγική  εργασία. Εφόσον το ποσοστό απόδοσης του κεφαλαίου είναι σταθερά υψηλότερο από τον ρυθμό μεγέθυνσης της οικονομίας, τότε αναπόφευκτα η κληρονομιά, δηλαδή ο πλούτος που προέρχεται από το παρελθόν, υπερισχύει των περιουσιών που δημιουργούνται στο παρόν.

Παράλληλα, η δημιουργία εικονικού πλούτου από την άνοδο της χρηματιστηριακής τιμής των μετοχών που κατέχουν οι ιδρυτές εταιριών υψηλής τεχνολογίας, όπως ο Ίλον Μασκ για παράδειγμα, δημιουργεί νέες συνθήκες ανισοτήτων, οι οποίες αποκτούν σοκαριστικό χαρακτήρα. Όμως, η ανακατανομή αυτού του εικονικού πλούτου είναι περίπλοκη και σίγουρα αναποτελεσματική. Ακόμα και αν τα δισεκατομμύρια χρηματιστηριακής αξίας του Μάσκ, Μπελος και άλλων Στήβ Μπαιλτερ μοιράζονταν στους κατοίκους της υποσαχάριας Αφρικής, η δυστυχία τους δεν θα εξαφανιζόταν.

Ο μόνος βιώσιμος και αποτελεσματικός τρόπος αντιμετώπισης της παγκόσμιας ανισότητας παραμένει η τόνωση της οικονομικής ανάπτυξης στις φτωχές χώρες, από την μία πλευρά και η ανακατανομή των εισοδημάτων που προέρχονται από αέρα κοπανιστό στη Δύση από την άλλη.Αυτό υποστηρίζουν οικονομολόγοι όπως οι Μιλάνοβιτς Πικεττύ Γουόλφ και Ρουμπινί, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι νέες ανατροπές έρχονται  με τη διάδοση της Τεχνητής Νοημοσύνης.