ΑΟΖ και Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός

Την 16η Απριλίου δόθηκαν στη δημοσιότητα οι χάρτες για το Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασμό όπως ζητήθηκαν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Προήλθαν από αίτημα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής πρώτη φορά το 2011 από την τότε Επίτροπο Μαρία Δαμανάκη για να γνωστοποιηθούν τα όρια της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης εκάστου εκ των κρατών μελών της Μεσογείου, όσον αφορά στην έκταση της κοινής αλιευτικής πολιτικής της ΕΕ. Έτσι θα ικανοποιούταν το ερώτημα ποιοι έχουν το δικαίωμα να χρησιμοποιούν τις περιοχές αυτές από πλευράς ΕΕ.

Τι ζητάει η ΕΕ

Επί του παρόντος αυτό το οποίο ζητάει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι οι θαλάσσιες περιοχές για ανθρώπινες δραστηριότητες, όπως τουρισμός, θαλάσσιες δραστηριότητες και σπορ, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, αλιεία, προστασία του περιβάλλοντος. Γίνεται σαφές τι είναι αυτό που επιδιώκεται με το χωροταξικό σχεδιασμό από πλευράς της ΕΕ.

Οι ανθρώπινες δραστηριότητες λαμβάνουν χώρα σε θάλασσες που βρίσκονται υπό τη δικαιοδοσία του παράκτιου κράτους, εν προκειμένω της Ελλάδας. Το 2011 ήταν σαφές ότι αφορούσε την αλιεία.

Στην παρούσα φάση είναι κάτι ευρύτερο αλλά εφόσον για τις δραστηριότητες του χωροταξικού σχεδιασμού απαιτούνται αποκλειστικές αρμοδιότητες και δικαιοδοσίες του παράκτιου κράτους, τότε σαφώς πρόκειται για θαλάσσιο χώρο μιας ΑΟΖ. Πως αλλιώς μπορεί να εμπλέκεται το κράτος μέλος, να προνοεί για την προώθηση των πολιτικών αυτών;

Η απόκτηση ΑΟΖ

Η απόκτηση ΑΟΖ δεν ετίθετο ως θέμα, διότι αφενός δεν ήταν στην ατζέντα των ελληνοτουρκικών διερευνητικών επαφών, μέχρι το 2013, ούτε υπήρχε σχεδιασμός για κήρυξη και οριοθέτηση της ζώνης. Ακόμη και το πως φτάνουμε στην απόκτηση ΑΟΖ ήταν θολό το τοπίο.

Να κηρυχθεί πρώτα και κατόπιν να οριοθετηθεί, ή αρκούσε μόνο η κήρυξη και η άσκηση ακολουθούσε αυτόματα; Να οριοθετούσε με γειτονικό κράτος η Ελλάδα και με την συμφωνία οριοθέτησης θα δηλωνόταν και η απόκτηση ΑΟΖ, όπως επιχειρήθηκε από την Κύπρο το 2003 με την οριοθέτηση που συμφώνησε με την Αίγυπτο;

Μάλιστα προβλημάτιζε ότι η ΑΟΖ κέρδιζε στην επίσημη ρητορική κατά κράτος έναντι της υφαλοκρηπίδας.

Ο νόμος Μανιάτη

Η μόνη παρέμβαση και το μόνο που είχαμε επίσημα ήταν ο νόμος Μανιάτη 4001/2011, στον οποίο καταγράφονταν τα απώτατα όρια των διεκδικήσεων σε υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ, «αφ’ ής κηρυχθεί», όπως διατυπωνόταν στο άρθρο 156 του νόμου.

Και τα όρια αυτά ήταν η μέση γραμμή με τις αντικείμενες ή παρακείμενες ακτές των γειτονικών κρατών. Οριοθέτηση (μονομερής προφανώς) που προβλεπόταν ελλείψει συμφωνίας, όπως διατυπωνόταν. Ήταν μια κίνηση καταγραφής των διεκδικήσεων. Η Σύμβαση Δικαίου της Θάλασσας (1982) αποτρέπει μονομερή οριοθέτηση.

Η συμφωνία με την Αίγυπτο και την Ιταλία

Η πρώτη φορά που η Ελλάδα οριοθέτησε ΑΟΖ και δήλωσε την απόκτησή της ήταν με τη συμφωνία με την Αίγυπτο το 2020.

Και αυτή η συμφωνία (μερικής) οριοθέτησης προέκυψε εξ ανάγκης για να διεμβολίσει την παράνομη τουρκολιβυκή ΑΟΖ και για να αποκτηθούν δικαιώματα στην περιοχή που επιχείρησε να αλώσει η Τουρκία.

