Gazprom: Το μεγάλο σχέδιο για την εξυγίανση του άρρωστου γίγαντα

Μετά από χρόνια εκμετάλλευσης του μονοπωλίου στις εξαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου, η Gazprom δυσκολεύεται να ανακάμψει από τις υπέρογκες ζημιές της, μετά την πλήρη κλίμακα της ρωσικής επίθεσης στην Ουκρανία, η οποία κατέστρεψε το επιχειρηματικό της μοντέλο.

Στο πλαίσιο αυτής της μεταμόρφωσης, η Ελένα Ιλιούχινα, μια Ρωσίδα επιχειρηματίας, έχει αναδειχθεί αναπληρώτρια Διευθύνουσα Σύμβουλος της Gazprom και ηγείται ενός φιλόδοξου ανασχηματισμού της μεγαλύτερης εταιρείας της Ρωσίας, καθώς αυτή αντιμετωπίζει την μεγαλύτερη κρίση της τα τελευταία χρόνια, όπως αναφέρουν σε δημοσίευμά τους οι Financial Times.

Πρόκειται για μια αξιοσημείωτη άνοδο για μια γυναίκα που εντάχθηκε στην ομάδα της Gazprom πριν από πάνω από 15 χρόνια, σύμμαχο του Διευθύνοντα Συμβούλου της, Αλεξέι Μίλερ, και στενή φίλη της μακροχρόνιας συντρόφου του, Μαρίνα Ενταλτσέβα.

«Η Ιλιούχινα είναι γεμάτη ενέργεια και εξαιρετική στην εταιρική πολιτική. Είναι σαν τη Σέρσεϊ Λάνιστερ (τον φιλοδοξό χαρακτήρα από το Game of Thrones). Αλλά αμφιβάλλω αν ακόμα κι αυτή μπορεί να ταράξει αυτό το βάλτο», είπε ένα άτομο που εργαζόταν μαζί της, μιλώντας στους FT. Πριν από μερικά χρόνια, μια τόσο εκτεταμένη αναδιοργάνωση θα ήταν αδιανόητη. Αλλά χωρίς μεταρρύθμιση, το μέλλον για την Gazprom φαίνεται ζοφερό.

H Ελένα Ιλιούχινα

Οι αριθμοί «πονάνε» την Gazprom

Φέτος, οι συνολικές παραδόσεις στην Ευρώπη και την Τουρκία αναμένεται να μειωθούν περισσότερο από πέντε φορές σε σχέση με τα επίπεδα του 2019, πέφτοντας στα 47 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα και 34 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα το 2034. Η ροή μετρητών θα παραμείνει αρνητική, φτάνοντας σε έλλειμμα 15 τρισεκατομμυρίων ρουβλίων μέχρι το 2034, σύμφωνα με μια παρουσίαση της Gazprom, 42 σελίδων, που προετοιμάστηκε πέρυσι και έχει δει η Financial Times.

Το έγγραφο, με τίτλο “Μετασχηματισμός της Gazprom”, αναδεικνύει τα βασικά προβλήματα από διαταραγμένες αλυσίδες εφοδιασμού και αδύναμες συμβάσεις μέχρι περιορισμένη πρόσβαση στην ευρωπαϊκή αγορά, την οποία η Gazprom κυριαρχούσε μέχρι τη στιγμή που χρησιμοποίησε το σχεδόν μονοπώλιο της για να προκαλέσει την χειρότερη ενεργειακή κρίση στην Ευρώπη εδώ και μισό αιώνα. Η Ιλιούχινα θέλει να συγκεντρώσει τις διάσπαρτες διευθύνσεις της Gazprom σε μια «ενιαία, κάθετα ενσωματωμένη εταιρεία». Αυτό περιλαμβάνει την ενίσχυση του ελέγχου της Gazprom Neft, της δυναμικής και καλά διοικούμενης πετρελαϊκής εταιρείας, όπου πέρασε πάνω από μια δεκαετία — και τη πιο κερδοφόρα διεύθυνση στο χαρτοφυλάκιο της Gazprom.

Η παρουσίαση προτείνει επίσης τη μείωση του κόστους — από τα ταξίδια και τα ενοίκια γραφείων μέχρι τις σχέσεις με την κυβέρνηση — και την εκποίηση μη βασικών περιουσιακών στοιχείων, περιλαμβανομένων των πωλήσεων κάποιων ή όλων των δικτύων τροφοδοσίας με μεθάνιο της Gazprom. Τον Φεβρουάριο, η Gazprom δημοσίως έθεσε αρκετά κτίρια προς πώληση. Η παραδοχή από την Gazprom της ανάγκης για προσαρμογή αναδεικνύει πόσο έχει πέσει ένας πυλώνας της ρωσικής οικονομίας. «Ολόκληρη η επιχειρηματική δομή είχε χτιστεί σε ένα περιβάλλον συνεχούς ανάπτυξης», λέει ένα άτομο κοντά στη Gazprom. «Αλλά τώρα όλα έχουν αλλάξει».

Ως μέρος του σχεδίου, η Ιλιούχινα πρότεινε τη μεγαλύτερη μείωση προσωπικού στην ιστορία της εταιρείας στην κεντρική διοίκηση. Μετά από δύο δεκαετίες επέκτασης, 1.600 θέσεις εργασίας θα πρέπει να περικοπούν, εξήγησε σε επιστολή της προς τον Αλεξέι Μίλερ. Στις αρχές του 2025, η Ιλιούχινα παρουσίασε ένα λεπτομερές σχέδιο για μείωση προσωπικού, το οποίο είδε η FT.

