Οι επτά εμπορικοί πόλεμοι Ευρώπης – ΗΠΑ, από το 1963

Υπάρχει μια αίσθηση déjà vu στους διαδρόμους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Ο δασμολογικός πόλεμος, που ξεκίνησε από τον Ντόναλντ Τραμπ την Τετάρτη, 2 Απριλίου, αναβιώνει τους παλιούς δαίμονες των διατλαντικών εμπορικών σχέσεων. Ένα νέο κεφάλαιο σε μια ταραχώδη ιστορία, που κρατάει για περισσότερα από εξήντα χρόνια. Μια αναδρομή σε αυτές τις οικονομικές μάχες, που διαμόρφωσαν τις σχέσεις μεταξύ Βρυξελλών και Ουάσιγκτον, χωρίς να τις σκοτώσουν, αξίζει τον κόπο να γίνει γνωστή. Διότι, μεταξύ άλλων, θα ρίξει φως και στις πολυσύνθετες διατλαντικές σχέσεις, που κάποιοι απλοποιούν με μοναδική άγνοια της ιστορίας.

1. Ο πόλεμος των κοτόπουλων το 1963

Όλα άρχισαν επισήμως το 1963. Χρονιά που με αφορμή την κρίση των πουλερικών, ξεκίνησα και τη δημοσιογραφική μου ζωή στον «Οικονομικό Ταχυδρόμο» του Δημοσιογραφικού Οργανισμού Λαμπράκη (ΔΟΛ).

Πρόκειται για την ιστορία ενός κοτόπουλου που έβαλε φωτιά στις σχέσεις Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας (ΕΟΚ) και Ηνωμένων Πολιτειών (ΗΠΑ). Εκείνη την κρίσιμη για την ανάπτυξη της Ευρώπης περίοδο, οι ΗΠΑ, όπως και σε άλλες περιπτώσεις, εκμεταλλεύτηκαν τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο για να εκσυγχρονίσουν την πτηνοτροφία τους. Μετά τον πόλεμο, πλημμύρισαν την ευρωπαϊκή αγορά με κοτόπουλα χαμηλού κόστους, κατακτώντας γρήγορα το 50% της αγοράς κατ’ όγκο. Αντιμέτωπη με αυτόν τον ανταγωνισμό που κρίθηκε άδικος, η πολύ νεαρή ΕΟΚ, υπό την ηγεσία της Γαλλίας και της Γερμανίας, δημιούργησε τελωνειακούς φραγμούς το 1962 μέσω της κοινής γεωργικής πολιτικής.

Η αμερικανική απάντηση δεν αργεί να έρθει. Το 1963, ο Πρόεδρος Τζόνσον επέβαλε φόρο 25% σε πολλά ευρωπαϊκά προϊόντα, συμπεριλαμβανομένων των φορτηγών Volkswagen, ένα μέτρο που εξακολουθεί να ισχύει σήμερα. Η υπόθεση πήρε μεγάλη διπλωματική τροπή, σε σημείο που ο γερουσιαστής J. William Fulbright – μακρινός πρόγονος του Donald Trump κατά κάποιο τρόπο – απείλησε να αποσύρει τα αμερικανικά στρατεύματα από το NATO. Ο καγκελάριος Αντενάουερ θα εκμυστηρευτεί αργότερα ότι αυτή η σύγκρουση είχε απασχολήσει σχεδόν τις μισές συζητήσεις του με τον πρόεδρο Κένεντυ, με τον ίδιο τρόπο όπως η κρίση του Βερολίνου ή ο Κόλπος των Χοίρων. Μπορούμε να δούμε ξεκάθαρα από αυτό ότι η απειλή για το NATO υπήρξε ένα μακροχρόνιο όργανο εκβιασμού, το οποίο χωρίς τυμπανοκρουσίες χρησιμοποιήθηκε και σε άλλες περιπτώσεις από την αμερικανική πλευρά. Ο Τραμπ απλώς με φωνασκίες το ξαναφέρνει στο προσκήνιο, το όπλο αυτό, γιατί νομίζει ότι εξυπηρετεί και άλλους στόχους της εξωτερικής πολιτικής του..