ΑΟΖ στο Ιόνιο αποκτήθηκε στις 17 Απριλίου 2025 σε εφαρμογή της ελληνοϊταλικής συμφωνίας πολλαπλών θαλάσσιων ζωνών του 2020.

Ο Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός δεν συνιστά οριοθέτηση ΑΟΖ

Ο χάρτης του Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού δεν συνιστά οριοθέτηση ΑΟΖ, διότι αυτή πραγματοποιείται με συμφωνία μεταξύ των αντικείμενων ή παρακείμενων κρατών. Η οριοθέτηση με συμφωνία κατοχυρώνει την άσκηση αποκλειστικών δικαιωμάτων και δικαιοδοσιών. Δεν αρκεί η δήλωση απόκτησης της ζώνης ούτε να τίθενται μονομερώς τα όρια μέχρι που εκτείνονται οι διεκδικήσεις. Στις περιοχές υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ, μεταξύ κρατών των οποίων η προβολή των ακτών προκαλεί επικαλυπτόμενες διεκδικήσεις, πραγματοποιείται υποχρεωτικά η οριοθέτηση.

Μέχρι που μπορεί να εκτείνει τις αξιώσεις μια χώρα; Έως εκεί που θα εξαντλήσει το όριο των 200νμ. κάτι τέτοιο είναι προφανώς αδύνατον όσον αφορά αντικείμενες ακτές, των οποίων η μεταξύ τους απόσταση  είναι μόλις 90νμ, όπως είναι η απόσταση Εύβοιας και Σμύρνης. Η μεγαλύτερη απόσταση στη Μεσόγειο από τις ακτές της Τουρκίας έως τις ακτές της Αιγύπτου αγγίζει τα 280νμ.

Στον χάρτη τι αποτυπώθηκε; Τέτοιος χάρτης σε πρώτη σχεδίαση έχει γίνει αντικείμενο επεξεργασίας από το Ινστιτούτο Σεβίλλης το 2011. Προφανώς έχει υπάρξει μια επικαιροποιημένη επεξεργασία για τις ανάγκες της ΕΕ.  Τι δείχνει; Καταγράφει ο παρών χάρτης, σε μια ενδεχόμενη οριοθέτηση, ποιες είναι οι ελληνικές αξιώσεις ΑΟΖ, μέχρι που θεωρεί η Ελλάδα ότι εκτείνονται.

Ο χάρτης

Όλες αυτές οι αξιώσεις απεικονίζονται στον χάρτη και κατατίθεται στην ΕΕ όσον αφορά στον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό για δραστηριότητες που θα λαμβάνουν χώρα εντός θαλάσσιας ζώνης που θα είναι η ΑΟΖ.

Για τη ζώνη αυτή η ΕΕ ζήτησε τα όρια και η Ελλάδα καταθέτει τα δυνητικά απώτατα όρια. Όπερ σημαίνει από τα απώτατα σημεία της επικράτειας που είναι οι ανατολικές ακτές των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου, μέχρι το απώτατο όριο που είναι η μέση γραμμή με τις ακτές της Ανατολίας.

Αυτά θεωρούνται κατά τον χάρτη δικαιώματα της Ελλάδας. Επειδή, όμως, πρόκειται για δυνητικά απώτατα όρια δεν συνεπάγεται ότι συνιστούν τελική ή οριστική οριοθέτηση. Τα δυνητικά όρια αποτυπώνουν τις αξιώσεις.

Τα δικαιώματα θα ασκηθούν μετά από συμφωνία με τα όμορα παράκτια κράτη με τα οποία προκαλούνται επικαλύψεις διεκδικήσεων. Τα όρια θα τα καθορίσει η συμφωνία ή η δικαστική απόφαση οριοθέτησης με βάση τους κανόνες και τη νομολογία.

Χάρτης και κυριαρχία

Ο χάρτης δεν συνδέεται με την κυριαρχία. Κυριαρχία υπάρχει μόνο στην αιγιαλίτιδα ζώνη. Δυνητικά όρια για την αιγιαλίτιδα ζώνη είναι τα 12νμ, εν τούτοις, ο χάρτης απεικονίζει το παρόν εύρος αιγιαλίτιδας ζώνης στα 6νμ. η ΕΕ δεν το ζητάει, ζητάει μόνο τα όρια θαλάσσιων ζωνών πέρα από την αιγιαλίτιδα ζώνη. Στην αιγιαλίτιδα ζώνη ασκείται κυριαρχία.

