Ο Τραμπ, ο γεωπολιτικός αναταγωνισμός ΗΠΑ – Κίνας και η παγίδα του Θουκυδίδη;

Το ότι η Κίνα έχει ηγεμονικές φιλοδοξίες αυτό κάθε άλλο παρά κρυφό είναι. Κατά συνέπεια η μεγάλη αυτή χώρα για να ικανοποιήσει τις επιδιώξεις της θα χρησιμοποιεί κάθε διαθέσιμο μέσο που ενισχύει την επιρροή της και βεβαίως θα κάνει ότι μπορεί για να γίνεται όλο και πιο ισχυρή. Υπό αυτή την έννοια το ερώτημα – πρόβλημα είναι ποιόν ορισμό δίνει η κινεζική ηγεσία στην ισχύ και πως την αντιλαμβάνεται. Ο Ιωσήφ Στάλιν για παράδειγμα, μιλώντας για ισχύ, ρωτούσε τους συνομιλητές του «πόσες μεραρχίες διαθέτουν». Οι Κινέζοι τι φρονούν;

Και από την άποψη αυτή, ένα άλλο ερώτημα που προκύπτει είναι αυτό του πως βλέπει και καταλαβαίνει την Κίνα ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τράμπ, ενώ «χαϊδεύει» τον Ρώσο δικτάτορα Πούτιν.Την ίδια στιγμή όμως,  δι’ αντιπροσώπου υβρίζει την Ευρώπη και την ενοποιητική της προσπάθεια.

«….Για κάθε Δυτικό συνειδητό πολίτη, η σχέση μας με την Κίνα…», τονίζει ο έγκριτος Βρετανός συνάδελφος και κορυφαίος αρθρογράφος των Φαϊνάνσιαλ Ταϊμς, Μάρτιν Γουόλφ, «….πρέπει απαραιτήτως να χαρακτηρίζεται από συνεργασία, ανταγωνισμό, συνύπαρξη και αντιπαλότητα, όχι όμως και από ανοιχτή σύγκρουση ή, Θεός φυλάξοι, από ένοπλη σύρραξη. Κάτι τέτοιο θα ήταν καταστροφικό.

Πώς λοιπόν μπορεί να λειτουργήσει η περίπλοκη σχέση ανάμεσα στις φιλελεύθερες δημοκρατίες και την Κίνα;….».
Στο πλαίσιο αυτό, ο Μ.Γουόλφ, τονίζει ιδιαίτερα ότι «…..και οι δύο πλευρές πρέπει να αποφύγουν αυτό που ο Γκράχαμ Άλισον αποκαλεί «παγίδα του Θουκυδίδη» – όταν η αμοιβαία καχυποψία και ο φόβος οδηγούν τις παγιωμένες δυνάμεις σε σύγκρουση με τις ανερχόμενες. Αυτό θα επιτεύχθει με μια γκάμα μέτρων που θα έχουν ως στόχο την ενίσχυση της αμοιβαίας εμπιστοσύνης, τη διαφύλαξη  των κεντρικών συμφερόντων και τη διατήρηση μιας αξιόπιστης ισορροπίας ισχύος. Θα πρέπει να υπάρξει συμφωνία γύρω από το ποια είναι τα κεντρικά συμφέροντα της κάθε πλευράς και ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος να μειωθούν οι τριβές. Πάνω απ’ όλα, πρέπει και οι δύο πλευρές να αντιληφθούν ότι κανείς δεν έχει τίποτα να «κερδίσει» από μία κατά μέτωπο αναμέτρηση. Ο πόλεμος πρέπει να παραμείνει αδιανόητος, και γι’ αυτό η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία είναι τόσο επικίνδυνη, ακόμα και για την Κίνα.

