Αυταρχικοί ηγέτες: Ο Ντόναλντ Τραμπ ενθαρρύνει τους ισχυρούς του κόσμου

Οι αυταρχικοί ηγέτες ανά τον κόσμο έχουν πάρει θάρρος, καθώς ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ δοκιμάζει τις αντοχές των δημοκρατικών προτύπων των ΗΠΑ  και αποδυναμώνει τις δεσμεύσεις της Ουάσινγκτον προς τους μακροχρόνιους συμμάχους της.

Αυταρχικοί ηγέτες που παίρνουν «αέρα» λόγω Τραμπ

Είτε πρόκειται για την πιο επιθετική στρατιωτική επίθεση του Ισραηλινού πρωθυπουργού, Μπέντζαμιν Νετανιάχου στη Γάζα, είτε για την δικαστική εξόντωση του βασικού του αντιπάλου από τον πρόεδρο της Τουρκίας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, είτε για την προσπάθεια του Ινδονήσιου προέδρου και απόστρατου στρατηγού, Πραμπόβο Σουμπιάντο να θολώσει τα όρια μεταξύ πολιτικής και στρατιωτικής διακυβέρνησης, οι ισχυροί άνδρες σε όλο τον κόσμο αισθάνονται ενθαρρυμένοι, σύμφωνα με πολλούς ακαδημαϊκούς και ειδικούς στις διεθνείς σχέσεις, αναφέρουν οι Financial Times.

«Το ότι οι ΗΠΑ περνούν στη σφαίρα του αυταρχισμού αποτελεί ένα καταστροφικό πλήγμα για την παγκόσμια διακυβέρνηση», δήλωσε ο Νίκολας Μπεκελέν, ανώτερος ερευνητής στο Κέντρο Paul Tsai China του Νομικού Τμήματος του Yale, προσθέτοντας ότι ο Τραμπ έχει μια «ξεκάθαρη προτίμηση» προς την αυταρχική διακυβέρνηση έναντι του δημοκρατικού ελέγχου.

Ο Τραμπ έχει μια «ξεκάθαρη προτίμηση» προς την αυταρχική διακυβέρνηση

«Οι ηγέτες σκέφτονται: «Μάλλον μπορώ να ξεφύγω με πράγματα που παλαιότερα δεν θα μπορούσα», είπε ο Μπεκελέν. «Αυτό ενθαρρύνει περισσότερο τις ‘περιπετειώδεις’ ενέργειες μικρών ή μεγάλων χωρών».

Η Αϊσέ Ζαρακόλ, καθηγήτρια διεθνών σχέσεων στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ, δήλωσε ότι η αποδυνάμωση των «διεθνών φρένων» στην κακή συμπεριφορά ήταν ένας από τους παράγοντες που οδήγησαν στη σύλληψη του Εκρέμ Ιμάμογλου, δημάρχου της Κωνσταντινούπολης και σοβαρότερου αντιπάλου του Ερντογάν στα περισσότερα από 20 χρόνια που κυβερνά την Τουρκία.

Αυτόν τον μήνα, ο Ιμάμογλου τέθηκε υπό κράτηση με κατηγορίες για διαφθορά, τις οποίες τόσο ο ίδιος όσο και οι υποστηρικτές του -που βγήκαν στους δρόμους κατά δεκάδες χιλιάδες- χαρακτήρισαν πολιτικά υποκινούμενες.

«Ο Ερντογάν βρίσκεται σε αυτό το μονοπάτι εδώ και πολύ καιρό», λέει η Ζαρακόλ, που γράφει ένα βιβλίο για την ιστορία των χαρισματικών, αυταρχικών ηγετών. «Αλλά με τον Τραμπ στην εξουσία, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι δεν χρειάζεται πλέον να προσποιείται», αναφέρει. «Δεν αντιγράφει τον Τραμπ. Ήθελε να το κάνει αυτό ούτως ή άλλως. Απλώς θεώρησε ότι τώρα είναι η κατάλληλη στιγμή».

Χλιαρή η αντίδραση των ΗΠΑ στη σύλληψη Ιμάμογλου

Οι προηγούμενες κυβερνήσεις των ΗΠΑ συχνά καταδίκαζαν τις καταχρήσεις εξουσίας σε άλλες χώρες, όμως η αντίδραση των ΗΠΑ στη σύλληψη του Ιμάμογλου ήταν χλιαρή.