2. Η σταυροφορία της μπανάνας

Ο «πόλεμος της μπανάνας», που δηλητηρίασε τις διατλαντικές σχέσεις για σχεδόν δύο δεκαετίες, απεικονίζει τέλεια τις θεμελιώδεις διαφορές μεταξύ του ευρωπαϊκού και του αμερικανικού εμπορικού μοντέλου. Όλα ξεκίνησαν το 1993, όταν οι Βρυξέλλες ίδρυσαν την Κοινή Οργάνωση Αγοράς Μπανάνας (CBMO), ένα σύνθετο σύστημα ποσοστώσεων και τελωνειακών δασμών που ευνοούν πρώην ευρωπαϊκές αποικίες (χώρες ΑΚΕ) εις βάρος αμερικανικών πολυεθνικών όπως η Chiquita. Η Ουάσιγκτον, υπερασπιστής του απεριόριστου ελεύθερου εμπορίου, θεωρεί αυτό ως χαρακτηριστική διάκριση.

Όπως αναφέρει το γαλλικό περιοδικό “Le Point”, η υπόθεση πήρε μια επική τροπή ενώπιον του ΠΟΕ, όπου οι Ηνωμένες Πολιτείες, υποστηριζόμενες από χώρες της Λατινικής Αμερικής, κέρδισαν την προσφυγή τους το 1997. Αλλά η Ευρώπη αντιστάθηκε, προσελκύοντας αμερικανικά αντίποινα ύψους 191,4 εκατομμυρίων δολαρίου το 1999. Μόλις τον Δεκέμβριο του 2009 διαμορφώθηκε μια τελική συμφωνία στη Γενεύη, όπου η EE συμφώνησε να μειώσει τους δασμούς 6 ευρώ ανά έτος, αντί 1 ευρώ που ίσχυε.. Μια ήπια συνθηκολόγηση που σηματοδοτεί τη νίκη του ελεύθερου εμπορίου έναντι του ευρωπαϊκού μετααποικιακού μοντέλου, ενώ αποκαλύπτει τη δύναμη πυρός της Ουάσιγκτον στις εμπορικές συγκρούσεις.

3. Το έπος του βοείου κρέατος με τις ορμόνες

Το έπος του βοείου κρέατος με τις ορμόνες απεικονίζει θαυμάσια τη σύγκρουση των ρυθμιστικών πολιτικών μεταξύ Βρυξελλών και Ουάσιγκτον. Όλα ξεκίνησαν το 1989, όταν η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα αποφάσισε να απαγορεύσει τη χρήση έξι αυξητικών ορμονών στην παραγωγή βοείου κρέατος. Μια απόφαση που de facto κλείνει την ευρωπαϊκή αγορά σε Αμερικανούς, Καναδούς και Αυστραλούς κτηνοτρόφους, πυροδοτώντας μια σκληρή μάχη ενώπιον του ΠΟΕ.

Πάλι κατά το “Le Point”, η αντιπαράθεση πήρε θεαματική τροπή το 1999, όταν η Ουάσιγκτον, με μια νίκη ενώπιον του Φορέα Επίλυσης Διαφορών του ΠΟΕ, επέβαλε στοχευμένες κυρώσεις σε εμβληματικά ευρωπαϊκά προϊόντα: το γαλλικό ροκφόρ προηγείται. Ένας εμπορικός πόλεμος που θα κορυφωθεί με τη διάλυση ενός McDonald’s στο Millau από τον Γάλλο “αγρότη” ακτιβιστή José Bové. Θα πρέπει να περιμένουμε μέχρι το 2011 για να δούμε έναν συμβιβασμό: οι Βρυξέλλες αποδέχθηκαν την εισαγωγή «καθαρού» αμερικανικού κρέατος, χωρίς ορμόνες, με αντάλλαγμα την άρση των κυρώσεων. .