Με βάση λοιπόν αυτόν τον εξόχως επίκαιρο και καθοριστικό για το μέλλον του πλανήτη προβληματισμό, ο δρ. Ιωάννης Κωτούλας, στο τεύχος 1 του «Policy Journal» παρουσίασε το βιβλίο των Αθανασίου Πλατιά και Βασίλη Τρίγκα «Αποδομώντας την παγίδα του Θουκυδίδη» (Δίαυλος, 2023), που αποτελεί μια πρωτότυπη και άρπα τεκμηριωμένη μελέτη για το μεγάλο ζήτημα των διεθνών εξελίξεων της εποχής μας, τον γεωπολιτικό ανταγωνισμό HΠA – Κίνας με αναγωγή στο έργο του αρχαίου ιστορικού Θουκυδίδη. Η οπτική των δυο συγγραφέων αξιοποιεί τις Διεθνείς Σχέσεις, την Ιστορία, την Κλασική Γεωπολιτική και ανατρέχει στον πατέρα του ρεαλισμού, Θουκυδίδη ως ερμηνευτικό πρότυπο. Γραμμένο με εύληπτο τρόπο, με πλούσιο περιεχόμενο και βιβλιογραφική τεκμηρίωση, το βιβλίο των Πλατιά και Τρίγκα αποτελεί χρήσιμο βοήθημα για την μελέτη του γεωπολιτικού ανταγωνισμού ΗΠΑ Κίνας, των αιτιών και των συνεπειών του.

Η μελέτη τους επικεντρώνεται στις συνέπειες της ραγδαίας οικονομικής ανόδου της Κίνας τις τέσσερις τελευταίες δεκαετίες, την πιθανότητα μιας πολεμικής κρίσης ΗΠΑ – Κίνας, και τις προοπτικές του μελλοντικού ανταγωνισμού των δύο αυτών μειζόνων δυνάμεων, ο οποίος προσδιορίζει ήδη τα δομικά χαρακτηριστικά του 21ου αιώνα. Πρόκειται για μια μελέτη, η οποία συνδυάζει με τρόπο δυναμικό τις Διεθνείς Σχέσεις, την Ιστορία και την Γεωπολιτική.

Ο Αθανάσιος Πλατιάς είναι Καθηγητής Στρατηγικής του Πανεπιστημίου Πειραιώς με πλούσιο συγγραφικό έργο στους θεματικούς τομείς της Στρατηγικής, της θεωρίας Διεθνών Σχέσεων, της Γεωπολιτικής, της αμερικανικής υψηλής στρατηγικής, και της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής.

Ο Βασίλης Τρίγκας είναι Επισκέπτης Επίκουρος Καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής στο Schwarzmann College του Πανεπιστημίου Tsinghua (Πεκίνο) με πλούσιο ερευνητικό έργο στην Κίνα και συγγραφικό έργο σε διεθνή περιοδικά στους θεματικούς τομείς της κινεζικής υψηλής στρατηγικής, των σινο-αμερικανικών σχέσεων και της θεωρίας Διεθνών Σχέσεων.

Το βιβλίο χρησιμοποιεί ως αφετηρία προβληματισμού την μελέτη Destined for War: Can America and China Escape Thykidides’ Trap? (2016)/ ελληνική έκδοση: Σε τροχιά πολέμου. Πεδίο 2020/ του Graham Allison. Η βασική υπόθεση εργασίας του Allison συνίσταται στην δημιουργία ενός οχήματος συστημικής δομικής ερμηνείας του Πελοποννησιακού Πολέμου ως αντίδρασης της Σπάρτης έναντι της ανερχομένης ισχύος της Αθήνας. Κατά τον Allison η μεταβολή ισχύος υπέρ της Αθήνας στο διακρατικό ελληνικό σύστημα οδήγησε στην κήρυξη πολέμου. Ο Allison επεκτείνει το σχήμα σε άλλες 15 ιστορικές περιπτώσεις αναφέροντας ότι στην πλειονότητα οι διακρατικές κρίσεις κατέληξαν σε πόλεμο.
Ως φαίνεται όμως, οι δυό συγγραφείς δεν συμφωνούν με την ερμηνεία αυτή, την οποίαν θεωρούν απλουστευτική. Και βεβαίως διεξοδικά εξηγούν γιατί.