Αρχικά, το Στέιτ Ντιπάρτμεντ χαρακτήρισε το ζήτημα ως εσωτερική υπόθεση της Τουρκίας, αν και αργότερα ανέφερε ότι ο υπουργός Εξωτερικών, Μάρκο Ρούμπιο, «εξέφρασε ανησυχίες σχετικά με πρόσφατες συλλήψεις και διαδηλώσεις».  Παρ’ όλα αυτά, μετά την καταστολή, ο Στιβ Γουίτκοφ, ειδικός απεσταλμένος των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή, έκανε μια ιδιαίτερα θετική αναφορά σε μια συνομιλία που είχαν αυτόν τον μήνα ο Ντόναλντ Τραμπ και ο Ερντογάν: «Υπάρχουν απλώς πολλά καλά, θετικά νέα που βγαίνουν από την Τουρκία αυτή τη στιγμή», είπε

Αυτού του είδους η γλώσσα ενθαρρύνει τους απολυταρχικούς ηγέτες, δήλωσε ο Μαρκ Μάλοχ-Μπράουν, πρώην αναπληρωτής γενικός γραμματέας του ΟΗΕ. «Οι ηγέτες αισθάνονται ότι δεν χρειάζεται πλέον να κοιτάζουν πίσω από την πλάτη τους τις ΗΠΑ, ότι υπήρξε μια πλήρης αλλαγή στον ηθικό τόνο», είπε προσθέτοντας ότι η καταστολή του Νετανιάχου εναντίον των ανεξάρτητων θεσμών, συμπεριλαμβανομένης της απόλυσης του επικεφαλής της υπηρεσίας πληροφοριών που τον ερευνούσε, αντηχούσε τη ρητορική του Τραμπ περί «μάχης κατά του αριστερού βαθιού κράτους».

Υπήρξε μια πλήρης αλλαγή στον ηθικό τόνο

Πολλοί στον αναπτυσσόμενο κόσμο κατηγορούν εδώ και καιρό τις ΗΠΑ για υποκρισία, καθώς στηρίζουν συμμάχους όπως το Ισραήλ και η Σαουδική Αραβία σε κάθε περίσταση, ενώ επιφυλάσσουν αυτό που ένας αξιωματούχος αποκάλεσε «επιδεικτικό κούνημα του δακτύλου» για χώρες που η Ουάσινγκτον μπορεί να πιέσει χωρίς συνέπειες.

Ο Τραμπ δεν έχει διστάσει να εκφράσει την εκτίμησή του για τους ισχυρούς άνδρες, μιλώντας με θερμά λόγια για τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν και κάνοντας αστεία για τον Σι Τζινπίνγκ της Κίνας: «Τώρα είναι πρόεδρος εφ’ όρου ζωής… Νομίζω ότι είναι υπέροχο. Ίσως πρέπει να το δοκιμάσουμε κάποια μέρα».

Πολλές οι περιπτώσεις κατάχρησης εξουσίας και στην Αφρική

Στην Αφρική, όπου οι θεσμικοί περιορισμοί στους ηγέτες είναι συχνά εύθραυστοι, πολλοί πολιτικοί έχουν επαινέσει το στυλ ηγεσίας του Τραμπ, το οποίο θεωρούν ειλικρινές. Ο πρόεδρος Πολ Καγκάμε, που κυριαρχεί στην πολιτική της Ρουάντα εδώ και τρεις δεκαετίες, δήλωσε τον περασμένο μήνα ότι εκτιμά τους «εντελώς αντισυμβατικούς τρόπους» του Τραμπ και συμφωνεί μαζί του «σε πολλά πράγματα».

Η Κόμφορτ Έρο, πρόεδρος και διευθύνουσα σύμβουλος του Crisis Group, μιας μη κερδοσκοπικής οργάνωσης, προειδοποίησε ενάντια στην ιδέα ότι οι ηγέτες παίρνουν κατευθύνσεις από την Ουάσινγκτον. Τα σχέδια του Καγκάμε για το ανατολικό Κονγκό «είχαν προετοιμαστεί εδώ και καιρό και δεν είχαν καμία σχέση με τον Τραμπ», είπε. Ηγέτες όπως ο Ναρέντρα Μόντι της Ινδίας και ο Ερντογάν της Τουρκίας προϋπήρχαν των εξελίξεων στις ΗΠΑ, ανέφερε η Έρο. «Αυτό που είναι πιο ενδιαφέρον είναι ότι οι ΗΠΑ τα τελευταία 15 χρόνια έχουν αρχίσει να μοιάζουν περισσότερο με κάποιες από αυτές τις χώρες και όχι το αντίστροφο».