4. Boeing-Airbus: η αεροπορική επίθεση

Είναι η μεγαλύτερη εμπορική σύγκρουση στην ιστορία του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου. Επί δεκαεπτά χρόνια, Ευρωπαίοι και Αμερικανοί αλληλοκατηγορούνταν ότι επιδοτούν παράνομα τους πρωταθλητές τους στην αεροναυπηγική. Ένας πόλεμος φθοράς που διαδραματίστηκε, όπως και μια κούρσα 5.000 μέτρων, στην τελική της ευθεία, μεταξύ των ετών 2016 και 2021. Πρόκειται δε για εμπορική σύγκρουση, η οποία για τους μελετητές της οικονομικής ιστορίας, απεικονίζει την αδυσώπητη λογική των εμπορικών κυρώσεων. Ακυρώνει δε πανηγυρικά και τις διάφορες δήθεν «νεοφιλελεύθερες» θεωρίες περί ασύδοτης ελευθερίας των παγκόσμιων συναλλαγών.

Ο ΠΟΕ, ο διαιτητής αυτού του τιτάνιου αγώνα, αποφάνθηκε για πρώτη φορά υπέρ των Ηνωμένων Πολιτειών το 2016, επικυρώνοντας πιθανές κυρώσεις ύψους 10 δισεκατομμυρίων δολαρίων κατά των ευρωπαϊκών επιδοτήσεων στην Airbus. Η Ουάσιγκτον άδραξε την ευκαιρία το 2019, χτυπώντας τη Γηραιά Ήπειρο με 7,5 δισεκατομμύρια στοχευμένους τελωνειακούς δασμούς, επηρεάζοντας τα Airbus καθώς και την παρμεζάνα και το κονιάκ.

Η Ευρώπη απάντησε στα τέλη του 2020, με το πράσινο φως από τον ΠΟΕ για κυρώσεις 4 δισεκατομμυρίων κατά της Boeing και των αμερικανικών αγροτικών προϊόντων. Τελικά, η αεροπορική σύγκρουση έφτασε στον επίλογο της τον Ιούνιο του 2021, όταν ο Τζο Μπάιντεν και η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν υπέγραψαν πενταετή εκεχειρία. Μια ανακωχή που σηματοδοτεί λιγότερο νίκη παρά αμοιβαία εξάντληση, ενώ η εμφάνιση της κινεζικής αεροπορίας ανακατασκευάζει τα χαρτιά του παγκόσμιου ανταγωνισμού. Ύψος αμφισβητούμενων επιδοτήσεων: περισσότερα από 100 δισ. ευρώ.

5. Η διαμάχη για τους ΓΤΟ

Οι γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί αποκρυσταλλώνουν τις διαφορές στα παραδείγματα μεταξύ των δύο ακτών του Ατλαντικού όσον αφορά τη γεωργία. Από τη μία, μια Ευρώπη προσκολλημένη στο παραδοσιακό αγροτικό της μοντέλο. Από την άλλη πλευρά, οι Ηνωμένες Πολιτείες πρωτοστατούν στη βιοτεχνολογική γεωργία. Μια σύγκρουση που συνεχίζει και απεικονίζει ανταγωνιστικά οράματα της αγροτικής νεωτερικότητας.

6. Ο Πρώτος Πόλεμος του Τραμπ

Η άφιξη του Ντόναλντ Τραμπ το 2016 στον Λευκό Οίκο σηματοδοτεί ένα διάλειμμα. Δύο χρόνια αργότερα, σχεδίασε το όπλο των δασμών στον ευρωπαϊκό χάλυβα (25%) και στο αλουμίνιο (10%) στο όνομα της «εθνικής ασφάλειας». Η Ευρώπη απαντά φορολογώντας τα bourbon, τη Harley-Davidson και μια μυριάδα προϊόντων κυρίως στις πολιτείες όπου ο υποψήφιος Τραμπ είχε τους περισσότερους ψηφοφόρους στις προεδρικές εκλογές… Μια κλιμάκωση που θα τελειώσει μόνο με την εκλογή του Τζο Μπάιντεν. Αλλά αυτό μόνο ανέστειλε τους τελωνειακούς δασμούς χωρίς να τους καταργήσει. ..