Η μελέτη των Πλατιά και Τρίγκα αρθρώνεται σε τρία μέρη και ένδεκα κεφάλαια. Βασικό χαρακτηριστικό του βιβλίου είναι η επισήμανση ότι θεμελιώδεις αρχές και έννοιες της διεθνούς τάξης απαντώνται ήδη σε πρωτογενή ή ανεπτυγμένη μορφή στo έργο του Θουκυδίδη, ο οποίος δικαίως έχει κληθεί πατέρας των Διεθνών Σχέσεων.
Από την αρχή του βιβλίου τους, οι συγγραφείς αποδομούν τα επιχειρήματα του Alleson, αλλά και την ιδέα της λεγόμενης Παγίδας του Θουκυδίδη. Καταδεικνύουν έτσι ότι η όλη συλλογιστική του Allison και το σχήμα της Παγίδας του Θουκυδίδη εδράζεται σε μια γενική απλουστευτική διατύπωση, η οποία λαμβάνει μια μόνον παράμετρο, την μεταβολή στην ισορροπία ισχύος μεταξύ Αθηνών και Σπάρτης. Οι συγγραφείς αναιρούν τo επιχείρημα της Παγίδας καθ’ εαυτό, καθώς, όπως δείχνουν, το τελευταίο βασίζεται σε μια διαθλαστική μεταφραστική απόδοση του πρωτοτύπου ελληνικού κειμένου του Θουκυδίδη για τα αίτια του πολέμου.

Στη συνέχεια εξετάζοντας μια σειρά παραγόντων, οι κ.κ. Πλατιάς και Τρίγκας, αναλύουν τη μεταβολή στην ισορροπία ισχύος μεταξύ ΗΠΑ καιΚίνας, η οπία έχει σαράντα χρόνια τώρα επηρεάζει και το συνολικό γεωπολιτικό τοπίο.
«……Η Κίνα», γράφει ο δρ. Ιωάννης Κωτούλας, «…..έχει ενισχυθεί σε οικονομικό επίπεδο και έχει βελτιώσει τις τεχνολογικές υποδομές της, ωστόσο υπολείπεται των ΗΠΑ σε στρατιωτική ισχύ, πολιτισμικό κύρος, και διεθνή συμμαχικά δίκτυα. Οι HΠΑ διαθέτουν μεγάλη λανθάνουσα ισχύ, καθώς και γεωγραφικό πλεονέκτημα της θαλάσσιας δύναμης με τον έλεγχο των ωκεανών και των θαλασσίων οικονομικών ροών. Σε κάθε περίπτωση, ο ανταγωνισμός αυτών των δύο μειζόνων ηγεμονικών δυνάμεων θα αποτελέσει το κύριο ζήτημα των διεθνών εξελίξεων, περί το οποίο θα συγκροτηθεί η διεθνής τάξη στον 21ο αιώνα.

Η μελέτη «Αποδομώντας την παγίδα του Θουκυδίδη» των Πλατιά και Τρίγκα δεν αποτελεί απλώς μια εξαίρετη ανάλυση της υψηλής στρατηγικής και του γεωπολιτικού ανταγωνισμού ΗΠΑ – Κίνας, αλλά επίσης μια μεθοδολογική υπόμνηση της ερμηνευτικής αξίας του Θουκυδίδου ως πατέρα της ρεαλιστικής οπτικής των Διεθνών Σχέσεων. Οι συγγραφείς συμπεραίνουν ότι η πρόληψη ενός πολέμου ηγεμονικής μετάβασης προϋποθέτει εκτός από την αποτροπή (deterrence) ως πρώτιστη επιλογή, επίσης την στρατηγική σύνεση (prudence) και αυτοσυγκράτηση (restraint), ώστε οι όποιες κρίσεις να διευθετηθούν με συμβιβασμό. Στο πλαίσιο αυτό, η Θουκυδίδειος αρχή της σωφροσύνης, η αξία της οποίας έχει αναδειχθεί και σε άλλες μελέτες των Πλατιά και Τρίγκα, παραμένει θεμελιώδης. Σε μια περίοδο εννοιολογικής συγχύσεως και υπερπληθώρας θεωρητικών προσεγγίσεων, η επιστροφή στην σκέψη και τις θεμελιώδεις ερμηνευτικές παραμέτρους του αρχαίου ιστορικού αποτελεί εχέγγυο ερμηνευτικής αξιοπιστίας. Το «βιβλίο Αποδομώνιας την παγίδα του Θουκυδίδη» προσφέρει ακριβώς αυτήν την απαραίτητη οπτική με αξιοποίηση του ιστορικού και γεωπολιτικού υπόβαθρου της αντιπαράθεσης Κίνας – ΗΠΑ και με αξιοποίηση του έργου του Θουκυδίδη……».