Ο Άλαστερ Φρέιζερ, λέκτορας αφρικανικής πολιτικής στο SOAS του Λονδίνου, συμφώνησε ότι ο Τραμπ ήταν τόσο σύμπτωμα της παγκόσμιας δημοκρατικής παρακμής όσο και κινητήριος δύναμή της. Στην έκθεσή της για το 2024, η Freedom House, μια μη κερδοσκοπική οργάνωση με έδρα την Ουάσινγκτον, διαπίστωσε ότι η δημοκρατία βρίσκεται σε διαρκή υποχώρηση για 18 συνεχόμενα χρόνια, με τα τέσσερα πέμπτα του παγκόσμιου πληθυσμού να ζουν πλέον σε χώρες που είναι είτε «μη ελεύθερες» είτε «μερικώς ελεύθερες». «Ο Τραμπ απλώς επιταχύνει μια τάση που ήταν ορατή εδώ και καιρό», είπε ο Φρέιζερ.

Η δυσαρέσκεια προς την παγκοσμιοποίηση, η οποία βοήθησε τον Τραμπ να εκλεγεί για πρώτη φορά το 2016, είχε ήδη ριζώσει στην Αφρική πριν από εκείνον, ανέφερε ο Φρέιζερ. Ηγέτες όπως ο Τζέικομπ Ζούμα της Νότιας Αφρικής διοχέτευσαν τη δυσαρέσκεια για την οικονομική περιθωριοποίηση σε μια πολιτική βασισμένη στην προσωπικότητα, γεγονός που τους επέτρεψε να επιτεθούν σε κρατικούς θεσμούς, όπως στο γραφείο του εισαγγελέα και στις φορολογικές αρχές. «Σε κάποιο βαθμό, η αφρικανική πολιτική προηγήθηκε», εξήγησε ο Φρέιζερ. «Είναι πιθανό αυτό που βλέπουμε τώρα να είναι μια ‘αφρικανοποίηση’ της δυτικής πολιτικής».

Ο Ντέλε Ολοτζέντε, ιδρυτής του φεστιβάλ Africa in the World και βραβευμένος με Πούλιτζερ, δήλωσε ότι οι ΗΠΑ εξακολουθούν να θέτουν τον τόνο για τον υπόλοιπο κόσμο. Ακόμη κι αν στο παρελθόν η Ουάσινγκτον συχνά δεν ανταποκρινόταν στα ίδια της τα ιδανικά, η υπεράσπιση της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είχε συμβάλει στον περιορισμό των καταχρήσεων εξουσίας και στην ενθάρρυνση όσων αγωνίζονται για τις ατομικές ελευθερίες, είπε.

Ο πρόεδρος της Νιγηρίας, Μπόλα Τινούμπου, ανέστειλε την περασμένη εβδομάδα τη θητεία του κυβερνήτη και όλων των νομοθετών για έξι μήνες στην πλούσια σε πετρέλαιο πολιτεία Ρίβερς, σε μια κίνηση που, σύμφωνα με τον Ολοτζέντε, αποτελεί σαφές παράδειγμα υπέρβασης της εκτελεστικής εξουσίας. Και πρόσθεσε ότι στο παρελθόν «θα κοίταζαν διαρκώς πίσω από τον ώμο τους για να δουν τι θα έλεγε η πρεσβεία των ΗΠΑ στην Αμπούτζα, αν θα επιβάλλονταν κυρώσεις ή αν θα τους απέφευγαν στα επίσημα δείπνα. Τώρα αυτό δεν υπάρχει πια».

Οι αυταρχικοί ηγέτες πανηγυρίζουν ανοιχτά για την χαλαρή στάση Τραμπ

Άλλοι ηγέτες με αυταρχικές τάσεις έχουν πανηγυρίσει ανοιχτά για τη χαλαρή στάση του Τραμπ απέναντι στους δημοκρατικούς ελέγχους. Όταν ένας ομοσπονδιακός δικαστής των ΗΠΑ την περασμένη εβδομάδα διέταξε ανεπιτυχώς την επιστροφή πτήσεων που μετέφεραν φερόμενα ως μέλη βενεζουελικών συμμοριών στο Ελ Σαλβαδόρ, ο πρόεδρος της χώρας, Ναΐμπ Μπουκέλε, χλεύασε τα αμερικανικά δικαστήρια, γράφοντας στο X: «Ούπσι. Πολύ αργά», συνοδευόμενο από ένα emoji που γελάει.

