Σπάνιες γαίες: Πώς οι ΗΠΑ έχασαν μέσα από τα χέρια τους την παραγωγή

Ο εμπορικός πόλεμος που έχει κηρύξει ο Τραμπ στην Κίνα αποκάλυψε μεταξύ άλλων πόσο εξαρτημένη είναι η Αμερική από τις σπάνειες γαίες, που το Πεκίνο έβαλε στο πεδίο της μάχης σηκώνοντας το γάντι.

Αυτή την εβδομάδα, ο Τραμπ διέταξε το υπουργείο Εμπορίου να βρει τρόπους για να ενισχύσει την παραγωγή κρίσιμων ορυκτών στις ΗΠΑ και να μειώσει την εξάρτηση από τις εισαγωγές – μια προσπάθεια της Ουάσιγκτον να ανακτήσει αυτή την κρίσιμη βιομηχανία.

Οι «σπάνιες γαίες» είναι μια ομάδα 17 χημικών στοιχείων ζωτικής σημασίας για την κατασκευή πολλών προϊόντων υψηλής τεχνολογίας.

Τα περισσότερα είναι άφθονα στη φύση, αλλά είναι γνωστά ως «σπάνια» επειδή είναι πολύ ασυνήθιστο να βρεθούν σε καθαρή μορφή και πολύ επικίνδυνο να εξαχθούν.

Η χρήση τους συνοψίζεται πολύ χαρακτηριστικά σε αυτό που είπε στο BBC ο Thomas Kruemmer, Διευθυντής Διεθνούς Εμπορίου και Επενδύσεων στη Ginger: «Ό,τι μπορείτε να ενεργοποιήσετε ή να απενεργοποιήσετε πιθανότατα λειτουργεί σε σπάνιες γαίες», εξηγεί ο Thomas Kruemmer, Διευθυντής Διεθνούς Εμπορίου και Επενδύσεων Ginger.

Οι σπάνιες γαίες είναι επίσης κρίσιμες για την παραγωγή ιατρικής τεχνολογίας, όπως η χειρουργική επέμβαση λέιζερ και η μαγνητική τομογραφία, καθώς και οι βασικές αμυντικές τεχνολογίες.

Η κυριαρχία της Κίνας

Η Κίνα έχει σχεδόν μονοπώλιο στην εξόρυξη σπάνιων γαιών καθώς και στον εξευγενισμό τους, δηλαδή στη διαδικασία διαχωρισμού τους από άλλα ορυκτά.

Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας (IEA) εκτιμά ότι στην Κίνα αναλογεί περίπου το 61% της παραγωγής σπάνιων γαιών και το 92% της επεξεργασίας τους.

Αυτό σημαίνει ότι κυριαρχεί επί του παρόντος στην αλυσίδα εφοδιασμού σπάνιων γαιών και έχει την ικανότητα να αποφασίζει ποιες εταιρείες μπορούν και ποιες δεν μπορούν να λάβουν προμήθειες σπάνιων γαιών, εξηγεί σε άρθρο του το BBC.

Τόσο η εξόρυξη όσο και η επεξεργασία αυτών των σπάνιων γαιών είναι δαπανηρή και ρυπογόνα.

Όλοι οι πόροι σπάνιων γαιών περιέχουν επίσης ραδιενεργά στοιχεία, για αυτό και πολλές άλλες χώρες, συμπεριλαμβανομένης της ΕΕ, διστάζουν να τα παράγουν.

Αλλά η κυριαρχία της Κίνας στην αλυσίδα εφοδιασμού σπάνιων γαιών δεν πραγματοποιήθηκε από τη μια μέρα στην άλλη – αλλά μάλλον, είναι το αποτέλεσμα δεκαετιών στρατηγικών κυβερνητικών πολιτικών και επενδύσεων.

«Η Μέση Ανατολή έχει πετρέλαιο και η Κίνα έχει σπάνιες γαίες»

Σε μια επίσκεψη στην Εσωτερική Μογγολία το 1992, ο Κινέζος ηγέτης Ντενγκ Σιαοπίνγκ, ο οποίος επέβλεψε την οικονομική μεταρρύθμιση της Κίνας, είπε περίφημα: «Η Μέση Ανατολή έχει πετρέλαιο και η Κίνα έχει σπάνιες γαίες».

«Ξεκινώντας στα τέλη του 20ου αιώνα, η Κίνα έδωσε προτεραιότητα στην ανάπτυξη των δυνατοτήτων εξόρυξης και επεξεργασίας σπάνιων γαιών, συχνά με χαμηλότερα περιβαλλοντικά πρότυπα και κόστος εργασίας σε σύγκριση με άλλα έθνη», λέει ο Gavin Harper, ερευνητής κρίσιμων υλικών στο Πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ.

«Αυτό τους επέτρεψε να υποβαθμίσουν τους παγκόσμιους ανταγωνιστές και να δημιουργήσουν ένα σχεδόν μονοπώλιο σε ολόκληρη την αλυσίδα αξίας, από την εξόρυξη και τη διύλιση έως την κατασκευή τελικών προϊόντων όπως οι μαγνήτες».

Τα αντίποινα στις ΗΠΑ

Σε απάντηση στους δασμούς που επέβαλε η Ουάσιγκτον, η Κίνα άρχισε νωρίτερα αυτόν τον μήνα να διατάσσει περιορισμούς στις εξαγωγές επτά ορυκτών σπάνιων γαιών – τα περισσότερα από τα οποία είναι γνωστά ως «βαριές» σπάνιες γαίες, που είναι πιο χρειάζονται πιο απαιτητική επεξεργασία και είναι ζωτικής σημασίας για τον αμυντικό τομέα.