Το σχέδιο προβλέπει επίσης το κλείσιμο τουλάχιστον τριών τμημάτων, συμπεριλαμβανομένου ενός που ιδρύθηκε το 2022 για να βρει τρόπους αντικατάστασης της δυτικής τεχνολογίας με ρωσικές εναλλακτικές. Άλλες οκτώ διευθύνσεις, όπως εξωτερικές οικονομικές υποθέσεις και κεφαλαιακές επισκευές, προορίζονται για συγχωνεύσεις, ενώ οι νομικές, φορολογικές και χρηματοοικονομικές λειτουργίες θα ενοποιηθούν σε έναν κεντρικό κόμβο.

«Ήταν αναπόφευκτο — αν μη τι άλλο, άργησε πολύ», λέει η Τατιάνα Μίτροβα, ερευνήτρια στο Κέντρο Πολιτικής Παγκόσμιας Ενέργειας του Πανεπιστημίου Κολούμπια. «Αυτή είναι η Gazprom — ένας γραφειοκρατικός, ιεραρχικός γίγαντας. Δεν αποτελεί έκπληξη που είναι μία από τις τελευταίες ρωσικές κρατικές εταιρείες που αγκαλιάζουν τη μεταρρύθμιση».

Ο έλεγχος του Πούτιν

Ο Πούτιν άρχισε να ενισχύει τον έλεγχο πάνω στην Gazprom αμέσως μετά την άνοδό του στην εξουσία στις αρχές της δεκαετίας του 2000, εν μέσω της εκτόξευσης των τιμών της ενέργειας, τοποθετώντας τον Αλεξέι Μίλερ, πρώην αναπληρωτή του στο γραφείο του δημάρχου της Αγίας Πετρούπολης, στη θέση του επικεφαλής της. Τα τεράστια κέρδη της Gazprom βοήθησαν στη χρηματοδότηση μιας αυτοκρατορίας που εκτείνεται πολύ πέρα από την ενέργεια, από μεγάλα τηλεοπτικά κανάλια όπως το NTV μέχρι την τρίτη μεγαλύτερη τράπεζα της Ρωσίας και μεγάλο μέρος του αθλητικού τομέα της χώρας. Απασχολεί περίπου 500.000 άτομα.

Η Gazprom δεν βοήθησε μόνο στην ενίσχυση της κυριαρχίας του Πούτιν στη Ρωσία, εν μέρει λόγω του στενού ελέγχου της στα τηλεοπτικά δίκτυα, αλλά του επέτρεψε επίσης να ασκήσει πίεση στην Ευρώπη, τον κύριο πελάτη της για φυσικό αέριο, και στην Ουκρανία, το κύριο σημείο διέλευσης. Στις παρυφές της μοναδικής συνάντησης του Πούτιν με τον Πρόεδρο της Ουκρανίας, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, στο Παρίσι το 2019, η ουκρανική αποστολή πήγε για αυτό που περίμενε ότι θα ήταν σκληρές συνομιλίες με τη Gazprom. Αντί αυτού, ανακάλυψαν ότι ο Πούτιν θα διεξαγάγει ο ίδιος τις εξαιρετικά τεχνικές διαπραγματεύσεις, μια ένδειξη του πόσο κεντρική είναι η Gazprom στους στόχους της Ρωσίας.

Η σημασία της Gazprom για την εξουσία του Πούτιν σημαίνει ότι οι κανονικές εταιρικές αρχές πέρασαν σε δεύτερη μοίρα. Η εταιρεία απέκτησε φήμη για τη διαρκή αδιαφάνειά της και την αναποτελεσματικότητά της, ακόμη και με τα πρότυπα των ρωσικών κρατικών ενεργειακών εταιρειών, ενώ έχει αντιμετωπίσει επίμονες κατηγορίες για διαφθορά.

Παρά τις αδυναμίες της, η Gazprom απέφυγε τις απόπειρες διάλυσης από μεταρρυθμιστές που προωθούσαν την παραγωγικότητα και από σκληρούς φιλοκαθεστωτικούς κύκλους που επιθυμούσαν να αποκτήσουν τους εξαγωγικούς της δρόμους. Το μυστικό της επιβίωσής της έγκειται στη φύση της. Το μονοπώλιο της Gazprom στηρίζεται σε μια απλή αρχή: αντλεί φθηνό αέριο σε υψηλές τιμές για την Ευρώπη και διοχετεύει τα κέρδη στις εσωτερικές και γεωπολιτικές φιλοδοξίες του Κρεμλίνου.

Σε ένα παράδειγμα της επιρροής της εταιρείας, η κρατική τράπεζα Sberbank απέλυσε τον επικεφαλής της έρευνας και τον κύριο αναλυτή πετρελαίου και φυσικού αερίου το 2018, μετά την δημοσίευση μιας έκθεσης που υποστήριζε ότι η Gazprom προτιμούσε να πλουτίζει τους αναδόχους της — περιλαμβανομένων των εταιρειών που ανήκουν στους φίλους του Πούτιν — παρά τους δικούς της μετόχους και την τελική της γραμμή.