Ο Μπουκέλε, ο οποίος επανεξελέγη με τεράστια διαφορά πέρυσι, έχει διατάξει την αστυνομία και τις ένοπλες δυνάμεις να προχωρήσουν σε μαζικές συλλήψεις των φερόμενων μελών συμμοριών, μια πρακτική που, σύμφωνα με οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, έχει καταπατήσει τη νομική διαδικασία. Ένα βίντεο που ανάρτησε ο ίδιος την περασμένη εβδομάδα, στο οποίο φαίνονται εκατοντάδες αλυσοδεμένοι Βενεζουελάνοι να οδηγούνται σε φυλακή του Ελ Σαλβαδόρ, αναδημοσιεύτηκε από τον Ρούμπιο και τον Ίλον Μασκ, ο οποίος ευχαρίστησε τον πρόεδρο του Ελ Σαλβαδόρ για τις ενέργειές του.

Ο Καγκάμε επέλεξε τις ημέρες μετά την ορκωμοσία του Τραμπ τον Ιανουάριο –όταν ο Αμερικανός πρόεδρος καυχιόταν για το ενδεχόμενο να πάρει τον έλεγχο της Γροιλανδίας και ακόμη και του Καναδά– για να κλιμακώσει τη μυστική εισβολή στη Ρουάντα στο ανατολικό τμήμα της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό. Τον Ιανουάριο και τον Φεβρουάριο, οι αντάρτες του M23, με την υποστήριξη της Ρουάντα, κατέλαβαν τη Γκόμα και στη συνέχεια την Μπουκάβου, τις πρωτεύουσες δύο σημαντικών επαρχιών του Κονγκό. «Ο Καγκάμε αισθανόταν ότι είχε λυθεί από τα δεσμά και μπορούσε να κάνει ό,τι ήθελε, αν και πάντα ήταν κάποιος που αμφισβητούσε τα δυτικά διπλά πρότυπα», δήλωσε ο Μάλοχ-Μπράουν.

«Η φυσική τάση του πολιτικού συστήματος είναι προς τον αυταρχισμό»

Η Ζαρακόλ εξήγησε συγκρίνοντας την κατάσταση στην Αμερική με εκείνη της Τουρκίας: «Αυτό που συμβαίνει στις ΗΠΑ μας φαίνεται οικείο, με τη διαφορά ότι στην Τουρκία έγινε σταδιακά μέσα σε 20 χρόνια. Στη δεύτερη θητεία του Τραμπ, αυτή η εκτροπή εξουσίας από άλλους θεσμούς συμβαίνει πολύ γρήγορα». Οι Αμερικανοί, πρόσθεσε η Ζαρακόλ, μπορεί παραδόξως να είναι λιγότερο προσεκτικοί απέναντι στη διολίσθηση προς τον αυταρχισμό σε σύγκριση με τους πολίτες της Τουρκίας και άλλων χωρών, όπου η κοινωνία των πολιτών έπρεπε να βρίσκεται διαρκώς σε επαγρύπνηση απέναντι στις καταχρήσεις εξουσίας.

Ο Μπεκελέν  δήλωσε ότι πολλοί άνθρωποι στη Δύση είχαν επενδύσει υπερβολική εμπιστοσύνη στους δημοκρατικούς θεσμούς και στους κανόνες. «Η φυσική τάση του πολιτικού συστήματος είναι προς τον αυταρχισμό, και η δημοκρατία είναι σχεδόν μια παρέκκλιση», είπε. Η μάχη για τη διατήρηση του κράτους δικαίου σε διεθνές επίπεδο έχει γίνει ολοένα και πιο δύσκολη, εξηγεί, καθώς μη δημοκρατικά κράτη όπως η Κίνα έχουν αποκτήσει μεγαλύτερη ισχύ. Η στροφή του Τραμπ προς μια πιο συναλλακτική εξωτερική διπλωματία επιτάχυνε την τάση του διαχωρισμού του κόσμου σε σφαίρες επιρροής, όπου οι λεγόμενες μεγάλες δυνάμεις, όπως η Ρωσία και η Κίνα, ασκούν μεγαλύτερη επιρροή, πρόσθεσε. «Δεν λέω ότι επειδή έχουμε τον Τραμπ, η Κίνα θα εισβάλει στην Ταϊβάν», ανέφερε, προσθέτοντας ότι υπάρχουν πολλοί άλλοι παράγοντες στους υπολογισμούς του Πεκίνου. «Αλλά είναι ένα πιο ευνοϊκό περιβάλλον; Ναι».