Επιπλέον, τον Ιούλιο του 2018, ο Ντόναλντ Τραμπ και ο Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ συμφώνησαν σε μια κοινή ομάδα εργασίας για την κατάργηση όλων των τελωνειακών δασμών στα βιομηχανικά προϊόντα. Και οι Ευρωπαίοι συμφωνούν, σε αντάλλαγμα, να εισάγουν περισσότερο υγροποιημένο αέριο και σόγια.

7. Ο νόμος για τη μείωση του πληθωρισμού: μήλο της έριδος

Το αμερικανικό σχέδιο για το κλίμα των 369 δισεκατομμυρίων δολαρίων μέσω του IRA έχει ζεματίσει τους Ευρωπαίους. Πίσω από τις πράσινες φιλοδοξίες του, ο IRA κρύβει τον καθαρό αμερικανικό προστατευτισμό. Τεράστιες επιδοτήσεις στις αμερικανικές πράσινες βιομηχανίες προσελκύουν επενδυτές που μέχρι τώρα επέτρεπαν στους Ευρωπαίους να πρωτοστατήσουν στις πράσινες τεχνολογίες. Η Ευρώπη απάντησε με έναν «Νόμο για το Net-Zero Industry» και τη δυνατότητα για τις δημόσιες αρχές να ανταποκριθούν στις αμερικανικές επιδοτήσεις προκειμένου να κρατήσουν τους επενδυτές στην Ευρώπη.

Στην πραγματικότητα, αυτές οι επτά μεγάλες συγκρούσεις σκιαγραφούν σταθερά τη δύσκολη συνδιαλλαγή μεταξύ διαφορετικών οικονομικών και κοινωνικών μοντέλων και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Σίγουρα, οι Ευρωπαίοι και οι Αμερικανοί είναι οι καλύτεροι σύμμαχοι, αλλά είναι διαφορετικοί. Ωστόσο, αυτές οι διαμάχες δεν έχουν αποδυναμώσει οριστικά το διατλαντικό εμπόριο. Διότι παρά αυτές τις εντάσεις, η EE και οι Ηνωμένες Πολιτείες παραμένουν προνομιούχοι εμπορικοί εταίροι, αντιπροσωπεύοντας μαζί περισσότερο από το 30% του παγκόσμιου εμπορίου. Ένα επιχείρημα που ο Ευρωπαίος Επίτροπος Εμπορίου Sefcovic προσπαθεί να μεταφέρει στην Ουάσιγκτον ευνοώντας τον δρόμο της «διαπραγμάτευσης». Αλλά οι σκεπτόμενοι Ευρωπαίοι ηγέτες πρέπει πρώτα να αφήσουν τον Ντόναλντ Τραμπ να θριαμβολογήσει για την «Ημέρα της Απελευθέρωσης» του. Μετά να αφήσουν τη θερμοκρασία να πέσει και μετά να διαπραγματευτούν μια νέα ειρήνη… Με την Αμερική, η ιστορία επαναλαμβάνεται.

Δεν νομίζουμε ότι οι θεατρικές παραστάσεις του Τραμπ θα σταθούν ικανές να κλονίσουν δεσμούς που έχουν κάποιους αιώνες ζωής πίσω τους. Πολλοί δε, μάλλον αγνοούν ότι η Αμερική έγινε αυτή που είναι, από εξόριστους Ευρωπαίους, που βασιλείς και αυτοκράτορες έδιωξαν μαζικά από τη σημερινή Γηραιά Ήπειρο.