Τι εκκρεμότητες του παρελθόντος κλείνει ο χάρτης αυτός; Τα όρια του νόμου Μανιάτη, τώρα απεικονίζονται στον χάρτη. Με την απεικόνιση φαίνονται ευκρινώς μέχρι που εκτείνονται οι αξιώσεις οριοθέτησης της Ελλάδας. Εάν ποτέ προσφύγουμε στο Δικαστήριο είναι πιθανό ότι έναν τέτοιο χάρτη θα δείξουμε. Μετά θα υπολογιστεί η επήρεια κάθε ακτής.

Η Τουρκία

Για την Άγκυρα οι ελληνικές αξιώσεις συνιστούν μονομερή πράξη και αντιδρά. Η Τουρκία δηλώνει ότι ο ελληνικός χάρτης δεν παράγει νομική δέσμευση έναντί της. Αλλά δεν έχει εκδηλώσει περαιτέρω αντίδραση.

Οι ελληνικές ενέργειες εναρμονίζονται στο αίτημα της ΕΕ. Η υποσημείωση ότι τα όρια είναι απώτατα και δυνητικά σε συνδυασμό με τη συνέχιση του διαλόγου, δείχνει ότι πρόκειται για διεκδικήσεις και αντικείμενο ενός διαλόγου.

Πάντως η Τουρκία τις αξιώσεις στην Αν. Μεσόγειο τις έχει καταθέσει στον ΟΗΕ με επιστολή το 2020. Περαιτέρω για το Αιγαίο έχει προβάλει τη «Γαλάζια Πατρίδα».  Θα μπορούσε να συνδεθεί η επιλογή του χρόνου έκδοσης του χάρτη με επανεκκίνηση του διαλόγου; Αυτό εξαρτάται από τα δύο κράτη, την Ελλάδα και την Τουρκία.

Προφανώς προκαλείται διένεξη αφού οι δύο χώρες έχουν παρουσιάσει επί χάρτου αντιτιθέμενες αξιώσεις επί του ιδίου θαλάσσιου χώρου τόσο στο Αιγαίο όσο και στην Αν. Μεσόγειο. Απαιτείται πολιτική βούληση εκατέρωθεν.

Ο χάρτης είναι η αρχή και όχι το τέλος της διαδικασίας

Είναι πρόδηλο ότι υπάρχει διένεξη και απαιτεί υποχρεωτικά την επίλυση με τα ειρηνικά μέσα και ιδίως τη διαπραγμάτευση προκειμένου να υπάρξει συμφωνία, εφόσον υπάρχει πολιτική βούληση. Είναι μια κατάλληλη χρονική στιγμή για επανέναρξη του διαλόγου. Ο χάρτης είναι η αρχή όχι το τέλος της διαδικασίας.

Μπορεί να μην επιτευχθεί συμφωνία με διαπραγματεύσεις που είναι λίαν πιθανό, διότι προσεγγίζουμε διαφορετικά την οριοθέτηση. Εμείς είμαστε οπαδοί της μέσης γραμμής, με πλήρη επήρεια των νησιών, η Τουρκία οπαδός της ευθυδικίας, ήτοι οριοθέτηση μεταξύ των ηπειρωτικών ακτών. Επίκεντρο της διαφοράς μας είναι εάν τα νησιά πλησίον των ακτών της Τουρκίας έχουν επήρεια ή όχι. Σε τέτοιο αδιέξοδο υπάρχει η δυνατότητα μέσω συνυποσχετικού προσφυγής στη διεθνή δικαιοσύνη. Το Δικαστήριο έχει τα εργαλεία να επιλύσει με βάση το διεθνές δίκαιο και τη νομολογία του τη διένεξη. Μια λύση που μπορεί να μας δώσει το Δικαστήριο, χωρίς να ενθυλακωθούν τα νησιά κυκλωμένα από τουρκική υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ, θα μπορούσε να είναι πιο αποδεκτή από μια παγωμένη σύγκρουση. Εκτός εάν αφήσουμε τη διένεξη να σέρνεται με ότι αυτό μπορεί να συνεπάγεται με μικρότερα ή μεγαλύτερα θερμά επεισόδια.

Η δημοσιοποίηση του χάρτη μπορεί να είναι μια καλή στιγμή να επανεκκινήσει ο διάλογος.

*Ο Πέτρος Λιάκουρας είναι Καθηγητής Διεθνούς Δικαίου, στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς 

Πηγή: in.gr