Από τις 4 Απριλίου, το Πεκίνο εξέδωσε οδηγία όλες οι εταιρείες να λαμβάνουν ειδικές άδειες εξαγωγής προκειμένου να στείλουν σπάνιες γαίες και μαγνήτες εκτός της χώρας, αξιοποιώντας τη διεθνή συνθήκη για τη μη διάδοση των πυρηνικών όπλων, που του επιτρέπει τη δυνατότητα να ελέγχει το εμπόριο «προϊόντων διπλής χρήσης».

Σύμφωνα με το Κέντρο Στρατηγικών και Διεθνών Μελετών (CSIS), αυτό καθιστά τις ΗΠΑ ιδιαίτερα ευάλωτες καθώς δεν υπάρχει ικανότητα εκτός Κίνας να επεξεργάζεται βαριές σπάνιες γαίες.

Πώς επηρεάζονται οι ΗΠΑ

Σύμφωνα με μια αμερικανική γεωλογική έκθεση, μεταξύ 2020 και 2023, οι ΗΠΑ βασίζονταν στην Κίνα για το 70% των εισαγωγών όλων των ενώσεων και μετάλλων σπάνιων γαιών.

Οι δε βαριές σπάνιες γαίες χρησιμοποιούνται σε πολλά στρατιωτικά πεδία όπως πύραυλοι, ραντάρ και μόνιμοι μαγνήτες.

Μια έκθεση του CSIS σημειώνει ότι οι αμυντικές τεχνολογίες, συμπεριλαμβανομένων των F-35, των πυραύλων Tomahawk και των μη επανδρωμένων εναέριων οχημάτων Predator, εξαρτώνται από αυτά τα ορυκτά.

Οι τιμές για κρίσιμα υλικά σπάνιων γαιών αναμένεται να αυξηθούν, αυξάνοντας το άμεσο κόστος των εξαρτημάτων που χρησιμοποιούνται σε ένα ευρύ φάσμα προϊόντων, από smartphone έως στρατιωτικό υλικό και οδηγώντας ακόμη και σε επιβράδυνση της παραγωγής για αμερικανικές επιχειρήσεις.

Αναγκαία η διαφοροποίηση

Ο ερευνητής Harper σημειώνει ότι εάν μια τέτοια έλλειψη από την Κίνα συνεχιστεί μακροπρόθεσμα, οι ΗΠΑ θα μπορούσαν δυνητικά να αρχίσουν να διαφοροποιούν τις αλυσίδες εφοδιασμού τους και να κλιμακώνουν τις εγχώριες και μεταποιητικές τους ικανότητες, αν και αυτό θα απαιτούσε ακόμα «σημαντικές και διαρκείς επενδύσεις, τεχνολογικές εξελίξεις και δυνητικά υψηλότερο συνολικό κόστος σε σύγκριση με την προηγούμενη εξάρτηση από την Κίνα».

Και είναι ξεκάθαρο ότι αυτό είναι κάτι που έχει ήδη στο μυαλό του Τραμπ. Αυτή την εβδομάδα, διέταξε μια έρευνα για τους κινδύνους εθνικής ασφάλειας που ενέχει η εξάρτηση των ΗΠΑ σε τέτοια κρίσιμα ορυκτά.

«Ο πρόεδρος Τραμπ αναγνωρίζει ότι η υπερβολική εξάρτηση από ξένα κρίσιμα ορυκτά και τα παράγωγά τους προϊόντα θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο τις αμυντικές ικανότητες των ΗΠΑ, την ανάπτυξη υποδομών και την τεχνολογική καινοτομία. Τα κρίσιμα ορυκτά, συμπεριλαμβανομένων των στοιχείων σπάνιων γαιών, είναι απαραίτητα για την εθνική ασφάλεια και την οικονομική ανθεκτικότητα», αναφέρεται στην εντολή.

Μπορούν οι ΗΠΑ να παράγουν τις δικές τους σπάνιες γαίες;

Οι ΗΠΑ διαθέτουν ένα επιχειρησιακό ορυχείο σπάνιων γαιών, αλλά δεν έχουν την ικανότητα να διαχωρίζουν βαριές σπάνιες γαίες και πρέπει να στείλουν το μετάλλευμά τους στην Κίνα για επεξεργασία.

Υπήρχαν αμερικανικές εταιρείες που κατασκεύαζαν μαγνήτες για σπάνιες γαίες και μάλιστα μέχρι τη δεκαετία του 1980 οι ΗΠΑ ήταν στην πραγματικότητα ο μεγαλύτερος παραγωγός σπάνιων γαιών.

Αλλά αυτές οι εταιρείες αποχώρησαν από την αγορά καθώς η Κίνα άρχισε να κυριαρχεί υπερέχοντας από άποψη κλίμακας και κόστους.

Αυτό πιστεύεται σε μεγάλο βαθμό ότι εξηγεί το γιατί ο Τραμπ είναι τόσο πρόθυμος να υπογράψει μια συμφωνία ορυκτών με την Ουκρανία – θέλει να μειώσει την εξάρτηση από την Κίνα.

Ένα άλλο μέρος που έχει βάλει στο μάτι ο Τραμπ είναι η Γροιλανδία – η οποία διαθέτει τα όγδοα μεγαλύτερα αποθέματα σπάνιων γαιών.

Αυτά μπορεί να ήταν μέρη από τα οποία οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να προμηθεύονται ορισμένες από τις εξαγωγές σπάνιων γαιών, αλλά η επιθετικότητα που επιδεικνύει ο Τραμπ ακόμη και σε μέχρι πρόσφατα φίλες χώρες μπορεί να αφήσει τις ΗΠΑ με ελάχιστους εναλλακτικούς προμηθευτές.